Қызықты математика

Бастауыш сыныпқа арналған әдістемелік нұсқаулық

Бастауыш сынып мұғалімі: Шадырова С.

Астана, 2025 жыл

Кіріспе

Қазіргі заманғы бастауыш сынып мұғалімі баланың пәнге деген қызығушылығын оятушы ғана емес, сонымен қатар шығармашылық қабілеттерін дамытушы тұлға болуы қажет. Әсіресе, математика пәні балалардың логикалық ойлауын, есте сақтауын, таным белсенділігін қалыптастыруда ерекше рөл атқарады.

Бұл әдістемелік нұсқаулықта математика сабағында ойын түрінде ұйымдастыруға болатын қызықты тапсырмалар мен жаттығулар ұсынылады. Олар оқушының пәнге деген қызығушылығын арттыруға, сабаққа белсенді қатысуына және білімін тереңдетуге ықпал етеді. Бастауыш білім – оқушы тұлғасының қалыптасуы мен танымдық қабілеттерінің дамуындағы аса маңызды кезең. Осы деңгейдегі білімнің сапасы баланың болашақ білім алуына, логикалық ойлауы мен шығармашылық әлеуетінің қалыптасуына тікелей әсер етеді. Математика пәні – бұл тек формулалар мен есептер ғана емес, сонымен қатар баланың логикалық ойлауын, есте сақтауын, салыстыру, талдау және қорытынды шығару қабілетін дамыту құралы.

Қазіргі заманғы педагогиканың алдында тұрған басты міндеттердің бірі – баланың пәнге деген қызығушылығын арттыру, оқыту процесін шаблоннан арылтып, шығармашылықпен ұйымдастыру. Әсіресе 1–4-сынып оқушыларына білім беру барысында ойын арқылы оқыту – ең тиімді тәсілдердің бірі болып саналады.

Бұл әдістемелік нұсқаулық «Қызықты математика» тақырыбында құрылып, бастауыш сынып оқушыларының математикалық ойлау қабілетін дамытуға, пәнге деген қызығушылығын арттыруға бағытталған. Онда оқу процесін қызықты әрі тиімді етуге көмектесетін ойын элементтері, шығармашылық тапсырмалар мен әдіс-тәсілдер қамтылған.

Мақсаты мен міндеттері

Мақсаты:

- Бастауыш сынып математика сабағында ойын түріндегі тапсырмалар арқылы оқушылардың пәнге қызығушылығын арттыру және танымдық қабілеттерін дамыту. Ойын элементтерін пайдалану арқылы бастауыш сынып оқушыларының математикалық сауаттылығын арттыру, пәнге деген қызығушылығын оятып, логикалық және шығармашылық қабілеттерін дамыту.

Міндеттері:

1. Бастауыш сынып оқушыларына арналған математикалық ойын түрлерін жинақтап, жүйелеу.

2. Әр аптаға арналған 36 түрлі қызықты тапсырма мен ойын үлгілерін ұсыну.

3. Математиканы меңгертуде ойын арқылы оқыту әдістерінің тиімділігін көрсету.

4. Ойын арқылы логикалық, сын тұрғысынан ойлау дағдыларын қалыптастыру.

5. Мұғалімдерге оқу процесінде пайдалануға болатын практикалық құралдар беру.

6. Білім беру мазмұнын баланың жас ерекшелігіне сай ұйымдастыру.

7. Оқушыларды өздігінен ізденуге, топпен жұмыс істеуге дағдыландыру.

Теориялық негіздер

Ойын – бастауыш жастағы балалардың негізгі әрекеті. Психологтар мен педагогтардың айтуынша, оқу процесіне ойын элементтерін енгізу – оқытудың тиімділігін арттырады. Выготскийдің айтуынша, "бала ойында өмір сүреді", демек ойын – дамудың негізгі факторы.

