Тақырыбы: Балдырлар,мүктәрізділер, қырықжапырақтәрізділер, ашықтұқымдылар және жабықтұқымдылар.

Биология 8 сынып

Тақырыбы: Балдырлар,мүктәрізділер, қырықжапырақтәрізділер, ашықтұқымдылар және жабықтұқымдылар. Зертханалық жұмыс №3 «Өсімдіктер бөлімдеріндегі ерекшелік белгілерді анықтау» (тақырыпқа қосымша ақпарат пен дидактикалық, тест тапсырмалар берілген)

Мақсаты:
Әртүрлі өсімдіктер бөлімдерінің морфологиялық және анатомиялық ерекшеліктерін зерттеу және олардың негізгі белгілерін сипаттау және анықтау.

Құрал-жабдықтар:

• Микроскоп

• Өсімдіктер үлгілері (мүктер, папоротниктер, қылқанжапырақтылар, гүлді өсімдіктер)

• Микроскоптық препараттар

• Ұлғайтқыш әйнек

• Пинцет, скальпель

• Сызғыш, қағаз, қалам

Теориялық бөлім:
Өсімдіктер әлемі көптеген бөлімдерге бөлінеді. Әрбір бөлімнің өзіне тән морфологиялық және анатомиялық ерекшеліктері бар. Бұл ерекшеліктерді зерттеу арқылы өсімдіктердің даму деңгейі мен экологиялық жағдайға бейімделуін түсінуге болады.

Өсімдіктердің негізгі бөлімдері:

1. Мүктер бөлімі – Споралар арқылы көбейетін қарапайым өсімдіктер. Тамырлары жоқ, ризоидтармен бекінеді.

2. Папоротниктер бөлімі – Споралар арқылы көбейеді, нағыз тамырлары, сабақтары және жапырақтары бар.

3. Қылқанжапырақтылар бөлімі – Тұқым арқылы көбейетін, қылқан жапырақтары бар өсімдіктер.

4. Гүлді өсімдіктер бөлімі – Тұқым арқылы көбейетін гүлді өсімдіктер, жемістер түзеді.

Жұмыс барысы:

1. Мүктердің ерекшеліктерін зерттеу:

   • Мүктің құрылымын микроскоппен қараңыз.

   • Ризоидтарды анықтаңыз, жапырақшалары мен сабақтарының орналасуына назар аударыңыз.

   • Суретін салып, оның ерекшеліктерін жазыңыз.

2. Папоротниктердің ерекшеліктерін зерттеу:

   • Папоротниктің жапырағын және тамырсабағын қарап шығыңыз.

   • Жапырақтарының астыңғы бетіндегі спорангияларды табыңыз.

   • Микроскоппен қараған соң, суретін салып, негізгі белгілерін жазыңыз.

3. Қылқанжапырақтылардың ерекшеліктерін зерттеу:

   • Қылқан жапырақтарын микроскоппен қараңыз.

   • Сабақтарын зерттеп, олардың қалыңдығы мен құрылымына назар аударыңыз.

   • Ерекшеліктерін анықтап, қағазға түсіріңіз.

4. Гүлді өсімдіктердің ерекшеліктерін зерттеу:

   • Гүлді өсімдіктердің тамыры, сабағы, жапырақтары мен гүлін қарап шығыңыз.

   • Гүлдің құрылысын микроскоппен зерттеп, тұқым бүршіктері мен жеміс қалыптасуын зерттеңіз.

   • Ерекшеліктерін жазып алыңыз.

Қорытынды:
Әр бөлімнің ерекшелік белгілерін анықтау арқылы олардың эволюциялық даму жолдарын және экологиялық жағдайға бейімделуін түсіндіңіз.

Өсімдіктердің негізгі бөлімдерінің ерекшеліктері:

1. Мүктер бөлімі (Bryophyta)

• Құрылымы: Жапырақ тәрізді және сабақ тәрізді бөліктері бар, бірақ тамырлары жоқ. Тамыр орнына ризоидтар болады.

• Көбеюі: Споралар арқылы көбейеді.

• Ерекшелігі: Мүктерде өткізгіш ұлпалар (ксилема және флоэма) жоқ, сондықтан олар суды диффузия арқылы қабылдайды. Ылғалды ортада өмір сүруге бейімделген.

