«Қызықты биология әлеміне саяхат» интеллектуалды сайысМұғалім: Құрметті ұстаздар мен оқушылар! Сайыс десе белсене араласатын көрермен қауым! «Қызықты биология әлеміне саяхат» атты 9,10 сыныптар арасындағы биология пәнінен өткізілетін танымдық сайысымызға қош келіпсіздер! Ақыл – тон аңдығанға тозбайтұғын,Білім – кен, қанша болса азбайтұғын,Қатарың оза шауып бара жатса,Арқаңның ауруы не қозбайтұғын – деп Тұрмағамбет Ізтілеуов айтқандай, білімдік сайысқа белсене, құлшына араласатын сайыскерлерімізді таныстырып өтейін:9 – сынып оқушылары:1. Айтбек Мерей2. Ермахан Әйгерім3. Қанаят Айым4. Хайберген Дулат5. Тұрсын Мейірман10 – сынып оқушылары:1. Жеңісова Ақжарқын2. Сүлеймен Диана3. Тлеукен Ғазиза4. Зейнетулла Айзада5. Тұрсын ҒалымжанСайыскерлеріміздің біліміне, шеберлігіне әділ бағасын беретін әділ - қазылар алқасымен таныстырып өтетін болсам:1. Биология пәнінің мұғалімі: Тулеубаева Жания Карменовна2. Химия пәнінің мұғалімі: Тулеубаева Мейрамкүл Сериковна3. География пәнінің мұғалімі: Туребекова Алмагүл НұртаевнаЕнді сайысымыздың негізгі бөлімдерімен таныстырар болсам:Сайысымыз 6 кезеңнен тұрады: І кезең – Кім білгір?ІІ кезең – «Сенесіз бе, сенбейсіз бе?»ІІІ кезең – Терминдер аукционыIҮ кезең – « Қызықты сұрақтар»Ү кезең - «Қара жәшік».ҮІ кезең – «Үздік оратор»Тапқыр, білгір, дарынды,Жарыс бар бүгін арынды,Биология пәнін сүйсен сенОртаға сал барыңды –деп, сайысқа қатысушы оқушыларға сәттілік тілей отырып, сайысымыздың алғашқы турын бастайық.1 кезең. «Кім білгір?» кезеңінде әр оқушыға 10 сұрақ оқылады. Сайыскерлер оқылған сұраққа толық жауап береді. Дұрыс жауап үшін 1 ұпай беріледі. Аз ұпай жинаған 2 сайыскермен қоштасамыз. Ендеше іске сәт.Зоология бөлімі бойынша1. Зоология ғылымының балықтарды зерттейтін саласы: Ихтиология2. Балықтың зәр шығару мүшесі: Бүйрек3. Денесінің түсі тез өзгерете алатын қабыршақтылар отрядының өкілі: Құбылғы4. Африка түйеқұсының саусағы: Екеу5. 150 млн. жыл бұрын тіршілік еткен құстардың арғы тегі: Көнеқұс6. Сүтқоректілерде кеуде мен құрсақ қуыстарын бөліп тұратын: Көкет (диафрагма)7. Жұмыртқа салатын сүтқоректілер. Түрпі8. Еліміздегі кесірткенің ең үлкен түрі .Келес9. Қосарлы тыныс алатын жануарлар. Құстар.10. Құрттар - топырақтан, шыбындар - шіріген еттен пайда болады деп есептеген ғалым. Аристотель.Анатомия бойынша1. Адам денесіндегі буындар саны: 230.+2. Қанда темірдің тұрақтылығын сақтайтын без: Гипофиз3. Инсулин жетіспегенде болатын ауру: Қант ауруы4. Есте сақтаудың төмендеуі немесе бұзылуы: Амнезия5. Қанның құрамына жасушалар кіреді: Лейкоциттер6. Түсті ажырата алмайтын ауруды қалай атайды: Дальтонизм7. Оқу кезінде кітап көзден мынадай қашықтыққа алыс болуы керек: 30 - 35см8. Қан айналудың бір айналымы қанша уақыт алады: 27 секунд9. Гуморальдық реттелуде негізгі рөл атқаратын заттар: Гормондар10. Арқа омыртқаларының саны: 12Ботаника бөлімі бойынша1. 