Математика сабағында қолданылатын ойындар бірнеше бағытта болуы мүмкін:

- Қозғалыс ойындары

- Логикалық тапсырмалар

- Интеллектуалды ойындар

- Жарыс сипатындағы тапсырмалар

Сабақ үлгісі

Пәні: Математика

Сыныбы: 1-сынып

Тақырыбы: Қосу және азайту. Ойын арқылы бекіту

Сабақ мақсаты:

- Қосу мен азайтуды ойын арқылы бекіту

- Жылдам ойлау және жауап беру дағдыларын дамыту

Сабақ барысы:

1. Ұйымдастыру – Көңіл күй стикерлері

2. Қайталау – "Сиқырлы сандар" ойыны

3. Жаңа сабақ – Қосу мен азайту тәсілдерін түсіндіру

4. Бекіту – "Дұрыс па, бұрыс па?" ойыны

5. Қорытынды – "Кім жылдам?" ойыны

6. Үй тапсырмасы – Қосу-азайтуға 5 тапсырма

Жұмыс парағы

Аты-жөні: ___________________ Сыныбы: _________

Тапсырма 1. Жасырулы санды тап:

1. 3 + ? = 9 → _______

2. ? – 4 = 2 → _______

3. 5 + ? = 10 → _______

Тапсырма 2. Артық сандарды тап:

10, 12, 14, 15, 16 → Артық сан: _______

5, 8, 9, 10, 12 → Артық сан: _______

Тапсырма 3. Логикалық есеп:

Қоян 5 сәбіз жинады. Ол тағы 3 сәбіз тапты. Бірақ 2 сәбізді досына берді.

Қоянда неше сәбіз қалды? Жауабы: ___________

Ойын түрлері кестесі. 36 аптаға арналған ойындар тізімі мен сипаттамалары

36 аптаға арналған ойындар тізімі

1-апта: Сиқырлы сандар

2-апта: Кім жылдам?

3-апта: Дұрыс па, бұрыс па?

4-апта: Сандар эстафетасы

5-апта: Геометриялық сурет құрастыр

6-апта: Сандар тізбегі

7-апта: Қателікті тап!

8-апта: Сиқырлы дорба

9-апта: Түспен белгіле

10-апта: Құпия сан

11-апта: Артық сандарды тап

12-апта: Сандармен сурет салу

13-апта: Қозғалмалы есеп

14-апта: Қай сан жоқ?

15-апта: Сан қатарын жалғастыр

16-апта: Сандар әлемі

17-апта: Кім көп біледі?

18-апта: Ойлан тап!

19-апта: Сандар жәрмеңкесі

20-апта: Сандық сөзжұмбақ

21-апта: Фигуралар сөйлейді

22-апта: Боя да тап

23-апта: Сандар қақпасы

24-апта: Логикалық көпір

25-апта: Математикалық басқатырғы

26-апта: Сандардың досы

27-апта: Қосылғышты тап

28-апта: Сиқырлы формула

29-апта: Көбейту пирамидасы

30-апта: Қиын есеп – оңай шешім

31-апта: Кім тапқыр?

32-апта: Жасырын фигура

33-апта: Сиқырлы ұяшықтар

34-апта: Санмен сырласу

35-апта: Көбейту карталары

36-апта: Бөлу бәйгесі Қызықты математика
2-сыныпқа арналған әдістемелік нұсқаулық

1. тоқсанға арналған 9 қызықты математикалық ойын

? 1-тоқсанға арналған 9 қызықты математикалық ойын (2-сынып)

? Тақырыптар: 10 көлеміндегі сандар, қосу-азайту, сандар қатары, геометриялық фигуралар. 1. «Сандар пойызы»

Мақсаты: 1-ден 100-ге дейінгі сандардың ретін дұрыс орналастыру, сандық реттеуді бекіту.

Құрал-жабдықтар: Қағаз вагондар (әрқайсысына 1 сан жазылған), магнит.

Ойын шарты: Оқушыларға араласқан вагондар беріледі. Олар сандарды реттік тәртіппен тізіп шығуы тиіс.