• Мекен ету ортасы: Ылғалды, көлеңкелі жерлерде, батпақтарда кездеседі.

2. Папоротниктер бөлімі (Pteridophyta)

• Құрылымы: Тамыры, сабағы және күрделі жапырақтары бар (вайи).

• Көбеюі: Споралар арқылы көбейеді. Спорангиялары жапырақтарының астында орналасады.

• Ерекшелігі: Өткізгіш ұлпалар (ксилема және флоэма) дамыған, сондықтан суды тамыры арқылы қабылдайды. Күрделі жапырақтарының астында спорангиялар түзіледі.

• Мекен ету ортасы: Ылғалды, көлеңкелі жерлерде, ормандарда таралған.

3. Қылқанжапырақтылар бөлімі (Pinophyta)

• Құрылымы: Нағыз тамыры, сабағы және жапырақтары (қылқандары) бар.

• Көбеюі: Тұқым арқылы көбейеді, ашық тұқымды өсімдіктер.

• Ерекшелігі: Тұқымдары жемістерге оранбайды, тұқымды бүршіктер арқылы тарайды. Жапырақтары ұзын, тар және қылқан тәрізді.

• Мекен ету ортасы: Қоңыржай климатты ормандарда, таулы аймақтарда таралған.

4. Гүлді өсімдіктер бөлімі (Angiosperms)

• Құрылымы: Нағыз тамыры, сабағы, жапырақтары және гүлдері бар.

• Көбеюі: Тұқым арқылы көбейеді, жабық тұқымды өсімдіктер.

• Ерекшелігі: Тұқымдары жемістердің ішінде орналасады. Гүлдер – жыныстық көбеюдің негізгі мүшесі. Жемістерді түзіп, тұқым арқылы таралады.

• Мекен ету ортасы: Әртүрлі ортада таралған, құрлықта да, суда да кездеседі.

Жалпы ерекшеліктер:

• Мүктер мен папоротниктер споралар арқылы көбейеді, ал қылқанжапырақтылар мен гүлді өсімдіктер тұқым арқылы көбейеді.

• Мүктер мен папоротниктерде өткізгіш ұлпалар толық дамымаған, ал қылқанжапырақтылар мен гүлді өсімдіктерде өткізгіш ұлпалар толық дамыған.

• Гүлді өсімдіктерде жабық тұқымдылар, ал қылқанжапырақтылар ашық тұқымдылар болып саналады.

Дидактикалық тапсырмалар:

Тапсырма 1: Сәйкестендіру

Өсімдіктердің әр бөлімін олардың сипаттамасымен сәйкестендіріңіз:

Жауабы:

• 1 – E

• 2 – A

• 3 – C

• 4 – D,В

Тапсырма 2: Сұрақтарға жауап беру

Өсімдіктердің қай бөлімі тек қана тұқым арқылы көбейеді және гүлдері болады?

Жауабы: Гүлді өсімдіктер бөлімі (Angiosperms).

Тапсырма 3: Толықтыру тапсырмасы

Төмендегі сөйлемдерді толықтырыңыз:

1. Мүктер бөлімі ______ арқылы көбейеді.

2. Қылқанжапырақтылардың жапырақтары ______ болып табылады.

3. Папоротниктерде тамырдың орнына ______ орналасқан.

Жауабы:

1. Споралар

2. Қылқан

3. Ризоидтар

Тапсырма 4: Суретпен жұмыс

Төменде берілген суретте өсімдіктің қай бөлімі бейнеленгенін анықтаңыз және оның негізгі ерекшеліктерін сипаттаңыз.

Жауабы: Суретте папоротниктер бөлімі бейнеленген. Олардың күрделі жапырақтары бар, нағыз тамырлары және спорангиялары жапырақтарының астында орналасады.

Тапсырма 5: Логикалық тапсырма

Неге мүктер өсімдіктері тек ылғалды ортада тіршілік етеді?

Жауабы: Мүктерде өткізгіш ұлпалар дамымаған, сондықтан олар суды тек диффузия арқылы сіңіреді. Ылғалды ортада суды жеткілікті мөлшерде ала алады, ал құрғақшылықта олар тіршілігін сақтай алмайды.

20 тест тапсырмасы жауабымен

1. Мүктердің басты ерекшелігі қандай?

A) Тамыры бар
B) Гүлдері бар
C) Споралар арқылы көбейеді
D) Тұқым арқылы көбейеді

Жауабы: C

2. Қай өсімдік бөлімінде нағыз өткізгіш ұлпалар болмайды?

A) Папоротниктер
B) Қылқанжапырақтылар
C) Мүктер
D) Гүлді өсімдіктер

Жауабы: C

3. Қай өсімдік бөлімінде жабық тұқымды өсімдіктер кездеседі?

A) Мүктер
B) Папоротниктер
C) Қылқанжапырақтылар
D) Гүлді өсімдіктер

Жауабы: D

4. Папоротниктердің көбею мүшесі қалай аталады?

A) Гүл
B) Спора
C) Тұқым
D) Бүр

Жауабы: B

5. Қылқанжапырақтылардың жапырақтары қандай формада болады?

A) Жай жапырақты
B) Қылқан тәрізді
C) Күрделі жапырақты
D) Тікенек тәрізді

Жауабы: B

6. Гүлді өсімдіктердің басты көбею мүшесі қандай?

A) Тамыр
B) Жапырақ
C) Гүл
D) Бүр

Жауабы: C

7. Мүктер қандай ортада тіршілік етеді?

A) Құрғақ орта
B) Тропикалық ормандар
C) Ылғалды орта
D) Құрлықта

Жауабы: C

8. Споралар арқылы көбейетін өсімдіктерге қай бөлім жатады?

A) Гүлді өсімдіктер
B) Қылқанжапырақтылар
C) Папоротниктер
D) Бактериялар

Жауабы: C

9. Тұқымдары ашық күйде болатын өсімдіктерге қайсысы жатады?

A) Қылқанжапырақтылар
B) Гүлді өсімдіктер
C) Мүктер
D) Бактериялар

Жауабы: A

10. Мүктерде өткізгіш ұлпалар не себепті жоқ?

A) Олардың тамыры жоқ
B) Жапырақтары жоқ
C) Тіршілігін ылғалды ортада сақтайды
D) Тамыры дамыған

Жауабы: C

11. Папоротниктердің жапырақтары қалай аталады?

A) Қылқандар
B) Вайи
C) Тікенектер
D) Ұлпалар

Жауабы: B

12. Гүлді өсімдіктердің басты ерекшелігі қандай?

A) Тұқымдары жабық күйде
B) Гүлдері жоқ
C) Споралары бар
D) Бүршіктері бар

Жауабы: A

13. Қай өсімдік бөлімінде ризоидтар болады?

A) Папоротниктер
B) Гүлді өсімдіктер
C) Мүктер
D) Қылқанжапырақтылар

Жауабы: C

14. Қай өсімдік бөлімінің тұқымдары бүрлерде болады?

A) Гүлді өсімдіктер
B) Қылқанжапырақтылар
C) Папоротниктер
D) Мүктер

Жауабы: B

15. Қай өсімдік бөлімінде тек қана жабық тұқымдылар бар?

A) Мүктер
B) Гүлді өсімдіктер
C) Қылқанжапырақтылар
D) Папоротниктер

Жауабы: B

16. Папоротниктер қай өсімдік тобына жатады?

A) Ашық тұқымдылар
B) Споралы өсімдіктер
C) Жабық тұқымдылар
D) Қылқанжапырақтылар

Жауабы: B

17. Қай өсімдік бөлімінде гаметофит фазасы басым болады?

A) Мүктер
B) Папоротниктер
C) Қылқанжапырақтылар
D) Гүлді өсімдіктер

Жауабы: A

18. Гүлді өсімдіктерде қандай тіршілік фазасы басым?

A) Гаметофит
B) Спорофит
C) Ризоид
D) Вайи

Жауабы: B

19. Мүктердегі ризоидтардың қызметі қандай?

A) Өткізгіш ұлпаларды алмастырады
B) Тамыр қызметін атқарады
C) Жапырақ қызметін атқарады
D) Спора түзеді

Жауабы: B

20. Қылқанжапырақтыларда тұқым қайда дамиды?

A) Гүлде
B) Жапырақта
C) Бүрлерде
D) Топырақта

Жауабы: C