1665 жылы алғаш рет өсімдік қабығының жұқа кесіндісін микроскоппен көрген: Роберт Гук2. Төменгі сатыдағы өсімдіктер: Балдыр3. Біржасушалы талшықты балдыр: Хламидомонада4. Фотосинтездегі хлорофилдің рөлін алғаш сипаттаған ғалым: К. А. Тимирязев5. Жапырақ сағағына ұқсаған гүлдің жіңішкерген жері: Гүл сағағы6. Пішіні малдың тұяғына ұқсас: Діңқұлақ7. Қостанай далалы аймағында орналасқан қорық: Наурызым қорығы8. Өсімдіктерге арналған Қазақстанның «Қызыл кітабы» жарық көрді: 1981 жылы9. Өсімдіктер әлемін зерттейтін ғылым: Ботаника10. 1920 - 1930 жылдары «Өсімдіктану» оқулығын жазған ғалым: Ж. КүдеринЦитология бөлімі бойынша1. Жасушаға белгілі пішін және мықтылық қасиет береді: Қабықша2. Жұмыртқаның ақуызына ұқсас мөлдір, желім тәрізді созылмалы қоймалжың тірі зат: Цитоплазма3. Жасушаның көбеюіне қатысады: Ядро4. Тек өсімдік жасушасына ғана тән денешіктер: Пластид5. Жасушаларды энергиямен қамтамасыз етеді: Митохондрия6. Жасушаға түскен бөгде заттарды ерітеді: Лизосома7. Жасушадағы көпіршік, түтікше тәрізді органоид: Гольджи жиынтығы8. Пластидтер болады: Өсімдіктерде9. Жасушадағы органикалық қосылыстар: Нәруыздар, май,көмірсулар10. Нәруызды түзетін аминқышқылдардың саны: 20Биологиялық ғалымдар1. 1870 - 1880 жылы ұсақ ағзалар бар екенін тәжірибе жүзінде дәлелдеді: Луи Пастер2. Микробиологияның дамуына жол ашқан: Л. Пастер3. 1892 жылы темекі теңбілін зерттеп, вирусты ашты: Д. И. Ивановский4. «Вирус» терминін 1899 жылы ғылымға енгізді: М. В. Бейерник5. Биосфера туралы ілімнің негізін салған ғалым. В. И. Вернадский6. Хромосомалық теорияны жарыққа шығарды.Т. Морган7. Ядролық сынақ өткізуге мораторий жариялаған тұлға. Н. Назарбаев.8. Эволюциялық ілімнің негізін салған ғалым. Ч. Дарвин9. «Зоология философиясы»атты еңбек жазған ғалым. Ж. Б. Ламарк10. «Невада – Семей» қозғалысын басқарған. О. Сүлейменов.Генетика бөлімі бойынша1. Белгілердің тұқым қуалау заңдылықтарын және олардың өзгергіштіктерін зерттейтін ғылым. Генетика2. Генетиканың негізін салушы Г. Мендель3. Хромосомалық теорияны жарыққа шығарды Т. Морган4. Генотип және фенотип ұғымдарын қалыптастырды. В. Иогансен5. Г. Мендельдің бірінші заңы. Біркелкілік6. Г. Мендельдің екінші заңы. Белгінің ажырауы7. Басыңқы гендер қалай атаймыз. Доминантты8. Генетикалық зерттеулер жүргізуге қолайлы жәндік. Дрозофила шыбыны9. Г. Мендель заңдарын екінші рет дәлелдеген ғалым. Де Фриз, К. Корренс10. Ген деген терминді ғылымға енгізген ғалым. Т. МорганЭкология бөлімі бойынша1. «Экология» сөзі қандай мағынаны білдіреді? Мекен еткен табиғи орта туралы білім2. «Экология» терминін ұсынып, анықтамасын берген ғалым. Э.Геккель3. Экология ғылымының қалыптасуы негізгі неше кезеңнен тұрады? 34. Қазақстандағы ұлттық табиғи саябақтар саны? 75. Қоршаған ортаның ластануы қандай топтарға бөлінеді? Химиялық,физикалық,биологиялық,антропогендік6. Табиғатты қорғау дегеніміз? Тірі және өлі табиғатты қорғау,тиімді пайдалану және қалпына келтіру жөніндегі шаралар кешені.7. Қазақстанның Қызыл кітабы қай жылы жарық көрді? 1981 ж.8. Қызыл кітап неше санатқа бөлінген? 