Бағалау критерийі:

1–2 қате – «5»

3–4 қате – «4»

5-тен көп – «3»

Саралау тәсілдері:

Қабілеті жоғары оқушыларға жұп сандарды ғана немесе тақ сандарды орналастыру тапсырылады.

Қиындық көретіндерге 1–20 аралығындағы сандармен шектеліп көмектеседі.

2. «Кім жылдам?»

Мақсаты: Қосу және азайту амалдарын тез әрі дұрыс орындауға дағдыландыру.

Құрал: Тақта, бор, жауап карталары.

Ойын шарты: Мұғалім 10 мысал оқиды. Оқушылар жауапты тез жазады немесе жауап картасын көтереді.

Бағалау критерийі:

9–10 дұрыс жауап – «5»

7–8 дұрыс жауап – «4»

6 немесе одан аз – «3»

Саралау тәсілдері:

Қабілеті жоғары оқушыларға күрделірек мысалдар (мысалы, 36+27).

Қиындық көретіндерге қарапайым сандармен (10 көлемінде) жұмыс.

3. «Математикалық домино»

Мақсаты: Сандардың қосындысы мен айырмасын табу, логикалық ойлауын дамыту.

Құрал: Домино карточкалары (мыс: бір жағында «6+4», екіншісінде «10»).

Шарты: Доминоны дұрыс ретпен құрастыру.

Бағалау критерийі:

Барлық жұп дұрыс – «5»

1–2 жұп қате – «4»

3 және одан көп – «3»

Саралау тәсілдері:

Қабілеті жоғары топқа уақытпен шектеу.

Қиындық көретін оқушыға дайын жұптардың ішінен дұрысын таңдату. 4. «Сандар жәшігі»

Мақсаты: Қосу/азайту амалдарында нәтижені болжау арқылы ойша есептеу.

Құрал: Қорап, ішіне жазылған мысалдар.

Шарты: Әр оқушы жәшіктен мысал суырып, тез жауап береді.

Бағалау критерийі:

3 дұрыс жауап – «5»

2 дұрыс жауап – «4»

1 немесе қате – «3»

Саралау тәсілдері:

Оқушылар жәшіктен өз деңгейіне сай қиындықтағы есеп 5. «Кім артық?»

Мақсаты: Артық санды табу, салыстыру, логикалық ойлау.

Құрал: Сан жазылған кеспелер.

Шарты: Төрт сан беріледі, біреуі артық (мыс: 5, 10, 15, 17 → 17 артық). Оқушы артық санды табады.

Бағалау критерийі:

5 тапсырманың 5-і дұрыс – «5»

4 дұрыс – «4»

3 немесе аз – «3»

Саралау тәсілдері:

Қиын нұсқада сандар арасындағы айырма әртүрлі.

Жеңілдетілген нұсқада айқын айырмашылықпен берілген.

6. «Геометриялық лото»

Мақсаты: Геометриялық фигураларды тану, атау.

Құрал: Лото карточкалары – фигура суреттері мен аттары.

Шарты: Мұғалім фигура сипаттайды, оқушылар сәйкес суретті жабады.

Бағалау критерийі:

Барлығы дұрыс – «5»

1–2 қате – «4»

3 және одан көп – «3»

Саралау тәсілдері:

Жоғары деңгейге 3D фигураларды қосу.

Төмен деңгейге тек 2D фигуралармен шектеу.

7. «Сан тізбегі»

Мақсаты: Логикалық қатарды жалғастыру.

Шарты: Мысалы, 2, 4, 6, __, __ (оқушы тізбекті жалғастырады).

Бағалау критерийі:

4 қатардың барлығы дұрыс – «5»

3 дұрыс – «4»

2 немесе аз – «3»

Саралау тәсілдері:

Қабілеті жоғарыға күрделі сандар қатары беріледі.

Төмен деңгейге оңай қатарлар.

8. «Құпия код»

Мақсаты: Қосу, азайту арқылы құпия сөз құрау.

Шарты: Әр дұрыс жауап бір әріп береді. Барлық есеп шешілсе, құпия сөз шығады.

