|
Пәні:Биология |
Мектеп: №86 ЖОМ |
|
|
Күні: |
Мұғалімнің есімі: |
|
|
Сынып: 9в.аг.бә. |
Қатысқандар саны: |
Қатыспағандар саны: |
|
Сабақтың тақырыбы: |
Тұрақтандырушы сұрыптау.Гендер дрейфі. Популяциялық толқындар.Оқшаулану. |
|
|
Сабақ негізделген оқу мақсаты: |
Оқушылардың білімі саралау және жетілдіру бағытында түрлі тапсырмалар орындату. |
|
|
Сабақ мақсаттары |
Барлық оқушылар: Тұрақтандырушы сұрыптаужөнінде түсіндіріп ұғымдарын қалыптастыра алады. |
|
|
|
Оқушылардың басым бөлігі:Гендер дрейфі. Популяциялық толқынның маңыздылығынажырата алады. |
|
|
|
Кейбір оқушылар:Оқшауланудың тиімділігін біледі. |
|
|
Тілдік мақсат |
Пәнаралық лексика және терминология. Диалогқа\жазылымға қажетті тіркестер -Гендер ықпалы,оқшаулану,биологиялық. -географиялық,экологиялық оқшаулану. -популяциялық толқындар,алғашқы эволюциялық факторлар. |
|
|
Құндылықтарды дарыту |
Сабақ барысында мектеп құндылықтары жүйелі түрде енгізіледі. Ол сабақтың ажырамас бөлігі болып саналады. Рухани жаңғыру.ХХІ- ғасырдағы ұлттық сана туралы. Білімнің салтанат құруы.Білімді бәрінен биік қоятын ұлт қана табысқа жетеді.Білімді,көзі ашық,көкірегі ояу болуға ұмтылу. Ашықтық: Оқушылар үшін ақпарат көзі ашық болып табылады.Олар өздерінің білгендерін өзге құрбылармен де бөлісіп отырады. Ынтымақтастық: Сабақ барысында топтық жұмысты орындағанда, берілген тапсырмаларды орындағанда олардың ынтымақтаса жұмыс істеуі маңызды. Өмір бойы білім алу: Оқушылардың бүгінгі сабақтан алған білімдерін өмірде де қолдану мүмкіндігі айтылып өтіледі. |
|
|
Пән аралық байланыстар |
-физикамен -биологиямен -химиямен Байланыстыра отырып, нақты мәліметтер беру,қосымша ресурстармен жұмыс жасау үшін арнайы сілтемелер беру |
|
|
АКТ қолдану дағдылары |
Презентация, бағалау кестесі көрсетіледі |
|
|
Бастапқы білім |
Популяциялар ішіндегі табиғи сұрыпталудың формалары.Қозғаушы сұрыптау. |
|
Сабақ барысы
|
Сабақтың жоспарланған кезеңдері |
Сабақтағы жоспарланған іс-әрекет |
Ресурстар |
|
Сабақтың басы 5 минут Қызығушылық ты ояту. 3-мин Миға шабуыл 3 мин Сабақтың ортасы Мағананы ажырату 20 мин |
1.Сәлемдесу, оқушыларды түгелдеу. 2.Психологиялық ақуал орнату(шаттық шеңбері)Әр оқушы қасындағы досына жақсы тілектер айтады. Санамақ арқылы-3 топқа бөлінеді. Суреттер сыры. Үй тапсырмасын сұрау.Сұрақтарға жауап беру.
Жаңа сабақтың мақсатын түсіндіру.Тұрақтандырушы сұрыптау.Гендер дрейфі. Популяциялық толқындар.Оқшаулану туралы айту. Кинометафра әдісі. Жигсо әдісі: Оқушыларға тақырыптар таратылып беріледі.«Шеңбер бойымен әңгімелеу» ойыны. 1-топ.Гендер дрейфі. 2 топ.Популяциялық толқындар. 3-топ.Оқшаулану Тыңдап түсінгенін анықтау мақсатында Топтар сайысы. Бір-бірне сұрақтар қояды.
