шахмат КТЖ 1-4 сынып

ТҮСІНДІРМЕ ЖАЗБА
Бастауыш сынып оқушыларына арналған "Шахмат" бағдарламасы жүзеге асырылуда сыныптан тыс жұмыстардың жалпы интеллектуалдық бағыты құрастырылған және құрастырылған бастауыш жалпы білім берудің Федералдық мемлекеттік білім беру стандартының талаптарына сәйкес.

Бағдарламаның өзектілігі бастауыш мектепте болып жатқан өзгерістер оқытудың дамытушылық функцияларын бірінші орынға қоятындығына байланысты, бұл айтарлықтай дәрежеде бастауыш сынып оқушыларының тұлғалық қалыптасуына, олардың шығармашылық қабілеттерін барынша толық ашуға ықпал етеді. Бастауыш мектептегі шахмат балалардың көптеген психикалық процестері мен қабылдау, зейін, қиял, есте сақтау, ойлау, мінез-құлықты ерікті басқарудың бастапқы формалары сияқты қасиеттерінің жетілуіне оң әсер етеді. Шахматты жастайынан үйренуге үйрету көптеген балалардың дамуында өз құрдастарынан қалыс қалмауға көмектеседі, коммуникативті емес типтегі балалардың шығармашылығына жол ашады. Қарым-қатынас шеңберін кеңейту, өзін-өзі толық көрсету, өзін-өзі жүзеге асыру мүмкіндіктері бұл балаларға оқшаулануды, ойдан шығарылған кемшіліктерді жеңуге мүмкіндік береді. Бағдарламаның педагогикалық мақсаттылығы мыналармен түсіндіріледі шахмат ойынын үйренуге арналған бастауыш курс мүмкіндігінше қарапайым және бастауыш сынып оқушыларына қолжетімді. Сабақтың басты сәті оқушылардың бақылау, салыстыру, жіктеу, топтастыру, қорытынды жасау, заңдылықтарын нақтылау кезіндегі іс-әрекеті болып табылады. Бұл ретте ойын-сауық материалдарын кеңінен қолдану, ойын жағдаяттарын сабаққа енгізу, дидактикалық ертегілерді оқу т.б. Шахмат курсын оқуда арнайы ұйымдастырылған ойын әрекетінің маңызы зор­ сабақтардағы белсенділік, оқу тапсырмаларын орындау техникасын қолдану, ойын жағдаяттарын құру.

Бағдарламаның мақсаттары:

1. Шахмат ойынының ережелерін үйрету.

2. әрбір фигурамен жеке және басқа фигуралармен бірге­ шахмат кодексінің ережелерін бұзбай ойнауды дағды қылып қалыптастыру.

3. Ойында қарсыласқа құрметпен қарауға тәрбиелеу.

Міндеттер:

1. Шахмат терминдерімен, шахмат фигураларымен және шахмат кодексімен таныстыру.

2. Шахмат тақтасында бағдарлауға үйрету.

3. Шахмат тақтасын серіктестер арасында дұрыс орналастыруға үйрету; ойын алдында фигураларды дұрыс орналастыру; көлденең, тік, диагональды ажырата білу.

4. Әрбір фигураны жеке және басқалармен бірге ойнауға үйрету­.

5. Шабуыл жасау қабілетін қалыптастыру;шах қою; мат қою.

6. Тақташадағы қарапайым тосқауылдарды бір жүрісте шеше білу қабілетін қалыптастыру.

7. Горизонтальдың, вертикальдың, шахмат алаңының, шахмат фигураларының белгіленуімен таныстыру­.

8. Шахмат фигураларының құндылығымен, фигуралардың салыстырмалы күшімен таныстыру.

9. Шахмат ойынын қағаз бетіне түсіру қабілетін қалыптастыру.

10. Қарапайым комбинацияларды жүргізу қабілетін қалыптастыру.

