Ю. Сареми атындағы №107 мектеп-лицейі

Реферат

Тақырып: Шылым шегудің зияндары

Сынып: 8-«А»

Орындаған: Пайзирахманова Рухсора Шухратовна

Тақырыбы: Шылым шегудің зияндары

Жоспар:
І. Кіріспе

ІІ. Негізгі бөлім

1. Шылым шегудің пайда болу себептері мен проблемалары

2. Шылым шегудің зияны

3. Темекі құрамы

4. Статистикалық мәлімет

ІІІ. Қорытынды

IV. Пайдаланылған әдебиеттер тізімі.

Кіріспе

Арақ ішіп, темекі шеккен,
Денсаулығының түбіне жеткен (Халық даналығы).

Салауатты өмір салтын қалыптастыру үшін зиянды әдеттерден бас тарту қажет. Зиянды әдеттерге темекі, алкоголь (ішімдік), есірткі және уытты заттар жатады. Бұл заттарды ұзақ уақыт, ал кейде тіпті аз ғана уақыт пайдаланғанда организмде психикалық және тәндік тәуелділік дамиды. Зиянды заттарға әуестенудің барлық түрі ақырында ауыр науқасқа шалдықтырады. Бұл аурулар ұзақ әрі арнайы емдеуді қажет етеді. Адам зиянды заттарды пайдаланудан сақтану үшін олардың кейінгі зардаптарын білу керек. Зиянды әдеттермен күресу осы құбылыстың себептері белгілі болған жағдайда ғана табысты болады. 
Темекі тарту, яғни, никотинизм – зиянды әдет және нашақорлықтың бір түрі.

Статистикалық мәліметтер бойынша планетада ересектердің 40 пайызы темекі тартады. Оның ішінде 60 пайызы ер азаматтар, 20 пайызы әйелдер екен.

Темекі түтіні адам организмі үшін зиянды және улы заттардың жиындысы болып табылады. Олардың ең бастылары – никотин, синиль қышқылы, көмір қышқылы, сірке қышқылы, азот, эфир майы және өкпе рагіне душар ететін әртүрлі радиобелсенді элементтер болып табылады. Олардың ішіндегі ең улысы – никотин. Адам ағзасы үшін бар болғаны бір-ақ тамшы /ол 10-12 тал сигаретте болады екен/ никотин уы жеткілікті көрінеді. 

Темекі тартатын адамда никотиннің ықпалынан асқазан қышқылдығы төмендейді. Қан қысымы артады. Орталық жүйке жүйесі мен жүректің қызметі бұзылады. Елу жасқа дейін темекі тартатын әйелдерде миокард инфаркті темекі тартпайтындарға қарағанда 20-есеге жиірек кездеседі екен. Бронхитпен ауырушылардың 75 пайызы темекі тартушылар болып табылады.

Темекі ішкі мүшелер қызметін бұзып, ауруға душар етумен қатар, адамның сыртқы келбетін де бұзады. Түтіннен шыққан зиянды улы заттар беттегі майда қан тамырларын зақымдап, бет терісі ауруларына душар етеді.

Жыл сайын жер бетінде темекіден 3 миллион адам, яғни темекінің улы әсерінен әрбір 13 секунд сайын бір адам өледі екен.

Жастай шылымға үйренген жастар ұмытшақ келеді. Оқу үлгерімі нашарлайды, тіпті ақыл-ойы кемиді.

Темекі шегушілік студент жастардың арасында жиі кездесетін болып жүр. Әсіресе, қыз-балалардың темекі шеккені көңіл алаңдатарлық нәрсе.

Темекі шегу тұрмыс құрған болашақ аналарға өте зиян. Олардың шеккен әрбір тал темекісі бойындағы нәрестенің денесіне сіңетін улы заттардың мөлшерін 10 пайызға көбейтіп, нәрестеге қажетті оттегінің мөлшерін 10 пайызға кемітеді екен.

Сондықтан жас кезден денсаулықты сақтап, темекіге әуестенбей, темекі шегушілерден бойды аулақ ұстап жүрген дұрыс.

1.  Шылым шегудің пайда болу себептері мен проблемалары

Денсаулыққа зор кесел,
Үйрете көрме ауызды,
Насыбай менен шылымға (Шораяқтың Омары).

