Этика және эстетика негіздері.Дұрыс сөйлеу мәдениеті

Мақсаты:Оқушылардың сөйлеу мәдениеті туралы түсініктерін тереңдету.Сөз әдебінің маңыздылығын түсіндіру. эстетикалық талғамын қалыптастыру және қарым-қатынас мәдениетін дамыту.Әртүрлі жағдаяттарда дұрыс сөйлеу дағдыларын қалыптастыру.

Көрнекіліктер:Плакаттар («Сөз – күміс, үн – алтын», «Әдепті сөз – жарты байлық» сияқты мақал-мәтелдер) Әдептілік пен әдепсіздікті бейнелейтін суреттер

Сабақ барысы:

1. Ұйымдастыру кезеңі:

• Оқушылармен амандасу, қатысып отырған оқушыларды түгендеу.

• Сабақтың тақырыбы мен мақсатын таныстыру.

2. Жаңа сабақ:

• Сөз және оның күші:

Сөздің адам өміріндегі рөлі туралы әңгімелеу.

Мақал-мәтелдер арқылы сөздің күшін көрсету.

Оқушылардан мысалдар келтіруді сұрау.

Сөз – адамзаттың ең құдіретті құралының бірі. Ол бізге ойлауға, сезінуге, бір-бірімізбен қарым-қатынас жасауға мүмкіндік береді. Сөз арқылы біз өз ойларымызды, сезімдерімізді жеткізіп, басқалардың ойын түсініп, бірлесе әрекет ете аламыз. Алайда, сөздің екі жақтылы әсері бар екенін ұмытпауымыз керек.

Қазақ халқының мақал-мәтелдері – ғасырлар бойы жинақталған даналықтың, тәжірибенің қайнар көзі. Олар қысқа әрі нұсқа болып келіп, терең мағына береді. Сөздің күші мен маңыздылығын ерекше көрсететін мақал-мәтелдерді мысалға алайық:

• "Сөз – күміс, үн – алтын": Бұл мақал сөздің құнын алтынға теңеп, оның қаншалықты құнды екенін көрсетеді. Сөзбен біз өз ойымызды жеткізіп, басқалардың жүрегіне жол таба аламыз.

• "Сөзбен жаралап, сөзбен емдейді": Бұл мақал сөздің екі жақты әсерін көрсетеді. Жақсы сөз адамның жанын жазып, жаман сөз жаралайтынын ескертеді.

• "Сөз – қылыштан өткір": Бұл мақал сөздің қаншалықты күшті әсер ете алатындығын көрсетеді. Жаман сөз адамның жүрегіне оқтай тиіп, жарақат бере алады.

• Сөйлеу мәдениетінің негізгі қағидалары:

Сыпайылық, құрмет, ілтипаттылық ұғымдарын түсіндіру.

Әртүрлі жағдаяттардағы сөйлеу үлгілерін талдау.

Сыпайылық – адамдар арасындағы қарым-қатынастағы ең басты қасиеттердің бірі. Бұл басқа адамға деген құрмет, ілтипаттылық, жағымды әсер қалдыруға бағытталған мінез-құлық ережелерінің жиынтығы. Сыпайы адам өзгелердің сезімін ойлайды, оларға жағымды әсер етуге тырысады. Сыпайылықтың көріністері:

• Сәлемдесу: Кез келген адаммен амандасу – сыпайылықтың бастапқы белгісі.

• Рахмет айту: Көмек көрсеткен адамға алғыс білдіру – сыпайылықтың маңызды элементі.

• Кешірім сұрау: Қателік жіберген жағдайда кешірім сұрау – сыпайылықтың көрінісі.

• Тыңдау қабілеті: Басқа адамның сөзін үзбей тыңдау – сыпайылықтың маңызды аспектісі.

• Ишаралар мен мимиканы дұрыс қолдану: Бет әлпеті мен қимыл-қозғалыс арқылы өз сезіміңді дұрыс жеткізу.

Сөйлеу үлгісі – белгілі бір жағдаятта қолданылатын сөз тіркестері мен сөйлемдердің жиынтығы. Әрбір жағдаят өзіне тән коммуникативтік міндеттерді қояды және сөйлеу стилінің белгілі бір ерекшеліктерін талап етеді.

Әртүрлі жағдаяттардағы сөйлеу үлгілерінің мысалдары:

• Ресми жағдаяттар: Мәжілісте сөйлеу, баяндама жасау, конференцияда қатысу. Мұндай жағдаятта стандартты тілдік құралдар қолданылады, сөйлемдер ұзын әрі күрделі болып келеді.

• Бейресми жағдаяттар: Достармен әңгімелесу, отбасылық кештер, демалыс. Мұндай жағдаятта тіл қарапайым, эмоцияға бай болады. Сленгтер мен жаргондарды қолдануға болады.

• Іскерлік жағдаяттар: Келісімшарт жасасу, жиналыс өткізу, презентация жасау. Мұндай жағдаятта дәлдік, нақтылық, анықтық талап етіледі. Терминдер мен кәсіби лексика қолданылады.

• Жеке қарым-қатынас: Достармен, отбасы мүшелерімен, жақын адамдармен әңгімелесу. Мұндай жағдаятта ашықтық, сенімділік, жылылық басым болады.

• Ойын: «Сөзді жалғастыр»

Оқушыларға бір сөзден бастап, оған байланысты сөздерді жалғастыруды ұсыну. Мысалы: «Мектеп – оқу – білім – болашақ» т.с.с.

3. Бекіту кезеңі:

1. Сұрақ: Мектепте мұғалімге сұрақ қойғанда қалай үндеу керек?

Жауап: «Мұғалім, ...», «Кешіріңіз, ...» сияқты сөздермен бастау керек.

2. Сұрақ: Жаңа жыл мерекесінде достарыңа не деп тілек айтасың?

   • Жауап: Жаңа жылда барлық армандарың орындалсын, бақытты бол!

3. Сұрақ: Көшеде адасып қалған кісіге қалай көмектесесің?

Жауап: «Сізге қалай көмектесе аламын?», «Қайда бара жатырсыз?» деп сұрап, бағыт-бағдар беруге тырысамын.

4. Сұрақ: Жақсы сөздің адамға әсері қандай?

Жауап: Жақсы сөз адамның көңілін көтеріп, оған күш-қуат береді.

5. Сұрақ: Жаман сөздің адамға әсері қандай?

Жауап: Жаман сөз адамды жаралап, оның көңілін түсіреді.

6. Сұрақ: Сен үшін ең маңызды сөз қайсы? Неліктен?

Жауап: (Жеке оқушының жауабы)

4. Қорытынды

Этика, эстетика және дұрыс сөйлеу мәдениеті – адамның жеке тұлға ретінде қалыптасуында маңызды рөл атқаратын ұғымдар. Бұл ұғымдар бір-бірімен тығыз байланысты және адамның өзін қоршаған әлеммен, басқа адамдармен қарым-қатынасын анықтайды. адамның жалпы мәдениетінің ажырамас бөлігі болып табылады. Бұл ұғымдарды меңгеру адамға өмірде сәтті болуға, қоғамда өзін-өзі дұрыс ұстауға көмектеседі.

5.Кері байланыс

- Оқушылардан сабақ туралы пікірлерін алу.

- Қандай тақырыптар қызықты болды, қандай қиындықтар туындады деген сұрақтар қою.