11. Қабылдауды, зейінді, қиялды, есте сақтауды, ойлауды, мінез-құлықты ерікті басқарудың бастапқы формаларын дамыту.

Бағдарламаның көлемі: бағдарлама төрт жылдық оқуға есептелген.

1 сынып – жылына 33 сағат (аптасына 1 сағат)

2 сынып – жылына 34 сағат (аптасына 1 сағат)

3 сынып – жылына 34 сағат. (аптасына 1 сағат)

4 сынып - жылына 34 сағат. (аптасына 1 сағат)

Сабақтар режимі бастауыш мектеп жасындағы балаларды оқытуға бағытталған жалпы білім берудің нормативтік-құқықтық базасымен анықталады. Сабақтар 35-45 минуттан өткізіледі.

Сабақтағы жұмыстың негізгі формалары:

 жеке, топтық және ұжымдық (ойын әрекеті).

Сабақтың құрылымы дидактикалық ертегілер мен ойын жағдаяттарын қолдану арқылы шахмат теориясын меңгеруді қамтиды. 
Білімдерін бекіту үшін білім алушылар ойын практикасы үшін дидактикалық тапсырмалар мен позицияларды пайдаланады. 

"Шахмат әлемі" сабағының мазмұны 1 сынып

Жоспарда 33 шахмат сабағы қарастырылған (аптасына бір сабақ). Оқу курсы алты бөлімді қамтиды. Сабақтардың әрқайсысында қарапайым шахмат пысықталады, жеке тақырыптарды тереңдетіп оқытуға арналған материалдар қолданылады. Негізгі сабақтарда әр фигураның күші мен әлсіздігін зерттеуге басым назар аударылады.­ Бағдарламада оқытудың бірінші кезеңінде-ақ балалар шахмат фигураларының салыстырмалы күшін өздері бағалай алуы қарастырылған, мысалы:  тура аттан күшті, ал уәзір одан да күштірек деген қорытындылар қалыптастыру. Бағдарлама бірінші сынып оқушыларына арналған, бірақ оны екінші сыныптарда оқытудың бастапқы кезеңінде қолдануға болады. Бұл балалардың әрбір жас тобына әр тақырып бойынша қолжетімді тапсырмаларды сабақта қолдануды қамтамасыз етеді­. Мысалы, зерттеу кезінде ­алты жасар балаларға арналған ойын мүмкіндіктерін зерттеу институты тураны ұсынғанда сегіз жастағы балаларға қарағанда дидактикалық тапсырмаларды орындауда оңайырақ беріледі, ал материалдар өзгеріссіз қалады.

Оқу жылының соңына қарай балалар білуі керек:

шахмат терминдері:

ақ және қара өріс, көлденең, қиғаш,тік , орталық, серіктестер, бастапқы позиция, ақтар, қаралар, қозғалу, алу, шайқаста тұру, дәлізде алу, ұзын және қысқа шабуыл, шах, мат, пат, тең ойын;
шахмат фигураларының атаулары:патша, уәзір, піл, ат, тура, сарбаз;

әрбір фигураны жылжыту және алу ережелері.

Оқу жылының соңына қарай балалар мыналарды білуі керек:

шахмат тақтасында бағдарлану;

әрбір фигурамен жеке және басқалармен бірге шахмат кодексінің ережелерін бұзбай ойнау;

шахмат тақтасын серіктестер арасында дұрыс орналастыру;

ойын алдында фигураларды дұрыс орналастыру;

көлденең, тік, диагональды ажырату;

қорғаныс қою;

шахты жариялау;

мат қою;

кілемшедегі қарапайым тапсырмаларды бір жүріспен шешу.

Курстың тақырыптары

1.ШАХМАТ ТАҚТАСЫ Шахмат тақтасы, ақ және қара өрістер, көлденең, тік, диагональ, орталық.

Дидактикалық ойындар мен тапсырмалар "Көлденең", "Тік","Диагональ"

2. ШАХМАТ ФИГУРАЛАРЫ
Ақ, қара, қайық, епископ, патшайым, рыцарь, пешка, патша.