Шылым шегу бүкіләлемдік эпидемияға айналды. Жыл сайын темекіден 5 миллион, Қазақстанда 25000 адам көз жұмған. Тек шылым шеккеннің өзінен 1950 жылдан 2000 жылға дейін аралығында дамыған елдерде 60 млн адам көз жұмған. Бұл екінші дүние жүзілік соғыста қаза тапқандар санынан асып түседі. ДДСҰ-ның мәліметінше, 1 сағат ішінде әлемде шылым шегу салдарынан 560 адам көз жұмса, соның үшеуі – Қазақстанның азаматы.

Жүргізілген зерттеулер бойынша мектептегі темекіге әуестену жағдайын балалар «компания үшін», «зеріккендіктен», «еркеліктен», «таңырқаушылықтан» деп түсіндіреді. Жасөспірімдердің 63% көшеде шылым шегеді, 22% подъездерде тығылып шегеді, 7% батырлықпен үйлерінде ересектердің жоқтығын пайдаланып шылым шегеді.

Жыл сайын дүние жүзінде темекі шегудің салдарынан 4 млн. адам қайтыс болады екен. Мұны жыл бойына әр күн сайын 25 авиалайнер апатқа ұшырап, сол себепті түгел ажал құшқан пассажирлердің санымен салыстыруға болады. Бүгінде жер шарында 1,2 млрд. адам темекі шегетін көрінеді. Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының дерегі бойынша, 1997 жылы темекіден 3 млн. адам қайтыс болған болса, бұл көрсеткіш жыл сайын 33 пайызға өсіп отырған. Бұл – бұл ма? Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының есебіне жүгінетін болсақ, егер жағдай өзгермесе, онда таяу жылдарда жарты миллиард тірі адамның түбіне темекі жетуі мүмкін көрінеді. Бұл қолайсыз мәлімдеме үрейлендіріп, үркіту үшін емес, нақты факт негізінде жасалып отыр. Ал, Қазақстанға келер болсақ, қазіргі уақытта 5 миллионға жуық адам темекі шегеді екен. Оның басым бөлігі орта жастағы адамдар болса керек.

Темекі тартатын адам күніге орта есеппен 200 рет, айына 6 мың рет, жылына 72 мың рет ішке түтін тартса, ал 45 жастағы адам өмір бойына 2 млн. рет темекі тартады деседі. Қызығы сол, темекі шегуді о баста «ойнап» бастаған 100 адамның 80-і біртіндеп тұрақты шылымқорға айналады.

Темекі шегудің зиян келтіретінін білсе де, шылымқорлар көбеймесе азаймай отыр. Темекі шегуші адамдар тек өзін ғана улап қоймай, қасындағы басқа адамдарды да улайтыны белгілі. Пайғамбарымыз Мұхаммедтің (с.ғ.с.) қасиетті сөздерінде айтылғандай, адам өз денсаулығын қорғауға, оны бұзып, уландыратын әр нәрседен аулақ болуға міндетті еді.
Қазір тәжірибеде денсаулық сақтау қызметінің ескертуі, дәрігерлер кеңесі, шылымқорларға шұғыл шартты рефлекс жасау, оларға жағымсыз жайттар туғызу, гипноз (сиқыр), миға код жіберу және қолдаушы топ арқылы темекі қойғызуға арналған бағдарламалар жүдә көп. Бірақ, бұлардың нәтижелері түбегейлі болмай тұр. Осындай тәсілдермен емделген адамдардың бестен бірі ғана темекіні тәсігөй қойып кетуі ықтимал. Ал, олардың көпшілігі бұрынғы зиянды әрекеттерін жаңғыртып, қайтадан жалғастырады. Жүз пайыз нәтижеге қол жеткізетін тәсіл – «иман терапиясы». Яғни, шылымқорлардың Алладан қорқуы арқылы темекіні қоюына қол жеткізу ісі ғана сенімді жол деуге болады. Өйткені, иманның темекіден де жаман әдет және асқынған ауру түрі – араққұмарлықтан адамдарды айықтырғаны бізге Ислам тарихынан мәлім. Бұл оқиға Пайғамбарымыз Мұхаммедтің (с.ғ.с.) көзі тірі кезінде болған еді. Оған (с.ғ.с.) Алла Тағаланың арақ ішуді харам еткені туралы (Мәидә: 91) аят түскен кезде, адамдар ойланбастан арақ ішу індетін сап тиған екен. Нәтижесінде, көшеде сарқырап аққан арақтан арық пайда болыпты. Арақ иісі апта бойы кетпей тұрып алса керек. Содан бері мұсылмандар арақты әлі ауызына алып көрген жоқ. Дүние жүзінде алпауыт мемлекеттердің ешқайсысы қанша тырысқанмен, мұндай нәтижеге қол жеткізе алған жоқ. Оның ішінде АҚШ та бар.

