1. Абсорбция қандай процесс?

   • A) Сұйықтықтың жасушаларға сіңуі

   • B) Сұйықтықтың жасушадан шығуы

   • C) Жасуша ішіндегі заттардың ыдырауы

   • D) Жасуша ішіндегі энергия өндірілуі

   • Жауабы: A) Сұйықтықтың жасушаларға сіңуі

2. Реабсорбция қандай процессті білдіреді?

   • A) Сұйықтықтың денеден шығуы

   • B) Сұйықтықтың қайта сіңірілуі

   • C) Жасушадағы заттардың ыдырауы

   • D) Жасуша ішіндегі энергия өндірілуі

   • Жауабы: B) Сұйықтықтың қайта сіңірілуі

3. Бүйрек зәр түзілу процесінің қай бөлігінде қатысады?

   • A) Абсорбцияда

   • B) Тек гломерулалық фильтрацияда

   • C) Абсорбция және реабсорбцияда

   • D) Тек секрецияда

   • Жауабы: C) Абсорбция және реабсорбцияда

4. Зәр түзілу процесі неден басталады?

   • A) Гломерулалық фильтрациядан

   • B) Реабсорбциядан

   • C) Секрециядан

   • D) Суды сіңіруден

   • Жауабы: A) Гломерулалық фильтрациядан

5. Гломерулалық фильтрация процесінде қандай заттар фильтрленеді?

   • A) Тек су

   • B) Су, иондар, қалдықтар

   • C) Тек иондар

   • D) Тек қалдықтар

   • Жауабы: B) Су, иондар, қалдықтар

6. Бүйректе зәр түзілуінің екінші кезеңі қалай аталады?

   • A) Абсорбция

   • B) Реабсорбция

   • C) Секреция

   • D) Фильтрация

   • Жауабы: B) Реабсорбция

7. Реабсорбция қай жерде жүреді?

   • A) Нефронның проксимальды бөлігінде

   • B) Қуықта

   • C) Асқазанда

   • D) Бауырда

   • Жауабы: A) Нефронның проксимальды бөлігінде

8. Реабсорбция кезінде қайта сіңірілетін негізгі заттар қандай?

   • A) Қалдықтар

   • B) Глюкоза, су, иондар

   • C) Липидтер

   • D) Бауырдағы ферменттер

   • Жауабы: B) Глюкоза, су, иондар

9. Секреция қандай процесс?

   • A) Заттардың кері сіңірілуі

   • B) Заттардың бүйректен шығарылуы

   • C) Заттардың қанға қайта енуі

   • D) Заттардың ішекке енуі

   • Жауабы: B) Заттардың бүйректен шығарылуы

10. Секреция процесі қайда жүреді?

    • A) Асқазанда

    • B) Нефронның дистальды түтікшесінде

    • C) Бауырда

    • D) Нефронның проксимальды түтікшесінде

    • Жауабы: B) Нефронның дистальды түтікшесінде

11. Қанның алғашқы фильтрациясы қайда жүреді?

    • A) Проксимальды түтікшеде

    • B) Гломерулде

    • C) Дистальды түтікшеде

    • D) Қуықта

    • Жауабы: B) Гломерулде

12. Гломерул фильтрациясында қандай заттар кетеді?

    • A) Тек иондар

    • B) Су, глюкоза, қалдықтар

    • C) Тек қалдықтар

    • D) Тек су

    • Жауабы: B) Су, глюкоза, қалдықтар

13. Бүйрек нефрондарында соңғы зәр құрамы қандай болады?

    • A) Су және глюкоза

    • B) Су және қалдықтар

    • C) Тек қалдықтар

    • D) Глюкоза және аминқышқылдары

    • Жауабы: B) Су және қалдықтар

14. Зәрдегі глюкозаның жоғарғы мөлшері қай аурудың белгісі болуы мүмкін?

    • A) Бауыр ауруы

    • B) Диабет

    • C) Жүрек ауруы

    • D) Инфекция

    • Жауабы: B) Диабет

15. Реабсорбция кезінде нефронда қай зат қайта сіңірілмейді?

    • A) Су

    • B) Қалдықтар

    • C) Глюкоза

    • D) Натрий иондары

    • Жауабы: B) Қалдықтар

2-қосымша

1-топ

2-топ

3-қосымша

Мәтін 1

Мектептен келе жатып, 7-сынып оқушысы Арман досының қатты басы ауырып тұрғанын байқайды. Арман оның тезірек үйге барып демалуы керек екенін түсініп, көмектесуге тырысады. Досының ата-анасы келгенше, ол дәрі қобдишасынан анальгетик дәрісін тапты. Бірақ Арман дәріні ішкізу алдында нұсқаулықты оқыды. Нұсқаулықта:

• "Бұл дәрі тек ауырсынуды жеңілдетуге көмектеседі, бірақ ауырсынудың себебін емдемейді. Жасөспірімдерге тек дәрігердің кеңесімен қолдануға болады," – деп жазылған еді.

Арман досына дәрі бермей, оны ата-анасы келгенше күтті. Кейін ата-анасы дәрігерге хабарласып, қажет кеңес алды.