Дидактикалық ойындар мен тапсырмалар

"Сиқырлы дорба", "Тап-ка", "Құпия фигура", "Тап". "Не ортақ?", "Үлкен және кіші"

3. ФИГУРАЛАРДЫҢ БАСТАПҚЫ ОРНАЛАСУЫ

Бастапқы ереже­ние (бастапқы позиция); фигуралардың әрқайсысының орналасқан жері­ұстанымы; "патшайым өз түсін жақсы көреді" ережесі; арасындағы байланыс горизонтальдармен, вертикальдармен, диагональдармен және бастапқы алшақтықтармен­фигуралар саны.

Дидактикалық ойындар мен тапсырмалар "Сөмке", "Иә және жоқ", "Доп"

4.ФИГУРАЛАРДЫ ЖЫЛЖЫТУ ЖӘНЕ жеу(оқу курсының негізгі тақырыбы).

Фигуралардың әрқайсысын жылжыту және алу ережелері, "жою үшін" ойыны, ақ және қара түсті пілдер, бір түсті және түрлі-түсті епископтар, сапа, жеңіл және ауыр фигуралар, қайықтар, рыцарьлар, епископтар, патшайымдар, корольдік ломбардтар, пас беру, алдын ала­пешканың айналуы.

Дидактикалық ойындар мен тапсырмалар
"Жою ойыны", "Өрістегі жалғыз жауынгер", "Лабиринт", "Күзетшілерді жеңу", "Күзетшілерді алып тастау", "Ең қысқа жол", "Бақылау алаңын басып алу", "Бақылау алаңын қорғау", "Жау фигурасына шабуыл". "Қос соққы", "Алу", "Қорғаныс", "Фигураны ұту", "Қозғалысты шектеу".

Ескертпе. Барлық ойындар мен тапсырмалар қызықты және дамытушылық болып табылады, бейнелі және логикалық ойлау қабілетін дамытуға тиімді ықпал етеді.

5.ШАХМАТ ОЙЫНЫНЫҢ МАҚСАТЫ Тең ойын, тең ойын, тең ойын, бір жүрісті мат, ұзын және қысқа кастинг және оның ережелері.

Дидактикалық ойындар мен тапсырмалар

"Тексеру немесе тексермеу", "Тексеру", "Бес тексеру", "Тексеруден қорғау", "Мат немесе мат емес", "Бірінші тексеру", "Кастинг".

6.БАСТАПҚЫ ПОЗИЦИЯДАН БАРЛЫҚ ФИГУРАЛАРМЕН ОЙНАУ­

Шахматты қалай бастау керектігі туралы ең жалпы түсініктер­.

Дидактикалық ойындар мен тапсырмалар "Екі қозғалыс".

Оқудың екінші жылы

Екінші курс бағдарламасы екінші курстарға арналған бастауыш мектеп сыныптарының. Алайда, ол егер бағдарлама бірінші сыныпта орындалса, екінші сыныптарда жүзеге асырылуы мүмкін. Бағдарлама аптасына бір сабақтан 34 оқу сабағын қарастырады. Егер оқудың бірінші жылында уақыттың көп бөлігі оқу үлгеріміне арналса.­ Әрбір шахмат фигурасының күші мен әлсіздігін зерттеуге берілген болса, бұл сабақтар материалдық және позициялық артықшылықтарды жүзеге асырудың қарапайым әдістеріне арналған. шахмат негіздерін меңгерудегі маңызды­ жетістік мат қоюға үйрету. Оқу курсы алты тақырыпты қамтиды: "Шахматтың қысқаша тарихы", "Шахмат белгілері", "Шахмат фигураларының құндылығы", "Жалғыз патшаға мат жасау техникасы", "Материалды құрбан етпей матқа жету", "Шахмат комбинациясы".