Теорияны тәжірибеде үйлестіру үшін тақырыпқа тиісті тапсырмалар береді. Биологиялық диктант ..................... дегеніміз – бұл популяциядағыдарақтар санының өзгеруі. (Популяциялық толқындар) 2. .................. оқшаулану дегеніміз – бұл дербес түрлердің шағылысуына кедергі жасайтын тетік. (Биологиялық немесе ұрпақжаңғырта) 3. .................... – саны аз оқшауланған популяциядағы аллельдер жиілігінің кездейсоқ, бағытсыз өзгеруі. (Гендердің ығуы). 1.Популяциялық толқындар ұғымын енгізді? а. Д.Д.Ромашев б. Н.П.Дубинин. с. С.С.Четвериков 2.Оқшаулану неше түрге бөлінеді? 3.Көбею мерзіміндегі айырмашылық немесе тозаңдық түтікте өнуі? а.анатомиялық оқшаулану б.этологиялық оқшаулану с.физиологиялық оқшаулану 4.Саны аз оқшауланған популяциялардағы аллельдер жиілігінің кездейсоқ,бағытсыз өзгеруі? а.популяциялық толқын б.экологиялық оқшаулану с.гендердің ығуы 5.Бір түр популяциясын белгілі аумаққа бөлетін мекен ету жағдайларының кешені? а.биологиялық оқшаулану б.географиялық оқшаулану с.экологиялық оқшаулану Жауаптары:
1.с2.а3.с4.с5.с 3. Дәптермен жұмыс:Оқушыларғаоқулықтан термин сөздерді дәптерге жазу, сұрақтарға жауап жазу тапсырмасы беріледі. |
Үлестірме қағаздар АКТ Віlim land-сайты. Віlim land,Twig сайттары. |
|
Сабақтың соңы
|
Сабақтың сонында оқущыларға бүгінгі белсенді қатысқаны үшін рахмет айтылып, олардан кері байланыс ретінде басбармақ әдісі бойынша қорытынды жасауы сұралады. 1.Жаңа тақырыпты қаншалықты меңгердің. 2 .Топтық жұмыс кезінде өз белсенділігіңді көрсете алдым деп ойлайсын ба? 3.Бағалау процесі қаншалықты әділ деп ойлайсын ба? Үй тапсырмасына .§43 оқу,сұрақтарға жауап беру. 4. Бағалау парақшаларын мұғалім сабақ басында таратып береді |
Оқушылар бүгінгі сабақтан не үйренгендерін, не білгендерін жазады. Күнделікке түртіп алады Бағалау парқшаларына өзін-өзі бағалайды, топ басшысы қорытынды баға қояды. |
|
Қосымша ақпарат: |
||
|
Саралау – Сіз қосымша көмек көрсетуді қалай жоспарлайсыз? Сіз қабілеті жоғары оқушыларға тапсырманы күрделендіруді қалай жоспарлайсыз? |
Бағалау – Оқушылардың үйренгенін тексеруді қалай жоспарлайсыз? |
Пәнаралық байланыс. Қауіпсіздік және еңбекті қорғау ережелері. АКТ мен байланыс. Құндылықтардағы байланыс |
|
Барлық оқушылар сыныппен бірлесе сұхбатқа қатысады және топтық практикалық жұмыс орындайды.Көпшілік оқушылар-сұрақтарға дұрыс жауап береді ,берілген тапсырмаларға мақсат қоя біледі және нұсқауға сәйкес сәтті орындайды,қорытынды жасай біледі.кейбір оқушылар –сұрақтарға нақты жауап береді,болжай біледі. |
- формативті (критерийалды, өзін-өзі бағалау, өзара бағалау); - суммативті бағалау түрлерін қолданамын. |
- Интерактивті тақта пайдаланамын; - Тәрбиелік мәні жоғары. |
|
Рефлексия - Сабақ мақсаттары\оқу мақсаттары дұрыс қойылған ба? - Оқушылардың барлығы ОМ қол жеткізді ме? - Сабақта саралау дұрыс жүргізілдіме? - Сабақтың уақыттық кезеңдері сақталды ма? - Сабақ жоспарына қандай ауытқулар болды,неліктен? |
................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................. |
|
|
Қорытынды бағамдау Сабақтан жақсы өткен екі аспектісі? 1.................................................................................................................................................................. 2.................................................................................................................................................................. |
||
|
Сабақты жақсартуға не ықпал ете алады (оқыту туралы да,оқу туралы да) 1.................................................................................................................................................................2................................................................................................................................................................. |
||
|
|
||
ІІ. Үй тапсырмасын сұрау. Сыныпты 3 топқа бөлу.
