Сабақтың тақырыбы : Сөздің шығу тарихы.

Мақсаты: Оқушыларға сөздің, жазудың шығу тарихы жайында білім қалыптастыру

Сабақтың жабдығы: интерактивті тақта, слайд, стикер, кесте, үлестірмелі қима қағаздар, суреттер.

Мағынаны тану

І.Мотивациялық- бағдарлау кезеңі.

Жазу – адамның ой-пікірін, басқа адамға хабарлап айтқысы келген сөзін,

мағлұматын таңбалар арқылы жеткізуді қамтамасыз ететін белгілер жүйесі.

Оның алғашқы нұсқалары өте ерте заманда жасалды.

Адамзат тарихындағы жазу төрт түрге бөлінеді:

1 Пиктографиялық жазу

2 Идеографиялық жазу

3 Буын жазуында

4 Дыбыстық жазу

1.Пиктографиялық жазу – жазудың ең көне түрі. Мұнда хабарлануға тиісті

оқиғаға қатысты заттардың суреті салынады. Пиктограммалық жазу суреттерге

негізделген жазу. Сондықтан оны кейде суретті жазу деп те атайды. Бұл жазуды

әртүрлі тілде сөйлейтін адамдар түсіне алады.. Пиктограммалық жазудың

таңбалары пиктограммалар деп аталады;

2.Идеографиялық жазу - жекелеген сөздерді, морфемаларды шартты

таңбалар арқылы белгілейді. Онда әр сөздің тұрақты графикалық таңбасы, әр

таңбаның меншікті мағынасы болады. Идеографиялық жазудың мысалдары: иероглиф жазу,цифр (сан).

3. Буын жазуында - сөз құрамындағы әрбір буын жеке таңбамен белгіленеді.

Бұған жапон, үнді, т.б. жазулары жатады.

4.Дыбыстық жазу (әріп жазуы) – жазудың дамып жетілген түрі, тіл дыбыстарын, фонемаларды әріппен таңбалайтын жазу жүйесі. Әріптер белгілі жүйеде қолданылған.

Қазақ халқы 1920 жылдан бастап, мұсылман дінінің таралуымен бірге келген

араб әліпбиін қолданды.

1920 жылдан бастап қазақ жазуы қай әліпбиге негізделген?

-1926 ж. Ахмет Байтұрсынов араб әліпбиін қазақ тілінің ерекшеліктеріне сәйкес жеңілдетіп, “төте жазу” әліпбиін жасады.

1929 жылдан бастап 1940 жылға дейін қазақ халқы латын әліпбиінде жазып келіп, 1940 жылдан бері орыс кириллицасына негізделген әліпбиін қолданылады.Бұл әліпбийді құрастырушы А.Байтұрсынов.

Әріптердің баспа да, жазба да нұсқасының бас әріп, кіші әріп түрлері болады.

Әр әріптің жеке тұрғандағы өз атауы бар.

Қазақ әліпбиінде неше әріп бар?

Тақтаға жазу. Қазақ тілінің төл әріптері нешеу?

Қай әріптер тек орыс тілі енген кірме сөздерде кездеседі?

Барлығы қанша дыбыс бар?

Қосарлы дыбыстардан тұратын әріптерді жазу.

Сонымен қазақ жазуы қандай әліпбилерді қолданып келді?

Латын жазуы

Barlıq adamdar twmısınan azat jäne qadir-qasïyeti men kuqıqtarı teñ bolıp dünïyege keledi. Adamdarğa aqıl-parasat, ar-ojdan berilgen, sondıqtan olar bir-birimen twıstıq, bawırmaldıq qarım-qatınas jasawları tïis. Араб жазуы

بارلىق ادامدار تۋمىسىنان ازات جانە قادىر-قاسيەتى مەن كۇقىقتارى تەڭ بولىپ دۇنيەگە كەلەدى. ادامدارعا اقىل-پاراسات، ار-وجدان بەرىلگەن، سوندىقتان ولار ءبىر-بىرىمەن تۋىستىق، باۋىرمالدىق قارىم-قاتىناس جاساۋلارى ءتيىس. Кирилл жазуы

Барлық адамдар тумысынан

азат және қадір-қасиеті мен кұқықтары тең болып

дүниеге келеді. Адамдарға

ақыл-парасат, ар-ождан

берілген, сондықтан олар

бір-бірімен туыстық

,бауырмалдық қарым-қатынас жасаулары тиіс.

-Үш әліпби негізінде берілген сөйлемді жазып,мағынасына назар аударайық. Бұл сөйлемдердегі қазақ тіліне тән әріптердің астын сызып шығыңдар

II. Операциялық-орындаушылық кезең.

2) Деңгейлік тапсырмалар.

- Үш деңгейде берілген тапсырмаларды орындап, осы тапсырмалар арқылы баға аласыңдар. Үш деңгейдің де тапсырмасын 7-мин ішінде орындап үлгерген оқушы «5» алады, 1-2-деңгейді ғана орындаған оқушы -«4» , ал тек 1-деңгейінің тапсырмасын ғана орындаған оқушы «3» алады. Сондықтан бүгінгі бағаларың сендердің жылдамдықтарың мен білімдеріңе байланысты. Іске сәт.

І.деңгей. Тест тапсырмаларын орындау.

1. Қай тіл білімінің саласы дыбыстарды зерттейді ?

А) лексика; В) морфология; С) фонетика; D) синтаксис

2. Әліпби қай тілден енген сөз?

А) орыс; В) грек; С) араб; D) латын.

3. Сөздің ең кішкене бөлігі қалай аталады?

А) дыбыс; В) сөз; С) сөз тіркесі; D) сөйлем.

4. Дыбыстың жазбаша таңбасы қалай аталады?

А) әріп ; В) пиктограмма; С) иероглиф; D) буын.

5. Қазақ әліпбиінде қанша әріп, қанша дыбыс бар ?

А) 37, 12; В) 42,37; С) 25,12; D) 42,33.

ІІ.деңгей. Берілген қала аттарын әліпби тәртібімен тізіп жазу.

Қызылорда, Ақтау, Қарағанды, Орал, Семей, Талдықорған, Өскемен, Павлодар, Тараз, Шымкент, Маңғыстау.

ІІІ.деңгей. Дыбыстар туралы 1-2 әріпті жұмбақ шығару.

III.Рефлексиялық- бағалау кезеңі. Кері байланыс орнату.Не ұнады? Не білдің,

не үйрендің?, не білгің келеді?

ІҮ Үй тапсырмасы: Сөздің шығу тарихы конспект