Оқу жылының соңына қарай балалар білуі керек:

горизонталь, вертикальдарды алаңдарды, шахмат фигураларын белгілеу­; шахмат фигураларының құндылығы, фигуралардың салыстырмалы күші.

Оқу жылының соңына қарай балалар мыналарды білуі керек:

шахмат ойынын жазу; жалғыз патшаны екі турамен, уәзір және турамен, патша және уәзірмен, патша және тура арқылы мат жассау;

қарапайым комбинацияларды жүргізу.

КУРСТЫҢ ТАҚЫРЫПТАРЫ

1.Шахматтың қысқаша тарихы
Шахматтың дүниеге келуі. Чатурангадан шатранжға дейін. Шахмат Еуропаға еніп жатыр. Шахматтан әлем чемпиондары

2.Шахматтық белгілер Контурлар мен вераларды белгілеу­тикалдар, алаңдар, шахмат фигуралары. Қысқаша және толық шахмат белгісі. Шахмат ойынының жазбасы. Бастапқы позицияны жазу­ния.

Дидактикалық ойындар мен тапсырмалар

"Вертикалды ата", "Көлденеңді ата", "Диагональды ата", "Өріс қандай түсті?", "Кім жылдам", "Мақсатты көремін".

3.Шахмат фигураларының құндылығы

Фигуралардың құндылығы. Салыстырмалы ­фигуралардың дене күші. Материалдық артықшылыққа қол жеткізу. Өқб­қорғау топтары.

Дидактикалық ойындар мен тапсырмалар
"Кім мықты", "Екі әскер тең", "Материалдық пайда", "Қорғаныс".

4.Жалғыз патшаны мат жассау техникасы

Екі патшаға қарсы шайқастар. Патшайым мен патша патшаға қарсы. Патша мен патшайым патшаға қарсы. Патша мен Рок патшаға қарсы

Дидактикалық ойындар мен тапсырмалар
"Мат немесе мат", "Мат немесе пат", "Бір жүрісте мат", "Шеткі сызықта". "Бұрышқа", "Шектелген патша"

5.Материалды құрбан етпей матқа жету

Дебютте, миттельшпилде және эндде екі жүрісті төсенішке арналған оқу ережелері­шпиль (ойынның басы, ортасы және соңы). Төсеніштен қорғау.

Дидактикалық ойындар мен тапсырмалар
"Төсенішті екі жүріспен жарияла", "Төсеніштен қорға".

6.Шахмат комбинациясы

Шахмат материалын құрбан ету арқылы төсенішке жету (күңгірт комбинациялар). МА түрлері­комбинациялар: корольдік жамылғының жойылу тақырыптары, бастап­аттракциондар, арбау, блоктау, кеңістікті босату, қорғанысты жою және т.б. Материалдық артықшылыққа қол жеткізуге әкелетін шахмат комбинациясы. Қол жеткізуге арналған комбинациялар­жеребе тарту (мәңгілік тексеруге арналған комбинациялар, тығырыққа тірелген комбинациялар және т.б.).

Дидактикалық ойындар мен тапсырмалар
"Матты екі жүріспен жарияла", "Тең ойын жаса", "Материалды ұтып ал".

Оқудың үшінші жылы

Үшінші курстың материалы оқудың алғашқы жылдарындағы материалға қарағанда күрделірек. Бұрын алған білімдері мен дағдыларына сүйене отырып, балалар шахмат ойынының барлық үш кезеңінде де өз ойларын тереңдетеді. Бұл ретте шахмат материалдарының барлық көптігінен тек қолжетімді ғана емес, сонымен қатар дамуға барынша бағдарланған материал да мұқият таңдалады.

Сабақтың ҮЛГІЛІК ТАҚЫРЫПТАРЫ

ДЕБЮТ НЕГІЗДЕРІ. Екі және үш жүрісті партиялар. Ойынға туралар мен уәзірді ерте енгізудің тиімсіздігі. Бірінші жүрістерден бастап мат ойыны. Балалар мат және одан қорғаныс. Дебюттегі ойын принциптері. Фигуралардың жылдам дамуы. Қарқын туралы түсінік. Ойындар. Орталық үшін күрес. Патшаның қауіпсіз жағдайы. Үйлесімді сарбаздық орналасу. Дебюттегі топтама. Дебюттер туралы қысқаша.