А) Жұмыс дәптерлерін тексеру.
Ә) Миға шабуыл.
-
Эволюцияның қозғаушы фокторлары. \Оқушылардың жауабы: өзгергіштік,тіршілік үшін күрес, табиғи сұрыпталу.
-
Табиғи сұрыпталу.дегеніміз не?.\ жауап:Табиғатта өздігінен таңдамалы түрде бір даралар тіршілігін жойса, екінші біреулері көбейіп, әрі қарай дамиды немесе аса жақсы бейімделе алғандардың тірі қалуы.\
-
Табиғи сұрыпталудың қандай формалары бар?\жауап:қозғаушы сұрыпталу, тұрақтандырушы сұрыпталу\
-
Қо
зғаушы сұрыпталу -
Тұрақтандырушы сұрыпталу дегеніміз не?
-
Дизруптивті сұрыпталу
Б) Оқушылардың үйден дайындап келген сұрақтарын жауап беру.
Әр сұраққа жауап дұрыс берілсе оқушылар бас бармақтарын жоғары көтеріп бағалап, мадақтап отырады.
ІІІ. Жаңа сабақты түсіндіру.
«Шеңбер бойымен әңгімелеу» ойыны.
1-топ. Гендер дрейфі.
2-топ: Популяциялық толқындар.
3-топ. Оқшаулану
ІҮ. Сабақты бекіту.
А) Топтар сайысы. Бір-бірне сұрақтар қояды.
-
Популяциялық толқындар деген не?
-
Оқшаулану деген не?
-
Оқшауланудың қандай түрлері бар?
-
Гендердің дрейфі деген не?
Ә) Жұмыс дәптерлерін толтыру.
Б) Тақырып бойынша сұрақ дайындау.
В) Постер құру.
1-топ. Гендер дрейфі.
2-топ: Популяциялық толқындар.
3-топ. Оқшаулану
Ү. Сабақты қорытындылау, бағалау.
ҮІ. Үйге тапсырма беру.
§43 оқу, жұмыс дәптерлерін толтыру, деңгейлік сұрақтарға дайындалу.
|
Сұрақтар қою арқылы үй жұмысын сұрап, өткен тақырыпты еске түсіру. 1. Қарағайлы немесе шыршалы ормандардағы өсімдіктердің бір түрінің жарық үшін бәсекелестігі қай тіршілік үшін күреске мысал? (Түрішілік күрес) 2. Қысқы ұйқы немесе түлеу қай күреске тән? (Абиоздық факторлармен күрес) 3. Жыртқыштар және олжалар арасындағы күрес? (Түраралық күрес) 4. Табиғи іріктелу популяцияда белгінің көрсеткішінің сақталуына байланысты неше типке бөлінеді, оларды ата? (3 типке бөлінеді: Қозғаушы, тұрақтандырушы, дизруптивті немесе сыртқа тебуші)
Кесте толтыру.(194 бет) |
Тақырыптың басты идеясын табады. Сұрақтарға жауап беру арқылы өткен тақырыптағы мағлұмат пен деректердi еске түсiредi. |
|
|
Түсіну |
Жаңа сабақ түсіндіру.
