Сабақ барысында мәтіндермен жұмыс істеудің тиімді стратегиялары

Білім беру үдерісінде мәтіндермен жұмыс істеу оқушылардың сыни ойлау дағдыларын дамытуға, оқу сауаттылығын арттыруға және ақпаратты түсіну мен талдау қабілеттерін жетілдіруге ықпал етеді. Дегенмен, бұл үдерістің тиімді болуы үшін белгілі бір стратегияларды қолдану қажет. Мұғалім ретінде мәтіндермен жұмыс істеудің дұрыс тәсілдерін таңдау оқушылардың қызығушылығын арттырып, оларды белсенді оқуға ынталандырады.

Сондықтан да бірлескен іс-әрекетке негізделген оқытуды тиімді пайдаланған жағдайда келесі нәтижелерге қол жеткізуге болады: оқушының оқуға деген қызығушылығының артуы; іскерлік дағдысының дамуы; өзіне деген сенімділігінің қалыптасуы; өздігінен оқып негізгі түйінді ойды анықтап алуы; мақсатқа өз бетімен ұмтылуы; ойлау белсенділігінің артуы; шығармашылық дағдысының қалыптасуы; өзіндік пікірін айтуы. Бүгінгі таңда білім беру мазмұнын жаңарту өте маңызды өзгерістердің сатысында тұр. Жаңартылған оқу бағдарламасы бойынша оқылым, жазылым, айтылым, тыңдалым дағдыларын дамыту оқушылардың алған білімдері мен үйренген дағдыларын кез келген орта жағдайында қарым-қатынас үдерісінде тиімді қолдануға мүмкіндік береді. Яғни, оқушылардың мектепте алған білімдерін өмірде тиімді қолдануына үйрету. Оқушылардың функционалдық оқу сауаттылығын дамытуда мәтінмен жұмыстың маңызы зор.

Оқушы шығарманы, мәтінді сүйсіне отырып, құлшыныспен оқуы үшін тиімді, қызықты, жаңашыл әдіс-тәсілдерді қолдану қажет. Осындай жұмыстар барысында оқушылардың оқылым дағдыларын дамытуға ықпал ететін мына әдістерді қолдануға болады: көз жүгірте, шолу жасай отырып оқу; мәтіннің тақырыбы мен бастапқы бөлігіне сүйене отырып, оқиғаның дамуын болжау; мәтіннің негізгі ойы мен бөліктерін анықтай отырып оқу; ақпаратты табу үшін оқу, қызығып оқу және өз көзқарасын айту үшін оқу, мәтінге ауызша және жазбаша шолу жасау.

Шындығында, мәтін – тілді оқытудағы негізгі құрал. Ол оқу, жазу, тыңдау, сөйлеу арқылы жүзеге асады. Мәтінмен жұмыс тіл үйренушінің сөздік қорын байыту мен еркін сөйлеуге үйрету немесе өз ойын ашық, анық жеткізе білу дағдысын қалыптастыру мақсаттарын көздейтіндіктен, тілді оқытуда мәтінмен жұмыс жүргізуде ұтарымыз мол болмақ. Мәтін – қазақ тілін оқыту барысында үлкен орын алатын оқыту нысаны. Біріншіден,  білім беретін материал оқыту мәтіндері түрінде болса, екіншіден, жаттығулардың тұтас мәтін түрінде берілуі де мәтінмен орындалатын жұмыстардың сараланып жүйеленуін қажет етеді деп білемін.

Алдын ала болжау және мақсат қою

Сабақ басталар алдында оқушыларға мәтіннің тақырыбын, иллюстрацияларын немесе алғашқы сөйлемдерін талдатып, оның мазмұнын болжауға бағыттау маңызды. Бұл әдіс олардың зейінін шоғырландыруға көмектеседі және мәтінді түсінуге деген қызығушылықтарын оятады. Сонымен қатар, оқушыларға мәтінді оқу барысында қандай сұрақтарға жауап іздеу керектігін нақтылап, мақсат қою да тиімді тәсіл болып табылады.

Белсенді оқу әдістерін қолдану

Мәтінді жай ғана оқып шығу жеткіліксіз. Оқушылардың ақпаратты есте сақтауына және оны дұрыс түсінуіне көмектесу үшін белсенді оқу әдістерін пайдалану қажет. Солардың бірі – маркерлеу әдісі. Оқушылар маңызды ойларды түрлі түстермен белгілеп, өз түсініктерін жаза алады. Сонымен қатар, сұрақ қою әдісі де тиімді: оқушылар мәтіннің әр бөлігін оқып болған соң өздеріне сұрақтар қойып, жауаптарын талқылайды

Графикалық ұйымдастырушыларды пайдалану

Мәтін құрылымын түсінуді жеңілдету үшін диаграммалар, интеллект-карталар, кестелер сияқты графикалық құралдарды қолдану тиімді. Бұл әдіс әсіресе күрделі мәтіндермен жұмыс істегенде пайдалы, себебі ол оқушыларға ақпаратты жүйелеуге және байланыстыруға көмектеседі.

Рефлексия және мәтіннен қорытынды жасау

Оқушылар мәтінді оқып болған соң, оның негізгі ойы мен маңызды тұстарын талқылап, өз пікірлерін білдірулері керек. Бұл олардың мәтінге деген көзқарасын қалыптастыруға және алған білімдерін нақтылауға мүмкіндік береді. Сонымен қатар, мәтіннен алынған ақпаратты шынайы өмірмен байланыстыру олардың танымдық қабілеттерін дамытады. Оқушы тапсырманы орындау барысында мәтінді «көзбен сүзіп» өтіп, оның негізгі элементтерін анықтау және қандай да бір болмасын сипаттамаларына қарап мағыналық бірлігін (ұқсастықтарды, айырмашылықтарды, себептік-салдарлық қатынастарды және т.б. анықтау) табу, ақпаратты салыстырып көру, автордың ойын білу, жауапты дайындау барысында әлем туралы өз пайымдауына сүйеніп, өз ойын қорғайтын дәлелдер келтіруді меңгеруі қажет. Сондықтан мәтінмен жұмыс жасаудың мақсаты – мәтіннің тілдік-құрылымдық, стильдік жүйесін ғылыми-теориялық тұрғыдан негіздеу болып табылады.

Оқушыларымен қазақ тілі сабақтарындағы мәтінмен жұмыс жасау және олардың шығармашылық қабілетін жетілдіру, оқу жетістіктерінің оң нәтижесін қамтамасыз ету барысында мәтінмен және шығармашылықпен жұмыс жасаудың бүгінгі күні тигізер пайдасы мол деп айтуға болады.

Қорыта айтқанда, мәтіндермен жұмыс істеудің тиімді стратегияларын қолдану оқушылардың оқу дағдыларын жетілдірумен қатар, олардың шығармашылық ойлауын дамытады. Оқытудың белсенді әдістерін пайдалану, мақсат қою, ақпаратты графикалық түрде жүйелеу және рефлексия жасау арқылы мұғалімдер оқушылардың оқу процесіне деген қызығушылығын арттыра алады. Осылайша, мәтінмен жұмыс жасау тек білім алу құралы ғана емес, сонымен қатар оқушылардың сыни ойлауын қалыптастыратын маңызды дағдыға айналатынына сенімім мол.