Дидактикалық тапсырмалар

“1 айналымдағы мат", "Қорғалмаған патшаға 1 айналымдағы мат", "Балаларға арналған мат және одан қорғану", "Тураны ұста, уәзір", “Маттан қорғау", "Фигураны шығар", Қайталауда "Матты 1 айналымда қою "”, "2 айналымдағы мат", "Материалды жеу", "Сарбаз жеушіні жазалау", "Сарбазды жеңуге бола ма?", "Орталықты басып ал", "Қорғаныс жасауға бола ма?", "Қай жаққа қорғаныс салуға болады?" және т.б.

Оқу жылының соңына қарай балалар білуі керек:
дебюттегі ойын принциптері;
негізгі тактикалық тәсілдер; 
терминдер нені білдіреді: дебют, қарқын, оппозиция, негізгі өрістер.

Оқу жылының соңына қарай балалар мыналарды білуі керек:
шахмат фигураларын саңылауда сауатты орналастыру; күрделі емес тактикалық соққыларды табу және комбинацияларды орындау; ең қарапайым аяқталуларды дәл ойнау.

Оқудың төртінші жылы

"Шахмат" бағдарламасы бастауыш мектептің 4-сыныбына арналған. 
Бұрын алған білімдері мен дағдыларына сүйене отырып, балалар шахмат ойынының барлық үш кезеңінде де өз ойларын тереңдетеді. Бұл ретте шахмат материалдарының барлық көптігінен тек қолжетімді ғана емес, сонымен қатар дамуға барынша бағдарланған материал да мұқият таңдалады.

ҮЛГІЛІК ТАҚЫРЫПТАРЫ

МИТТЕЛЬШПИЛ НЕГІЗДЕРІ. Шахмат ойынының ортасында қалай ойнауға болатыны туралы ең жалпы нұсқаулар. Тактикалық тәсілдер. Ортаңғы аралықтағы байлам. Қос соққы. Ашық шабуыл. Ашық шах. Қос шах. 3 айналымдағы мат комбинациялар және азғыру, алаңдату, блоктау, корольдік жамылғыны бұзу, кеңістікті босату, қорғанысты, байламды, "рентгенді", қабаттасуды және т.б. тақырыптарда материалдық артықшылыққа қол жеткізуге әкелетін комбинациялар. Ұтыс ойынына қол жеткізу үшін комбинациялар.
Дидактикалық тапсырмалар “Материалды ұтып алу", "3 айналымдағы мат", "Ұтыс ойынын жаса" 

ЭНДГЕЙМ ОЙЫНЫНЫҢ НЕГІЗДЕРІ. Қарапайым аяқталулар. Уәзір қарсы пілге, атқа, тураға(қарапайым жағдайлар), уәзірге(жау патшайымының жағдайы нашар болған жағдайда) қарсы. Тура қарсы тураға (жаудың қайығы сәтсіз орналасса), пілге(қарапайым жағдайлар), атқа(қарапайым жағдайлар). Екі пілдің мат жасауы(қарапайым жағдайлар). Піл мен аттың мат жасауы(қарапайым жағдайлар). Патшаға қарсы сарбаз. Сарбаз уәзірге өз патшасының көмегінсіз өтуі. "Квадрат" ережесі. Сарбаз уәзірге өз патшасының көмегімен өтеді. Оппозиция. Жетінші, алтыншы, бесінші, төртінші, үшінші, екінші көлденеңінен сарбаз. Маңызды өрістер. Таңғажайып тең ойындар (патшаға қарсы екі рыцарь, патшаға қарсы епископ пен пешка, патшаға қарсы рыцарь мен пешка). Соңғы ойында қалай ойнауға болатыны туралы ең жалпы нұсқаулар.