Бағалау критерийі:

Құпия сөз толық ашылды – «5»

1–2 әріп қате – «4»

3+ қате – «3»

Саралау тәсілдері:

Құпия сөздің ұзындығы өзгертіледі.

Есептің күрделілігі деңгейге сай таңдалады.

9. «Қиылған фигуралар»

Мақсаты: Геометриялық бөліктерді біріктіру, кеңістіктік ойлау.

Құрал: Қиылған фигура бөліктері.

Шарты: Оқушы бөліктерді біріктіріп толық фигура жасайды.

Бағалау критерийі:

Фигура дәл жиналды – «5»

Аздаған сәйкессіздік – «4»

Қиындау жағдайда – «3»

Саралау тәсілдері:

Тапсырмадағы бөліктер саны өзгереді (3-тен 6-ға дейін).

Көмекші сызық беруге болады.

2-тоқсанға арналған 9 қызықты математикалық ойын

1. «Сиқырлы сандар»

Мақсаты: 10, 20, 30 т.с.с. ондық сандар қатарын құрастыру.
Құрал: Сан жазылған карточкалар.
Шарты: Әр оқушыға бірнеше сан беріледі. Оқушы ондық қатарды жалғастырады.
Бағалау критерийі:
- 3 дұрыс қатар – «5»
- 2 – «4»
- 1 – «3»
Саралау: Қиындық деңгейі бойынша қатарды өзгерту.

2. «Жасырын амал»

Мақсаты: Қосу мен азайту амалын ажырату.
Құрал: Мысалдар: 15 ☐ 7 = 22 (☐ орнына амал қою керек).
Бағалау:
- 5 дұрыс – «5»
- 4 – «4»
- 3 немесе аз – «3»
Саралау: Амал мен сан көлемін өзгерту.

3. «Сәйкестендір»

Мақсаты: Есеп пен жауабын табу.
Құрал: 2 бөлік – есептер және жауаптар.
Шарты: Есепті дұрыс жауаппен сәйкестендіру.
Бағалау: 6 жұптың барлығы дұрыс – «5»
Саралау: Қиын есептер қосу.

4. «Қалтадағы сандар»

Мақсаты: Теңдеуді шешу.
Шарты: Оқушы теңдеудегі жасырын санды табады: x + 8 = 15.
Бағалау: 3 теңдеу дұрыс шешілсе – «5».
Саралау: Бірнеше амалмен берілген теңдеулер.

5. «Сиқырлы шаршылар»

Мақсаты: Кестелік есептерді орындау.
Шарты: Кестедегі бос орындарды толтыру.
Бағалау: Барлығы дұрыс – «5», 1-2 қате – «4».
Саралау: Кесте өлшемін өзгерту.

6. «Боя да есепте»

Мақсаты: Геометриялық фигураларды бояу арқылы есеп шығару.
Шарты: Әр фигурада есеп бар. Жауапқа сәйкес түспен бояу.
Бағалау: 6 фигура дұрыс – «5», 4–5 – «4».
Саралау: Есептің күрделілігі әртүрлі.

7. «Сан мен сөз»

Мақсаты: Санмен жазылған сөздерді табу.
Шарты: 7, 40, 5, 100 – қандай сөздерде бар? (жетіқарақшы, қырыққабат, т.б.)
Бағалау: 5 сөз – «5», 3–4 – «4».
Саралау: Санның қолданылу түрі өзгертіледі.

8. «Көп бұрышты тап!»

Мақсаты: Геометриялық фигураларды ажырату.
Шарты: Суреттегі көпбұрыштарды атау, бұрыш санын анықтау.
Бағалау: 4 фигура дұрыс – «5»
Саралау: Фигура түрлерін күрделендіру.

9. «Есеп шығар – сурет сал!»

Мақсаты: Есеп бойынша сурет салу (қиялды қосу).
Шарты: «Кішкентай бала 3 алма алды, тағы 2 досы әкелді...» – соны бейнелеу.
Бағалау: Шығармашылық + есеп дұрыс – «5»
Саралау: Суретті сипаттаумен алмастыруға болады.