Сұрақтарға тез жауап алу. I-топ. Биологиялық оқшаулану II-топ. Географиялық оқшаулану III-топ. Экологиялық оқшаулану |
Әр топ талдап, түсіндіреді. Постер қорғайды. |
|
Қолдану |
Теорияны тәжірибеде үйлестіру үшін тақырыпқа тиісті тапсырмалар береді. Биологиялық диктант ..................... дегеніміз – бұл популяциядағы дарақтар санының өзгеруі. (Популяциялық толқындар) 2. .................. оқшаулану дегеніміз – бұл дербес түрлердің шағылысуына кедергі жасайтын тетік. (Биологиялық немесе ұрпақжаңғырта) 3. .................... – саны аз оқшауланған популяциядағы аллельдер жиілігінің кездейсоқ, бағытсыз өзгеруі. (Гендердің ығуы) |
Теорияны тәжірибеде үйлестіре алады |
|
Талдау |
Тақырыпта берілген сұрақтарды талдауға үйренеді. Оқушылар бір-біріне жуан және жіңішке сұрақтар қою арқылы жаңа тақырыпты тағыда бір пысықтайды. |
Талдау жасау арқылы тақырыптың мағынасын түсінеді Салыстырады, сараптайды |
|
Жинақтау |
Жаңа тақырып бойынша алған білімдерін жинақтап, түйіндеу үшін тест тапсырмалары беріледі.
1.Популяциялық толқындар ұғымын енгізді? а. Д.Д.Ромашев б. Н.П.Дубинин. с. С.С.Четвериков
2.Оқшаулану неше түрге бөлінеді? а. 3 б. 2 с. 4
3.Көбею мерзіміндегі айырмашылық немесе тозаңдық түтікте өнуі? а.анатомиялық оқшаулану б.этологиялық оқшаулану с.физиологиялық оқшаулану
4.Саны аз оқшауланған популяциялардағы аллельдер жиілігінің кездейсоқ,бағытсыз өзгеруі? а.популяциялық толқын б.экологиялық оқшаулану с.гендердің ығуы
5.Бір түр популяциясын белгілі аумаққа бөлетін мекен ету жағдайларының кешені? а.биологиялық оқшаулану б.географиялық оқшаулану с.экологиялық оқшаулану Жауаптары: 1.с 2.а 3.с 4.с 5.с |
Берілген тапсырманы орындайды, білімдерін жинақтайды, сараптайды |
|
Бағалау |
Оқушылардың ерекше ой – пікірлері, өз көзқарастары, қорытынды шешім қабылдап қорытынды жаза білу. Критерийлер бойынша бағалайды |
Өзін-өзі және бірін-бірі бағалайды |
|
Рефлексия |
Сабақтан алған әсерлерін сұрайды. Нені үйрендің? Не қиын болды? Енді нені үйренгің келеді? |
Сабақтан алған әсерлерін берілген сұрақтарға жауап беру арқылы білдіреді. |
Сабақтың тақырыбы:
Популяциялар ішіндегі табиғи сұрыпталудың формалары.Қозғаушы
сұрыптау.
Сабақтың мақсаты: Популяция ішіндегі табиғи сұрыпталудың
формаларымен қозғаушы сұрыптау формаларын оқушыларға
түсіндіру.
1. Білімділік: Табиғи сұрыптау, тіршілік үшін күрес, яғни
эволюцияның қозғаушы күші жөнінде түсіндіріп ұғымдарын
қалыптастыру.
2. Дамытушылық: Тірек - сызбамен жұмыс істей отырып жергілікті жер
жануарлары мысалында эволюциялық күштер жөніндегі ой - өрісін
дамыту, өз бетінше жұмыс істей білуге дағдыландыру.
3. Тәрбиелік: Батыл шешім
қабылдауға, іскерлікке, сөйлеу
мәдениетіне тәрбиелеу
Сабақтың типі: Дәстүрлі сабақ.
Көрнекілігі: Ч. Дарвин
портреті, слайд, оқушыға көмекші
материалдар топтамасы.
Сабақтың барысы:
1. Ұйымдастыру
2. Үй тапсырмасын сұрау
Оқушылардан сұрақ қою арқылы үй тапсырмасын сұрау.
1.Қолдан сұрыптау не дамығаннан кейін ғана пайда
болды?
2. Қолдан сұрыптау кімдердің араласуымен болады?
3. Малдардың адамға пайдалы жақтарын жақсарту үшін белгілі не
бойынша сұрыптайды?
4. Өсімдіктерді де пайдалы белгілерін қажетіне жарату үшін
сұрыптайма?
5. Қолдан сұрыптаудың жағымсыз жақтары бар
ма
3. Жаңа сабақ.
Қолдан сұрыптау кезінде адам өзіне қажетті, пайдалы қасиеттері бар
ұрпақтарды қалдырып, жарамсыздарын жойып реттейді. Ал бұл процесс
табиғатта қалай жүзеге асады және табиғатта сұрыпталу бола ма?
Табиғатта да ұдайы сұрыпталу болып жатады . Барлық тірі
организмдерге тән қасиет — тұқым қуалайтын
өзгергіштік, сондықтан организмнің кез келген жұбы өздерінің
артына ұрпақ қалдырады.
Ч. Дарвин өсімдіктер мен жануарлардың жабайы түрлерінде айқын емес
өзгергіштік басымырақ болатынын дәлелдеді. Тіршілік үшін күрес —
қоршаған орта мен организм арасындағы күрделі қарым - қатынастың
жиынтығы.
Тіршілік үшін күрестің түрлері. Ч. Дарвин тіршілік үшін күрестің 3
түрін анықтады.
1. Түраралык күрес.
2. Түрішілік күрес.
3. Сыртқы ортаның қолайсыз жағдайларына қарсы күрес.
Түраралық күрес — бір түр мен екінші түрдің арасындағы
күрес:
а) жыртқыштың жағдайдағы бәсекелестік — қасқыр мен түлкінің
аулайтыны қоян болғандықтан, қасқыр мен түлкінің арасында қорек
үшін бәсекелестік туады. Қасқыр мен қоян, түлкі мен қоянның
арасында тіршілік үшін күрес жүреді. Әрбір жыртқыш басқа жануардың
арқасында тіршілік етеді. Бірі — жыртқыш
тісімен, екіншісі — ұзын тырнағымен, үшіншісі — уымен
жемтігін өлтіреді. Әр "түрге жататын өсімдіктер жарық, ылғал, қорек
үшін бәсекелеседі. Топырақты жарып өніп шыққан өскіннің
бәсекелестікте жеңгені ғана
дамиды. Ол ересек өсімдікке
айналып, көбею кезеңіне жетіп ұрпақ береді;
ә) паразиттік жағдайдағы бәсекелестік. Мысалдары ағаштары қалың
болып өсетін ормандарда басқа өсімдіктерге оралып, сүйеніп өсетін
өрмелегіш өсімдіктер (лианалар) (17 -
сурет). Өрмелегіш сабақтары
ұзын,
жіңішке, әлсіз болғандықтан ағаштардың діңіне жылан тәрізді оралып,
жыл сайын ұзарып өсе береді. Ең ұшына жеткенде қасындағы екінші
ағашқа жабысып, өрмекшінің торындай айналасындағы ағаштарға шырмала
береді. Ағашқа оралған сабақтар
тұншықтырып, сабақ бойымен қоректік заттардың қозғалуын
тежейді. Ағаш қурап қалады. Өрмелегіш лианалар тіршілігін
жалғастыра береді. Мұндай лианалар, әсіресе тропиктегі ормандарда
өседі. