Бекітемін______________________

Үй тапсырмасы

Ақиқат немесе жалған? Буддизм – дүниежүзіндегі ең көне діндердің бірі.
(Ақиқат – буддизм б.з.д. VI–V ғасырларда пайда болған.)

Ақиқат немесе жалған? Қытай тілі – әлемдегі ең көп адам сөйлейтін тіл.
(Ақиқат – мандарин қытай тілінде 1 миллиардтан астам адам сөйлейді.)

Ақиқат немесе жалған? Колизей – әлемнің жаңа жеті кереметінің бірі.
(Ақиқат – Римдегі Колизей 2007 жылы әлемнің жаңа 7 кереметінің қатарына енді.)

Ақиқат немесе жалған? Дүниежүзінде тек бес тарихи-мәдени аймақ бар.
(Жалған – мәдени және тарихи аймақтардың саны әлдеқайда көп, мысалы: Батыс Еуропа, Шығыс Азия, Таяу Шығыс, Латын Америкасы және т.б.)

Ақиқат немесе жалған? Ежелгі Мысыр пирамидалары әлемнің жаңа жеті кереметіне жатады.
(Жалған – Гизадағы Ұлы Пирамида көне 7 кереметтің бірі, бірақ жаңа тізімге кірмеген.)

Ақиқат немесе жалған? Араб тілі – Біріккен Ұлттар Ұйымының ресми тілдерінің бірі.
(Ақиқат – БҰҰ-ның ресми алты тілі бар: ағылшын, француз, испан, орыс, қытай және араб тілдері.)

Ақиқат немесе жалған? Ислам – дүниежүзіндегі ең көп таралған дін.
(Жалған – Христиандық ең көп таралған дін, шамамен 2.3 миллиард адам ұстанады, ал ислам шамамен 1.9 миллиард адамға ие.)

Ақиқат немесе жалған? Таяу Шығыс мәдениеті негізінен араб, парсы және түрік өркениеттерінен тұрады.
(Ақиқат – бұл аймақтың мәдениеті осы үш өркениеттің ықпалында дамыған.)

Ақиқат немесе жалған? Жапон тілі үнді-еуропалық тілдер отбасына жатады.
(Жалған – Жапон тілі оқшау тілдер қатарына жатады және үнді-еуропалық тілдерге кірмейді.)

Ақиқат немесе жалған? Бразилиядағы Христос мүсіні әлемнің жаңа 7 кереметінің қатарына кіреді.
(Ақиқат – Рио-де-Жанейродағы Христос Құтқарушы мүсіні 2007 жылы таңдалған жаңа 7 керемет қатарына кіреді.)

№1.Тапсырма.

Адамзат табиғаттың байлығын пайдаланып, өмір сүру жағдайын жақсартуға тырысады. Табиғат ресурстары әртүрлі санаттарға бөлінеді. Оларды қолдану ерекшеліктеріне қарай минералды, қалпына келетін, қалпына келмейтін, биологиялық және энергетикалық ресурстар деп бөлуге болады. Төменде табиғат ресурстарының әртүрлі түрлері туралы қысқаша мәлімет берілген. Оқушылар бұл ресурстарды өздері тиісті санаттарға жіктеуі қажет. Көмір – Жер қойнауында миллиондаған жылдар бойы қалыптасқан бұл ресурс энергия өндіру үшін кеңінен қолданылады. Ол қазылып алынғаннан кейін қайтадан қалпына келмейді. Орман – Табиғаттың жасыл байлығы, оттегі көзі және құрылыс материалы ретінде қолданылады. Уақыт өте келе өсіп, қайта қалпына келуі мүмкін. Темір – Өнеркәсіптің негізгі материалы. Көптеген құрылыс нысандарында, техника жасауда қолданылады.

Жел энергиясы – Табиғаттың сарқылмайтын күші. Арнайы генераторлар арқылы электр энергиясын өндіруге пайдаланылады. Алтын – Сәндік әшекейлер жасауда, техникада, экономикада маңызды рөл атқарады. Жер қойнауынан өндіріледі және табиғи жолмен қайта қалпына келмейді. Бидай – Адамдар мен жануарлар үшін маңызды азық-түлік өнімі. Белгілі бір уақыт өткен соң қайта өседі.

Табиғи газ – Жылу мен электр энергиясын өндіру үшін қолданылатын жер қойнауындағы ресурс. Бір рет пайдаланылғаннан кейін қайта қалпына келмейді. Мұхит толқындары – Табиғаттың үздіксіз қозғалысы. Қазіргі кезде кейбір елдер электр энергиясын өндіру үшін осы табиғи құбылысты пайдалануда. Жануарлар әлемі – Табиғаттың ажырамас бөлігі. Адамдар оларды азық, киім және басқа да мақсаттар үшін пайдаланады. Дұрыс қорғалған жағдайда олардың саны арта алады.

Уран – Атом электр станцияларында қолданылатын маңызды энергетикалық ресурс. Ол жер қойнауынан өндіріледі және таусылғаннан кейін қайта қалпына келмейді. Мыс – Электроникада, құрылыс пен өндірісте кеңінен қолданылатын металл. Ол жер қойнауынан өндіріледі және табиғи жолмен қалпына келмейді. Күн сәулесі – Табиғаттың сарқылмайтын энергия көзі. Ол күн батареялары арқылы электр энергиясына айналады. Жеміс ағаштары – Адамдар үшін азық-түлік көзі болып табылады. Дұрыс күтім жасалған жағдайда, жыл сайын өнім береді. Мақта – Тоқыма өндірісінде қолданылатын өсімдік. Ол белгілі бір уақыттан кейін қайта өсіп, қалпына келеді.

Мұнай – Жанармай, пластмасса және басқа да өнімдер жасау үшін қолданылатын табиғи ресурс. Ол миллиондаған жылдар бойы қалыптасады және бір рет қолданылғаннан кейін қалпына келмейді.

№2.Тапсырма

Табиғат ресурстары (қандай?) ______________ және ______________ болып бөлінеді. Қалпына келетін ресурстарға ______________, ______________ және ______________ жатады. Қалпына келмейтін ресурстардың мысалы ретінде ______________, ______________ және ______________ атауға болады. Минералды ресурстар жер қойнауынан алынады, оларға ______________, ______________ және ______________ кіреді. Биологиялық ресурстар тірі ағзалармен байланысты, олардың қатарына ______________, ______________ және ______________ жатады. Энергетикалық ресурстарға энергия өндіруге пайдаланылатын табиғи қорлар кіреді, мысалы, ______________, ______________ және ______________. Табиғат ресурстарын тиімді пайдалану үшін ______________ және ______________ шараларын қолдану қажет. Егер адамдар табиғи ресурстарды үнемдемесе, онда ______________ мәселесі туындайды. Жаңартылатын энергия көздеріне ______________ және ______________ жатады. Табиғат ресурстары экологиялық тепе-теңдікті сақтау үшін ______________ пайдаланылуы тиіс.

Жауабы:

Табиғат ресурстары (қандай?) қалпына келетін және қалпына келмейтін болып бөлінеді.

Қалпына келетін ресурстарға орман, су, және жануарлар жатады.

Қалпына келмейтін ресурстардың мысалы ретінде мұнай, көмір және табиғи газ атауға болады.

Минералды ресурстар жер қойнауынан алынады, оларға темір, алтын және мыс кіреді.

Биологиялық ресурстар тірі ағзалармен байланысты, олардың қатарына өсімдіктер, жануарлар және бидай жатады.

Энергетикалық ресурстарға энергия өндіруге пайдаланылатын табиғи қорлар кіреді, мысалы, күн сәулесі, жел және гидроэнергия.

Табиғат ресурстарын тиімді пайдалану үшін үнемдеу және қайта өңдеу шараларын қолдану қажет.

Егер адамдар табиғи ресурстарды үнемдемесе, онда ресурстардың сарқылу мәселесі туындайды.

Жаңартылатын энергия көздеріне жел энергиясы және күн энергиясы жатады.

Табиғат ресурстары экологиялық тепе-теңдікті сақтау үшін ұтымды пайдаланылуы тиіс.

№3.Тапсырма

Күн энергиясы, мұнай, жел, су → Мұнай (өйткені ол қалпына келмейтін ресурс, ал басқалары сарқылмайтын)

Алтын, темір, табиғи газ, орман → Орман (өйткені ол биологиялық ресурс, ал басқалары минералды)

Көмір, бидай, балық, ағаш → Көмір (өйткені ол минералды ресурс, ал басқалары қалпына келетін)

Жел, су, көмір, күн → Көмір (өйткені ол сарқылатын ресурс, ал басқалары сарқылмайтын)

Табиғи газ, уран, мұнай, бидай → Бидай (өйткені ол қалпына келетін, ал басқалары қалпына келмейтін)

Мақта, кофе, алюминий, жеміс-жидек → Алюминий (өйткені ол минералды, ал басқалары биологиялық)

Геотермалды энергия, су, алтын, жел → Алтын (өйткені ол сарқылатын, ал басқалары сарқылмайтын)

Темір, күміс, мұнай, жаңғақ → Жаңғақ (өйткені ол биологиялық ресурс, ал басқалары минералды)

Балық, көмір, жануарлар, ағаш → Көмір (өйткені ол қалпына келмейтін, ал басқалары қалпына келетін)

Гранит, платина, күріш, марганец → Күріш (өйткені ол биологиялық ресурс, ал басқалары минералды)

Деңгейлік тапсырма

№1.Тапсырма. Жалған немесе ақиқат екенін анықтаңыз

Су – қалпына келмейтін табиғат ресурсына жатады. (Жалған)

Жел энергиясы сарқылмайтын ресурстарға жатады. (Ақиқат)

Темір – биологиялық табиғат ресурсы. (Жалған)

Ағаш – қалпына келетін ресурс. (Ақиқат)

Көмір – қайта қалпына келетін ресурс. (Жалған)

Геотермалды энергия сарқылмайтын табиғи ресурсқа жатады. (Ақиқат)

Бидай мен күріш минералды ресурстарға жатады. (Жалған)

Мұнай мен газ қалпына келмейтін ресурстар қатарына жатады. (Ақиқат)

Ауа – сарқылмайтын табиғат ресурсы. (Ақиқат)

Орман ресурстары ешқашан таусылмайды. (Жалған)

№2.Тапсырма. Есепті шығарыңыз

Ресурспен қамтамасыз етілу = Қорлар:Өндіріс (тұтыну)

Ресурспен қамтамасыз етілу = Қорлар:Халық саны

• Әрбір ресурс үшін "Қорлар / Өндіріс" формуласын пайдаланып, ресурспен қамтамасыз етілу мерзімін (қанша жылға жететінін) есептеңіз.

• Әрбір ресурс үшін "Қорлар / Халық саны" формуласын қолданып, бір адамға қанша ресурс тиесілі екенін анықтаңыз.

• Қай ресурс ең ұзақ уақытқа жетеді? Қай ресурс халық санына қатысты ең аз мөлшерде беріледі?

• Ресурстарды үнемдеудің қандай жолдарын ұсынар едіңіз?