Дидактикалық тапсырмалар

“Мат 2 жүрісте", “Шаршы", " Сарбазды уәзірге жеткізу", "Ұтыс па әлде тең ойын ба?", "Патша қайда шегінуі керек?”, "Ұтыс ойынына апаратын жол". 

Оқу жылының соңына қарай балалар білуі керек:
дебюттегі ойын принциптері;
негізгі тактикалық тәсілдер; 
терминдер нені білдіреді: ашылу, орта ойын, соңғы ойын, қарқын, қарсылық, негізгі өрістер.

Оқу жылының соңына қарай балалар мыналарды білуі керек:
шахмат фигураларын дебютте сауатты орналастыру; күрделі емес тактикалық соққыларды табу және комбинацияларды жүргізу;
ең қарапайым жалғауларды дәл ойнау.

"Шахмат әлемі" сабағын тақырыптық күнтізбелік жоспарлау

1 сынып

Жылына 33 сағат, аптасына 1 сағат

"Шахмат" курсын тақырыптық жоспарлау 2 сынып

"Шахмат әлемі" сабағын тақырыптық күнтізбелік жоспарлау

4 сынып

Жылына 34 сағат, аптасына 1 сағат

Білім алушылардың сабақтан тыс іс-әрекет бағдарламасын меңгеруінің жоспарланған нәтижелері

Курс бағдарламасын меңгерудің тұлғалық нәтижелері.

Қауіпсіз, салауатты өмір салтына деген көзқарасты қалыптастыру, шығармашылық жұмысқа, нәтижеге жұмыс істеуге, материалдық және рухани құндылықтарды құрметтеуге деген ынтаның болуы.

Әртүрлі әлеуметтік жағдайларда ересектермен және құрдастарымен ынтымақтастық дағдыларын дамыту, жанжалдарды тудырмау және даулы жағдайлардан шығудың жолдарын таба білу.

Этикалық сезімдерді, ізгі ниетті және эмоционалды-адамгершілік жауапкершілікті, басқа адамдардың сезімдерін түсінуді және эмпатияны дамыту.

Эстетикалық қажеттіліктерді, құндылықтар мен сезімдерді қалыптастыру.

Адамгершілік нормалары, әлеуметтік әділеттілік және еркіндік туралы түсініктерге сүйене отырып, өз іс-әрекеттері үшін, оның ішінде ақпараттық іс-әрекеттегі дербестік пен жеке жауапкершілікті дамыту.

Курс бағдарламасын меңгерудің метапәндік нәтижелері.

Оқу іс-әрекетінің мақсаттары мен міндеттерін қабылдау және сақтау, оны жүзеге асырудың құралдарын іздеу қабілетін меңгеру. Шығармашылық және ізденушілік сипаттағы мәселелерді шешу жолдарын меңгеру.

Қойылған міндетке және оны жүзеге асыру шарттарына сәйкес оқу іс-әрекетін жоспарлау, бақылау және бағалау қабілетін қалыптастыру; нәтижеге жетудің ең тиімді жолдарын анықтау. Оқу іс-әрекетінің сәттілігінің/сәтсіздігінің себептерін түсіну қабілетін және сәтсіздік жағдайында да сындарлы әрекет ету қабілетін қалыптастыру.

Салыстырудың, талдаудың, синтездеудің, жалпылаудың, жіктеудің логикалық әрекеттерін меңгеру, ұқсастықтар мен себеп-салдарлық байланыстарды орнату, пайымдауларды құрастыру.

Әңгімелесушіні тыңдауға және диалог жүргізуге дайын болу; әртүрлі көзқарастардың болу мүмкіндігін және әркімнің өз көзқарасы мен оқиғаларға баға беру құқығын мойындауға дайын болу.

