Тәрбие сағатының тақырыбы: «Қазақтың батыры – Махамбет Өтемісұлы»

Мақсаты: Қазақ халқының ерлік рухын көтерген Махамбет Өтемісұлының өмірі мен шығармашылығы жайлы мағлұмат беру. Жасөспірімдердің отансүйгіштік қасиетін арттыру, батырлық пен ерлікке тәрбиелеу. Махамбет поэзиясы арқылы адамгершілік пен әділеттілік ұғымдарын түсіндіру.

1. Кіріспе сөз:

Махамбет Өтемісұлы – ХІХ ғасырдағы қазақ халқының ұлт-азаттық қозғалысының көрнекті басшысы, жауынгер ақын. Ол Исатай Тайманұлы бастаған көтерілістің рухани көсемі болды. Ақынның жалынды жырлары еркіндікті, әділеттілікті, намысты ту еткен ұлы күрестің үні болды.

2. Өмірбаяны:

Махамбет Өтемісұлының өмірбаяны (1804–1846)

Махамбет Өтемісұлы – қазақ халқының азаттық жолындағы күрескері, жауынгер ақын. Ол 1804 жылы қазіргі Батыс Қазақстан облысының Жаңақала ауданында, Жайық бойында дүниеге келген. Әкесі Өтеміс елге сыйлы, ақылгөй, беделді би болған.

Махамбет бала жасынан арабша, парсыша хат танып, молдадан білім алады. Кейін Орынбор қаласындағы орыс-қазақ мектебінде оқып, терең біліммен сусындайды. Бұл мектепте оқи жүріп, ол орыс мәдениетімен, әдебиетімен де танысады.

1836–1838 жылдары Исатай Тайманұлы бастаған Бөкей ордасындағы шаруалар көтерілісіне белсене қатысады. Халықты хан Жәңгірдің әділетсіздігіне қарсы көтеруге үн тастап, күрескер рухтағы өлеңдер жазады. Исатаймен бірге халықты соңынан ертіп, хан ордасына шабуыл жасаған. Алайда көтеріліс жеңіліс табады. Исатай қаза тапқан соң, Махамбет қуғынға ұшырап, бірнеше рет түрмеге түсіп, кейін босатылады.

Өмірінің соңғы жылдарында да ол хан-сұлтандардың қысымын көреді. 1846 жылы белгісіз біреулердің қолынан қастандықпен өлтірілді.

Махамбет – өлеңдерімен де, ерлігімен де қазақ халқының жүрегінде мәңгі қалған тарихи тұлға.

3. Махамбет шығармашылығы:

Ақын жырларында еркіндік, күрес, намыс, әділет пен шындық жолындағы күрес айқын көрінеді. Оның «Ереуіл атқа ер салмай», «Мен – мен едім, мен едім» сияқты өлеңдері жастарды жігерлендіріп, патриоттық рухқа бөлейді.

Махамбет Өтемісұлының шығармашылығы

Махамбет – XIX ғасырдағы қазақ әдебиетінің ең ірі өкілдерінің бірі, азаттық үшін күресті жырлаған жалынды ақын. Оның шығармашылығы — халқымыздың отарлық езгіге, әділетсіздікке қарсы наразылығының көркем бейнесі.

Негізгі тақырыптары:

1. Бостандық пен еркіндік – Махамбет өлеңдерінің басты өзегі. Ол халықты езгіден құтқару, азат болуға шақырды.

- Мысалы: «Ереуіл атқа ер салмай», «Соғыс», «Ұлы арман» т.б.

2. Көтеріліс рухы – Исатай Тайманұлы бастаған көтерілісті қолдап, оның қаһарман бейнесін жыр етті.

- «Исатайдың барында», «Тарланым» сияқты өлеңдерінде Исатай бейнесін ерекше мадақтайды.

3. Әлеуметтік әділетсіздікке қарсылық – хан-сұлтандардың, бай-шонжарлардың озбырлығын батыл сынға алды.

- «Ханға қарсы», «Феодалдарға ашу» өлеңдері осы бағытта.

4. Ақынның ішкі мұңы мен өкініші – көтерілістің жеңілісі, достарының өлімі ақын жанын жаралайды.

- «Қызғыш құс», «Жалғыздық» – мұндай мұңды өлеңдерге жатады.

Махамбет тілінің ерекшелігі:

- Өлеңдері шешендікпен, образға бай.

- Қайталамалар мен ұйқас арқылы әсерлілік артады.

- Еркіндікке шақырған жігерлі, ұранды стильде жазылған.

Махамбет поэзиясының мәні:

- Ол – күрескер рухтың жаршысы.

- Халықтың намысын, мұң-зарын, арманын жыр еткен.

- Қазақ әдебиетіндегі азаматтық поэзияның негізін қалаушылардың бірі.

4. Тәрбие мәні:

– Батырлық – жүректе,

– Ерлік – істе.

Махамбет – ел үшін жанын қиған ержүрек тұлға. Оның өнегелі өмірі мен өлеңдері жас ұрпаққа мәңгілік үлгі.

Қорытынды: Махамбет – елінің тәуелсіздігі үшін күрескен қайсар рухты батыр. Бүгінгі ұрпақтың міндеті – осындай тұлғалардың ерлігін ұмытпай, елге адал қызмет ету. Махамбет рухы – қазақ жастарының бойында ерлік отын жағады.