Саятшы Ораз

Ораз ең алдымен мерген болды деседі және жалғыз оқты шитімен ғана атады екен. Бертініректе аспанда зырлап ұшып бара жатқан үйректі шитімен атып түсіргенін өзім де көзіммен көрдім.Ес біліп, қасына ерген кездерімде Ораздың атқан оғы тимегенін көрген емеспін. Өзгелер де: «Ораздың атқаны өмірде мүлт кеткен емес» деседі. Оның екі түрлі мергендігі елдің есінде ерекше сақталған.

Ораздың бір мергендігін былайша сипаттасады жұрт: тағы бір жазда, ел жайлауда отырғанда той болады. Тойға жиналған жұрт, көлдің жағасындағы көк майсаға отырып, алдарына табақ тартылған кезде, аспанның биігіне шығып ап бір бозторғайды қуып жүрген тұрымтайды көреді. Тұрымтай шалған сайын бозторғай биіктеп ұша береді.Бозторғайды аяған жұрт «бұ бейшара неге төмен қарай ұмтылмайды, неге жоғарылай береді» десе, біреу «төмендесе-ақ қағып түспей ме тұрымтай, соны біліп жоғарылап барады» дейді. Аздан кейін бозторғайдың екпіні бәсеңдеп, тұрымтайдың екпіні күшейе бастағанын көреді жұрт. «Апыр-ай, енді шалады-ау, бейшараны!..» деп аяған жұрт шуласа бастаған кезде, жиынның арасынан мылтықтың даусы гүрс ете қалады. Со кезде торғайды ілгелі жүрген биіктегі тұрымтай қан көбелек ойнап, төмен қарай құлдырай құлайды. Жұрт «не болды бұған?» деп таңданса, тұрымтайды атып түсірген Ораз екен!

Ораздың мергендігі осындай болса, құсбегілігі одан да бетер болған. Есін білгелі қыс бүркіт салудан, жаз қаршыға мен тұйғын салудан қол үзбеген. Алғыр құстардың ішінде ілуде біреуі ғана болмаса, бабын тауып қайыра алмайтыны ителгі деседі. Ораз осы ителгіні де қайырып салған екен.

• Менің малым көп, - деп қалжыңдайды Ораз.

• Қайдағы мал? – деп сұрағандарға:

• Көктің құсы, жердің аңы түгелімен менікі, олар барда мен аштан өлмеймін, көштенқалмаймын, - дейді екен. (246 сөз)

С.Мұқанов

Ғаламтор материалы:

11. Мәтін қандай үлгіде жазылғанын көрсетіңіз.

А) Әңгіме

В) Мақала

С) Өсиет

D) Хат

Е) Поэма

12. Мәтіндегі құстардың атауларын белгілеңіз.

А) Қаршыға, тұйғын, тұрымтай, қырғауыл, бүркіт, ителгі

В) Қаршыға, дуадақ, тұрымтай, бозторғай, бүркіт, ителгі

С) Қаршыға, қыран, тұрымтай, бозторғай, бүркіт, ителгі

D) Қаршыға, тұйғын, тұрымтай, бозторғай, сауысқан, ителгі

Е) Қаршыға, тұйғын, тұрымтай, бозторғай, бүркіт, ителгі

13. Ораздың құсбегілігі қай азат жолда көрсетілгенін белгілеңіз.

А) 3

В) 4

С) 1

D) 2

Е) 5

14. Мәтінде айтылмаған ойды белгілеңіз.

А) Ораздың құсбегілігі

В) Ораздың мергендігі

С) Тойға жиналған жұрт

D) Қырғауылды қуып жүрген тұрымтай

Е) Тұрымтайдың төмен қарай құлауы

15. «Ес біліп» сөзінің синонимдік қатарын табыңыз.

А) Ақыл тоқтатып

В) Дүние танып

С) Ойланып

D) Есейгелі

Е) Қартайғалы