2. Шылым шегудің зияны

Шылым шегу – зиян қызмет, оған күш салмай тастауға болмайды. Ол нағыз нашақорлық, және оны көбі шындап көңілдеріне алмайтыны, аса қауіпті. 
Никотин – ол өсімдіктен жаралған, ең бір қауіпті у-дың бірі. Егер никотинге батырған әйнек таяқты тек оның тұмсығана жақындатса ғана болды, құс өліп қалады. Үйдің қояны никотинның ¼ тамшысынан, ал ит – ½ тамшысынан өледі. Адамды өлтіретін никотинның мөлшері 50-ден 100- мг дейін, немесе 2-3 тамшы құрайды. Дәл осы мөлшер күн сайын, 20-25 сигарет тартқаннан кейін, қанға сінеді. (бір сигаретте шамамен 6-8 мг никотин бар, олардың 3-4 мг қаңға түседі). Бұ мөлшер бір қабылдағанда емес, біртіндеп, түскеннен кейін ғана, темекішіл өлмейді. Оның үстіне, никотинның жартысы, темекідегі басқа у-ды формальдегидті - бейтараптандырады. 30-жыл ішінде мұндай темекішіл, орташа 800 г никотинді жұтып, шамаменсигарет, немесе 160 кг темекі тартады. Кішкене, өлімді емес мөлшердегі никотинды жүйелі түрде жұту, шылым шегу әдет құмарлығын туындатады.

Никотин адамның организмінде болып жатқан, алмасу процессіне қосылады, сосын қажетті болып алады.

Бірақ, егер темекі тартпайтын адам бір тартқанда никотинның едәуір мөлшерін қабылдаса, онда өліп кетуі мүмкін. Шылым шегу балалар мен жасөспірімдер үшін өте қауіпті. Шылым шеккен бөлмелерде тұратын балалар жиі және көбірек дем алу органдарының аурулармен аурады. Шылым шегуші ата-аналардың балаларында, олардың бір жас өмірінің ішінде, бронхит жиілігі көбейеді және қатты аурудың даму қауіп-қатері арттырады. Темекі түтіні, өсіп келе жатқан бала үшін маңызды, күннін ультракүлгін сәулеллерін жібермейді, заттардың алмасуына ықпал етеді, қанттың сінімділігің нашарлатады және балаға өсу кезінде қажет, С - витаминың бұзады.

5-9 жасында баланың өкпе функциялары бұзылады. Соның салдарынан, төзімділік пен күшті талап ететін, денелік қызметке қабілеті төмендейді. Шылым шегетін отбасындағы балаларда, әсіресе ерте жасында жиілірек қатты пневмония және қатты респираторлық аурулар байқалады. 
Шылым шекпейтін отбасындағы балалар, негізінде дендері сау болады. Аналары аяғы ауыр кезінде, шылым шеккендердің балаларында, талма аурулар болады.

Шылым шегетін аналардан тұған балалар, өз құрдастарынан ақыл-ой дамуында артта қалады. Көп елдің ғалымдары, никотин және темекі түтінінің құрғақ бөліктері, балаларда көптеген аллергиялық аурулардың дамуына себепші болады және бала неғұрлым кішкентай болса, соғұрлым оның организміне темекі түтіні үлкен зиян келтіреді, деп белгіледі. 
Жасөспірімдердің темекі тартуы, бірінші кезекте жүйке және жүрек-қан тамырларының жүйесіне білінеді.

12-15 –жастарында, олар денеге ауырлық тигенде дем алу қиындығын айтады. Көп жылдық бақылаудың нәтижесінде, француз докторы Декалзне, 100 жыл бұрын, балалардың тіпті мардымсыз шылым шегуі, қан аздығы мен ас қорытуын бұзуына әкеп соғады, дегенге көзі жеткен. 
Шылым шегу оқушылардың сабақ үлгеруіне жағымсыз ықпал етеді. Үлгермейтіндердің саны, шылым шегетіндері көп сыныпта өседі. Оқушылардың шылым шегуі олардың денелік және психикалық дамуын бәсендетеді. Шылым шегумен бұзып алған денсаулықтың жағдайы, көңілден шығатын жұмыстың түрін таңдауға, жетістікке жетуге мүмкіндік бермейді.

Шылым шегу және оқушы сыйыспайтын тұғымдар. Оқу жылдары – ол дене, сондай-ақ ақыл-ой өсу жылдары. Организмге, осы барлық қиындықты орындап шығу үшін, көп күш керек.