59. Экожүйелер дегеніміз не? Жер шарындағы заттар мен энергия ағындары үздіксіз келіп жататын жаңа тірі организмдер жиынтығынан тұратын табиғи кешендер.10. Қышқыл жауындар дегеніміз не ? жауын-шашынның құрамында азот пен күкірт қышқылдары мөлшерінің көбейіп кетуі.Иммундық жүйе бөлімі бойынша1. Иммунитет дегеніміз не? Ағзаның қорғану қабілеті2. Иммунитеттің негізін қалаған ғалым. И.И.Мечников3. «Антидене» дегеніміз. Қанда немесе ұлпада пайда болған бөгде заттарға қарсы ағзада түзілетін ерекше нәруыз4. Иммунитеттің түрлері. Табиғи және жасанды5. Қан топтары нешеге бөлінеді? 46. Қан беретін адам. Донор7. Қан қабылдайтын адам. Реципиент8. «Иммунды реакция» Қарсыдененің түзілуі9. Қарсыдененің басқаша атауы. Иммуноглобулиндер10. Шешекке қарсы егуді алғаш рет қолданған ағылшын дәрігері. Эдуард ДженнерДәрумендер бөлімі бойынша1. Дәрумендер дегеніміз не? Организмнің тіршілік әрекетіне қажет органикалық заттардың жеке тобы.2. Ең алғаш дәруменді тапқан ғалым. 1880 ж. Н.И.Лунин3. Қазіргі кезде организмнің тіршілігі үшін маңызы зор дәрумендер саны. 304. Дәрумендердің адам ағзасында жетіспеуінен болатын ауру. Авитаминоз5. Дәруменді шектен тыс мөлшерде пайдалану кезінде ағзаның улануы Гипервитаминоз6. Дәрумендердің түрлері қалай белгіленеді? Латынның бас әрпімен7. Адамдарда қай дәруменнің жетіспеуінен мешел(рахит) ауруы пайда болады? Д витамині8. А витамінінің ағзаға қажет тәуліктік мөлшері. 2,5-10,5 мг9. Суда еритін дәрумендер. С, РР, В тобындағы барлық дәрумендер10. Адамға тәулігіне қажетті барлық дәрумендердің мөлшері. 180-200 мгГигиена бөлімі бойынша1. Гигиена – сөзінің мағынасы. (грек. hygіeіnos – дені сау) денсаулықты сақтау, аурулардан алдын ала сақтану туралы ғылым;2. Тіс гигиенасы. Әрбір тамақтан соң тісті тазалау керек.3.Тіс щеткасын неше айда айырбастау керек? 3 айда 1 рет4. Ұйқы гигиенасын қалай сақтайсыңдар? Таза ауада серуендеу, белгілі бір уақытта ұйықтау,ой еңбегімен шұғылданбау,, айналаңда тыныштық орнату т.б.5. Тері гигиенасын сақтамаған жағдайда қандай аурулар пайда болады? Теміреткі, қышыма, қотыр т.б.6. Қүн өткенде көрсетілетін алғашқы көмек. Басын жоғары жатқызып, маңдайына, жүрек тұсына салқын орамал қояды. Салқын сусындар ішкізу де пайдалы,тез арада дәрігер шақыру керек.7. Салауатты өмір салты дегеніміз. Жеке бас гигиенасын сақтау, спортпен шұғылдану,зиянды әрекеттерден аулақ болу.8. Жүйке жүйесінің гигиенасы. Мезгілімен дем алу, жүйке жүйесіне салмақ салмау.9. Әр мүшенің гигиенасын (тазалығын) сақтау туралы өсиет жазып кеткен биолог-ғалым. Х.Досмұхаметов10. Көз гигиенасы. Көзге бөгде заттардың кіруінен қорғау,шамның сол жақтан түсуін қадағалау, теледидарды көп қарамау, зиянды әрекеттерден аулақ болу, кітап оқығанда 30-35 см. қашықтықта ұстау. II кезең. «Сенесіз бе, сенбейсіз бе?» кезеңінде әр оқушыға 2 сұрақ оқылады. Сайыскерлер оқылған сұраққа сенемін немесе сенбеймін деп жауап береді. Дұрыс жауап үшін 1 ұпай беріледі. Ұпайы төмен 2 оқушымен қоштасамыз.1. Сенесіз бе, сенбейсіз бе саңырауқұлақты зерттейтін ғылымды микология деп атайды.1. Сенесіз бе, сенбейсіз бе паразитті саңырауқұлақпен нан ашытуға болады.2. Сенесіз