Ортақ мақсатты және оған жету жолдарын анықтау; бірлескен іс-әрекеттегі функциялар мен рөлдерді бөлу туралы келіссөздер жүргізу мүмкіндігі; бірлескен іс-әрекетте өзара бақылауды жүзеге асыру, өзінің және басқалардың мінез-құлқын барабар бағалау.

Курс бағдарламасын меңгерудің пәндік нәтижелері.

Шахматтық терминдерді білу: ақ және қара алаң, көлденең, тік, диагональ, орталық. Ақ, қара шахмат фигураларын дұрыс анықтау және атау; Ойын алдында фигураларды дұрыс орналастыру;

Салыстыру, ортақ және айырмашылықты табу. Шахмат тақтасында бағдарлай білу. Мәтін, сызбалар, сызбалар түрінде берілген ақпаратты түсіну. Шахмат фигураларының атауларын білу: қайық, епископ, патшайым, рыцарь, пешка. Тең ойын, тең ойын, тең ойын, бір жүрісті мат, ұзын және қысқа кастинг және оның ережелері. Фигуралардың әрқайсысын жылжыту және алу ережелері, "жою ойыны", жеңіл және ауыр фигуралар, қайық, рыцарь, піл, патшайым, корольдік пешкалар, пас беру, пешканы айналдыру. Дебюттегі ойын принциптері;
Негізгі тактикалық әдістер; терминдер нені білдіреді: ашылу, орта ойын, соңғы ойын, қарқын, қарсылық, негізгі өрістер.
Шахмат фигураларын саңылауда сауатты орналастыру; қарапайым тактикалық соққыларды табу және комбинацияларды орындау; басқа аяқталуларды дәл ойнау.

Материалдық-техникалық қамтамасыз ету

Мұғалімге арналған әдебиеттер тізімі:
1. Бастауыш жалпы білім берудің Федералдық мемлекеттік білім беру стандарты / Білім және ғылым министрлігі өсті. Федерациялар. – М.: Ағарту, 2011.
2. Сухин И. Сиқырлы фигуралар немесе 2-5 жас аралығындағы балаларға арналған шахмат. – М .: Жаңа мектеп, 1994.
3. Сухин И. Шахматтың таңғажайып оқиғалары. 
4. Сухин И. Шахмат еліндегі шытырман оқиғалар. – М .: Педагогика, 1991.
5. Сухин И. Шахмат еліндегі таңғажайып оқиғалар. – М .: Поматур, 2000.
6. Сухин И. Шахмат, бірінші курс немесе Ондағы ұяшықтар ақ-қара ғажайыптар мен құпияларға толы: Төрт жылдық және үш жылдық бастауыш мектептің 1-сыныбына арналған оқулық. – Обнинск: Рухани жаңғыру, 1998.
7. Сухин И. Шахмат, бірінші курс, немесе Мен оқимын және оқытамын: Мұғалімдерге арналған нұсқаулық – Обнинск: Рухани жаңғыру, 1999.
8.А.Карпов, А.Шингирей "Үстел үстіндегі шахмат оқулығы" ерте.курс М.-"RUSSIAN CHESS HOUSE» 2009

9.В. Костров, Д.Давлетов "Балалар мен ата-аналарға арналған шахмат оқулығы" 1,2 бөлім М.-"RUSSIAN CHESS HOUSE» 2009

Оқушыларға арналған әдебиеттер тізімі:

1. Сухин И. Сиқырлы фигуралар немесе 2-5 жас аралығындағы балаларға арналған шахмат. – М .: Жаңа мектеп, 1994.
2. Сухин И. Шахмат, бірінші курс немесе Ондағы ұяшықтар ақ-қара ғажайыптар мен құпияларға толы: Төрт жылдық және үш жылдық бастауыш мектептің 1 сыныбына арналған оқулық. – Обнинск: Рухани жаңғыру, 1998.
3. А.Г. Дорофеева "Шахматты үйренгім келеді!" М.-"RUSSIAN CHESS HOUSE" 2009ж