Ойын түрлерінің сипаттамасы (1–10 апта)

1. Сиқырлы сандар

Мақсаты: Оқушылардың сандар арасындағы байланысты тану.
Қалай ойналады: Мұғалім тақтаға бір сиқырлы сан жазады (мысалы, 9). Оқушылар әртүрлі сандар ойлап, оны сиқырлы санға бөліп көреді. Нәтижелер талқыланады.

2. Кім жылдам?

Мақсаты: Математикалық жылдамдықты дамыту.
Қалай ойналады: Мұғалім ауызша мысалдар айтады. Кім бірінші жауап береді, сол оқушы ұпай алады. 5 ұпай жинаған оқушы жеңімпаз атанады.

3. Дұрыс па, бұрыс па?

Мақсаты: Талдау қабілетін жетілдіру.
Қалай ойналады: Мұғалім түрлі есептер мен жауаптарын ұсынады. Оқушылар дұрыс/бұрыстығын қолмен немесе белгілермен көрсетеді.

4. Сандар эстафетасы

Мақсаты: Топпен жұмыс істеу және жылдам ойлау.
Қалай ойналады: Сынып бірнеше топқа бөлінеді. Әр топқа есеп беріледі. Бір оқушы есепті шешіп, келесіге береді. Барлығы шапшаң орындауға тырысады.

5. Геометриялық сурет құрастыр

Мақсаты: Геометриялық фигуралармен жұмыс істеу.
Қалай ойналады: Қағаз қиықшаларынан әртүрлі фигуралар құрастырып, сурет жасайды. Оқушылар бір-бірінің жұмыстарын сипаттайды.

6. Сандар тізбегі

Мақсаты: Логикалық ойлауды дамыту.
Қалай ойналады: Мұғалім сандар тізбегін бастайды (мысалы, 2, 4, 6...). Оқушылар жалғастыруы керек. Содан кейін үлгіні өзгертіп күрделендіруге болады.

7. Қателікті тап!

Мақсаты: Қателерді анықтап, дұрыс есептеуге үйрету.
Қалай ойналады: Мұғалім бірнеше есеп шығарып, әдейі қате жібереді. Оқушылар сол қатені тауып, дұрыс нұсқасын ұсынады.

8. Сиқырлы дорба

Мақсаты: Сандық құраммен танысу.
Қалай ойналады: Мұғалім дорба ішіне әртүрлі заттар (сан жазылған карточкалар) салады. Оқушы қолын салып, бір карточка шығарады, және сол санмен мысал ойлап табады.

9. Түспен белгіле

Мақсаты: Сандық қатынасты түсіну.
Қалай ойналады: Оқушыларға кесте беріледі. Қай сандар жұп – көкпен, тақ – қызылмен боялады. Кейін талқылайды.

10. Құпия сан

Мақсаты: Болжау арқылы ойлау.
Қалай ойналады: Бір оқушы сан ойлайды (мысалы, 1-ден 20-ға дейін). Басқалары сұрақ қою арқылы (үлкен бе/кіші ме?) ол санды табуы керек.

Қорытынды

Математика сабағын ойын арқылы ұйымдастыру – оқушылардың білім сапасын арттырып қана қоймай, пәнге деген оң көзқарасын қалыптастырады. Ойын оқушының ішкі потенциалын ашады, өзіне деген сенімін арттырады және танымдық белсенділігін дамытады. Бұл әдістемелік нұсқаулықтағы тапсырмалар – күнделікті сабақта еркін қолдануға ыңғайлы, әрі тиімді құрал бола алады.

Пайдаланылған әдебиеттер

1. Ә.Наурызбаева, "Бастауыш математика әдістемесі", Алматы, 2021

2. ҚР МЖБС 2020. Бастауыш білім беру деңгейі

3. Л.С. Выготский, "Психология развития", 1991

4. "Математика сабақтарында ойын элементтерін қолдану", әдістемелік жинақ