Белгілі болатындай, мектеп жасында ұғып алған әдеттер, өте мықты болатыны. Бұл пайдалы әдеттерге ғана емес, сонымен бірге, зияндыларға да қатысты. Қаншалықты жасөспірімдер, жас жігіттер, қыздар шылым шегумен ертерек танысып шылым шеге бастаса, соншалықты олар оған тез үйренеді, және болашақта шылым шегуден бас тарту олар үшін өте қиын болады.

3. Темекі құрамы

Темекі түтінінде 30-астам улы заттар бар: Никотин, Көмір қышқыл газы, Көміртек тотығы, Көгеретін қышқыл, Аммиак, Шайырлы заттар, Органикалық қышқылдар және басқалары. Сигареттің 1-2 қорабында никотинның өлімдік мөлшері бар. Темекішілді құтқаратыны, бұл мөлшердің организмге бірдені емес, бөлшектеніп түсетіні. 
Статистикалық мәліметтер бойынша:шылым шекпейтіңдермен салыстырғанда аса ұзақ шегетіндер 13 ретке жиі стенокардиямен ауырады, ал 12 ретке - инфаркт миокардамен, ал 10 ретке – асқазандағы жарамен. 
Өкпе қылтамағы барлық ауруларының% шылым шегетіндер құрайды. Әрбір жетінші ұзақ уақыт шылым шегетін, қан тамырларының қатты сырқатымен ауырады. Темекі өнімдері, құрамында белок, углеводтар, минералды тұздар, клетчатка, ферменттер, майлы қышқылдары және басқалары бар, кептірілген темекі жапырақтарынан жасалынады.

Олардың ішінен, адам үшін қауіпті, екі топ заттарды белгілеу маңызды - никотин және изопреноидтар. Темекі жапырағындағы мөлшеріне байланысты және адамның әртүрлі органдарына және жүйесінің әрекет күшіне байланысты никотин бірінші орын алады. Ол организмге темекі иісімен бірге кіреді, оның құрамында, никотиннан басқа, тітіркендіретін әрекеттегі заттар, соның ішінде, канцерогендік (Бензпирен мен Дибензпирен, яғни қатерлі ісік пайда болуға себепші, көп көмір қышқыл газы - 9.5% (атмосфералық ауада - 0.046%) және көміртек топтығы - 5% (атмосфералық ауада ол жоқ). Никотин жүйкелі уларға жатады. Жануарлаға жасалған эксперименттерде және адамдарға жасалынған бақылауда, никотин аз мөлшерде жүйке клеткаларын қоздырады, дем алу және жүрек қағыс жиіленуге, жүрек жиылынуы ритмы бұзулуға, жүрек айнуға және құсуға себепші болады. Көп мөлшерде кедергі жасайды, ал содан соң Орталық Жүйке Жүйесі, соның ішінде вегетативтік клеткалары қызметінің жанын кетіреді.

Жүйке жүйесінің бұзылуы, еңбек қабілеті төмендеу, қолдың дірілдеу, есте қалудың нашарлауымен білінеді.

Никотин организмге керекті заттарды жасап шығаратын бездерге де әсер етеді, атап айтқанда, бұйректемелерге, олар сол орайда, артериялық қысымды көтеретін және жұрек қысқартуын үдейтетін, қан жолдары тырысуын тудыратын қанға – гормон - адреналинді бөледі. 
Жыныстық бездерге зиянды әсер етіп, никотин ер адамдарда жыныстық әлсіздік - белсіздіктің дамуына себепші болады!!! Сондықтан, оның емдеуін ауруларға шылым шегуді қоюды ұсынудан бастайды. Әсіресе шылым шегу балалар мен жасөспірімдер үшін зиян. Әлі қатаймаған жүйке және қан тамырларының жүйелері темекіге ауыр әсерде болады. Никотиннан басқа, жағымсыз ықпалды темекі түтінінің басқа құрастырушы бөлшектері етеді. Көміртек тотығы организмге түскен кезде, кислородқа қарағанда иісті газ, гемоглобинмен жеңіл қосылатын есебімен, адамның барлық тамыр мен органдарына қанмен баратын оттек аштығы дамыла басталады. 

Эксперимент кезінде, темекі түтінің иіскеген 70% - тышқандарда, өкпе қатерлі ісіктері пайда болғаны белгіленді. Шылым шекпейтіндерге қарағанда, шылым шегетін адамдарда, қатерлі ісіктер 20 реттен аса жиірек болады. Адам неғұрлым көп шылым шексе, соғұрлым онда осы қиын аурудан өлу көбірек мүмкіншілігі бар.