Сұрақтар:

1. Неліктен анальгетик дәрілері нысана мүшеге әсер етпейді, тек ауырсынуды азайтады?

2. Арманның әрекеті дұрыс болды ма? Неліктен?

3. Нысана мүшелердің жұмысына әсер ететін дәрілерді қолданғанда нұсқаулықты оқудың маңыздылығын түсіндіріңіз.

Мәтін 2

Аяулымның анасы гипертониямен ауырады. Соңғы кездері дәрігер оған денсаулығына мұқият қарауды ұсынды. Анасы тұзды тағамдарды шектеу, көбірек су ішу және дәрігер жазып берген дәрілерді уақытында қабылдау керектігін айтты. Алайда, Аяулым анасының кейде дәрілерін қабылдауды ұмытып кететінін байқады. Бірде кешкі ас кезінде анасының қан қысымы көтеріліп, өзін нашар сезінді. Дереу жедел жәрдем шақырылды, дәрігер жағдайдың нысана мүшелерге әсер ететінін және уақтылы емделмесе жүрекке, бүйрекке, миға зиян келуі мүмкін екенін түсіндірді.

Сұрақтар:

1. Гипертония нысана мүшелерге қандай әсер етуі мүмкін?

2. Аяулым анасына қалай көмектесе алады?

3. Жоғары қан қысымының алдын алу үшін қандай шараларды ұсынар едіңіз?

Оқушылар үшін кері байланыс:

Оқушының аты:

.....................................................

Кері байланыс:

Оқушының аты:

.....................................................

Кері байланыс:

1. Орталық буын (шөлдету орталығы) гипоталамустың алдыңғы бөлігіндегі нейрондар. Бұл орталық үлкен ми қыртысы аймақтарымен байланысқан.

2. Афференттік буын - бұл сезімтал жүйке ұштары (рецепторлар) және әртүрлі мүшелердің жүйке талшықтары.

3. Эфференттік буынға бүйрек, тер бездері, ішек, өкпе кіреді. Осы мүшелер артық (бүйрек) немесе кем (өкпе) мөлшерде су құрамының ауытқуын жоюды қамтамасыз етеді.

Мәтін 1

Жауаптар:

1. Неліктен анальгетик дәрілері нысана мүшеге әсер етпейді, тек ауырсынуды азайтады?
   Анальгетик дәрілері ауырсыну сигналдарын миға жеткізетін жүйке жүйесінің жұмысын уақытша басады, яғни ауырсынудың өзін сезінбеуге көмектеседі. Бірақ бұл дәрілер ауырсынудың себебін жоятын немесе нысана мүше ауруын емдейтін дәрілерге жатпайды. Сондықтан олар тек симптомды уақытша жеңілдетеді.

2. Арманның әрекеті дұрыс болды ма? Неліктен?
   Иә, Арманның әрекеті дұрыс болды. Ол дәріні бермей, досының ата-анасының келуін күтті. Бұл жауапты қадам, себебі дәрілерді дәрігердің кеңесінсіз немесе нұсқаулықсыз қолдану қауіпті болуы мүмкін. Әсіресе жасөспірімдерде дәрі мөлшері дұрыс таңдалмаса, жанама әсерлер туындауы ықтимал.

3. Нысана мүшелердің жұмысына әсер ететін дәрілерді қолданғанда нұсқаулықты оқудың маңыздылығын түсіндіріңіз.
   Нұсқаулықты оқу дәрінің қалай жұмыс істейтінін, қандай жағдайда қолдануға болатынын, мөлшерін, қарсы көрсетілімдерін және жанама әсерлерін түсінуге мүмкіндік береді. Бұл ақпаратты елемеу денсаулыққа зиян келтіріп, ауруды асқындырып жіберуі мүмкін. Әсіресе нысана мүшелердің жұмысына әсер ететін дәрілерді дұрыс қолдану қажетті нәтиже беріп, денсаулықты сақтауға көмектеседі.

Мәтін 2

Жауаптар:

1. Гипертония нысана мүшелерге қандай әсер етуі мүмкін?

   • Гипертония жүрекке (жүрек жеткіліксіздігі, инфаркт), миға (инсульт, есте сақтау қабілетінің нашарлауы), бүйрекке (бүйрек жеткіліксіздігі) және көзге (көру қабілетінің нашарлауы) зиян тигізуі мүмкін.

2. Аяулым анасына қалай көмектесе алады?

   • Анасына дәрілерді уақтылы қабылдауды ескертіп, диетаны бақылауға көмектесе алады.

   • Жаяу серуендеуге бірге шығып, салауатты өмір салтын ұстануға қолдау көрсете алады.

   • Қан қысымын үнемі өлшеп, дәрігермен кеңесуді ұмытпауын еске салып тұруы мүмкін.

3. Жоғары қан қысымының алдын алу үшін қандай шараларды ұсынар едіңіз?

   • Тұзды тағамдарды азайту.

   • Күнделікті физикалық белсенділікпен айналысу.

   • Темекі мен алкогольден бас тарту.

   • Құнарлы және дұрыс тамақтану, көп су ішу.

   • Қан қысымын тұрақты түрде тексеру және стрессті азайту.