бе, сенбейсіз бе дүниедегі ең биік ағаш – шырша2. Сенесіз бе, сенбейсіз бе жануар жасушасында пластидтер кездеседі.3. Сенесіз бе, сенбейсіз бе бақаның ескерткіші Франция мен Жапония елдерінде қойылған.3. Сенесіз бе, сенбейсіз бе қазақстанда 12 қорық бар4. Сенесіз бе, сенбейсіз бе тағамдарды бүлдіретін саңырауқұлақтарға мукорды жатқызады.4. Сенесіз бе, сенбейсіз бе адамда 1 бас, 2 қол. 3 аяқ бар5. Сенесіз бе, сенбейсіз бе адам бүйректің салмағы 150, жүректікі 250 - 300 г.5. Сенесіз бе, сенбейсіз бе ағаштар 300 - 500 жыл жасайды.6. Сенесіз бе, сенбейсіз бе картоптың отаны Қазақстан.6. Сенесіз бе, сенбейсіз бе Канада туында емен жапырағы белгіленген7. Сенесіз бе, сенбейсіз бе жасуша тіршіліктің ең кіші өлшем бірлігі7. Сенесіз бе, сенбейсіз бе генетика ғылымы жануарларды зерттейді8. Сенесіз бе, сенбейсіз бе дүниедегі ең кішкентай құс каллибрий.8. Сенесіз бе, сенбейсіз бе ботаника өсімдіктерді зерттейтін ғылымIII кезең. Терминдер аукционы. Оқушыларға уақыт беріледі таңдаған саласы бойынша термин сөздерді жазып шығады. Нашар жауап берген 2 сайыскерімізбен қоштасамыз. 1. Микробиология2. Гигиена3. Микология4. Бриология5. Генетика6. Диетология7. Орнитология8. Урология9. Биология10. Физиология11. Экология12. СтомологияIҮ кезең. «Қызықты сұрақтар». Әр оқушыға 1 сұрақтан беріледі. 2 сайыскермен қоштасамыз.1) Шай қайнатып шағала,Бәрін шайға шақырды.Келді тоғыз шағала,Неше шағала шай ішті? (10)2) Бөлменің 4 бұрышы бар. Әр бұрышта 1 мысық отыр, әр мысықтың қасында 3 мысық отыр. Бөлмеде неше мысық бар? (4)3) Жаңбыр құйып тұр. Қарлығаш қандай ағашқа қонады? (Су ағашқа)4) 1 кг тас ауыр ма, 1 кг мақта ауыр ма? (Екеуі де тең)Y кезең. «Қара жәшік». Екі оқушыға да ортақ сұрақ. Бірінші болып жауап берген оқушыға 1 ұпай беріледі.«XVI ғасырдың бас кезінде Педро Де Леон дейтін 13 жасар бала Оңтүстік Америкаға сапар шеккен испандық қарақшылардың кемесіне ілесіп Перуге келеді. Ол мұнда жергілікті адамдардың осымен тамақтанатынын байқайды. Перуліктер оны папа деп атайды екен. Папаның күнге кептірілгенін чуньо деп атайды. Ал француздар оны жер алмасы деп, итальяндықтар әуелі тартуфоль деп атапты. Ресейде XVIII ғасырдан бастап тарай бастады. Оның мұнда таруына III Петрдің еңбегі зор. Сандықшада не бар?» (Картоп)YI кезең. «Үздік оратор». Сөз сөйлеу шеберлігіне негізделген ораторлық кезең. 1-ден 10 балдық шкала бойынша бағаланады.1. Денсаулық – зор байлық.2. Ішімдік пен никотин – адамның қас жауы.3. Еңбек пен қимыл - өмір негізі4. Тәні саудың, жаны сауСөздің кезегін әділ - қазыларға береміз.Енді кезек марапаттау кезеңіне өтеді.Жүргізуші: Сонымен бүгінгі «Қызықты биология әлеміне саяхат» сайысы өз мәресіне жетті. Алда әлі де биік – биік асулардан көріне беріңдер деп тілек білдіреміз.Жаңа ғасыр, жаңа заман бүгін, Біз тілейміз ұрпақтың амандығын. Ей болашақ саулығың өз қолыңда, Уламасын тәніңді у, санаңды мұң. Шуақты күндерде жолыққанша!
03 Сәуір 2018
864
0 рет жүктелген
Дайын ҚМЖ. Барлық пәндерден 2022-2023 оқу жылына, жаңа бұйрыққа сай жасалған