Статистикалық зерттеулер, шылым шегетін адамдарда басқа да органдарда - ас қазан, көмей, бұйректе, қатерлі ісік жиі кездесетіні көрсетті. Шылым шегетіндерде, трубканың мүштегінде жиналып қалатын канцерогендік экстракт әсерінен, төменгі еріннің қатерлі ісігі жиі болады. Өте жиі шылым шегу, ылғи жөтел мен ауыздан шығатын жағымсыз иісі бар, бронхитты созылмалы ауруға дамытуға әкеп соғады. Созылмалы қабыну нәтижесінде бронхалар кеңейеді, содан қиын салдары бар бронхоэктаза – пневмосклероз болады, өкпенің эмфизема, жеткіліксіз қан айналымына апаратын, өкпе жүрегі деп аталатынға әкеп соғады. Осы құмарпаз шылым шегушінің сыртқы түрін анықтайды:қарлықан дауыс, ісіңкі беті, ентікпе.

Шылым шегудің туберкулез пайда болуында да аса ролі көп. Сонымен ауратын 100-адамның 95-і ауру алдында, шылым шеккен. Жиі шылым шегушілер жүректерінің ауруын сезеді. Ол стенокардияның дамуымен, жүректің былшық етін азықтандыратын, қан тамырының тырысып қалуына байланысты (жүрек қан тамырының жеткіліксізі). 
Шылым шекпейтіндермен салыстырғанда, инфаркт миокарда шылым шегушілерде 3 реттен аса жиі кездеседі. Шылым шегу, көбінесе ер адамдарды зақымдаушы, аяқ тамырлары қатты тырысуының ең басты себебі болуы мүмкін. Бұл ауру тамақ ішудің бұзылуына, гангренаға және нәтижесінде аяқты ампутациялауға апарады. Темекі түтініндегі заттардан сондай-ақ, ас қорытқыш тракт, бірінші кезеңде тістер және ауыздың шарышты қабығы азап шегеді.

Никотин асқазан шырынның шығуын көбейтеді, ол қыжылдаған ауруды, жүрек айнуды және құсықты туындатады. Бұл белгілер, шылым шекпейтіндерге қарағанда, шылым шегушілерде жиірек болатын гастриттың, ас қазан жара ауруының көріністері болуы мүмкін. Мысалға, ас қазан жара аурулары, ер адамдар арасында,% шылым шегушілері. Шылым шегу жарым-жартылай немесе толық соқырлыққа апарады.

Бұл өте қауіпті ауру, ол уақытта тіпті қатты емдеу де жеткіліксіз болуы мүмкін. Шылым шегушілер өздерін ғана емес, айналасындағы адамдарға да қауіп төндіреді. Медицинада «Пассивтік шылым шегу»-деген термин пайда болды. Шылым шекпейтін адамдардың организмінде темекі тартқан және желдетпеген бөлмеде болғаннан кейін, никотинның едәуір концентраты анықталады.

Қазақстанда әр жыл сайын 9000 тн табак өндіріледі.

12600 млн темекі жыл сайын экспортқа шығарылады,

ал 3000 млн темекі шеттен әкелінеді.

Қорытынды

Тек қана дәрігерлердің әңгімелері, телевизиялық репортаждар, шығарылып жатқан әдебиеттер ғана емес, одан да басқа нақты қадамдар қажет. Мен мыналарды есептеймін: Қызығушылықтар бойынша клубтар, үйірмелер желісін кеңейту. Бірінші кластан бастап тәжірибелі мұғалімдер қызықтыра алатын және балаға өзінің жан-дүниесіне жақын ісімен шұғылдануға көмектесетін қосымша, міндетті үйірмелер ашуды енгізу.

Ата-аналар мен балалар үшін олар бірге уақыт өткізе алатындай ортақ кафелер, клубтар қажет.

Темекінің бағасын және салығын көтеру. Әлемдегі шылымгерлердің 48 млн. азаюы үшін темекінінің бағасын 10% көтерсе де жеткілікті.

Ата-аналар темекі зияны туралы айтпасын және жазаламасын, тек жай ғана балаларының қасында көбірек болсын.

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

1. Егемен Қазақстан газеті. 2006 №22
2. «Основы физиологии человека» Агаджанян, Власова, Ермакова. 
3. Маринова Ю, «Возростная физиология»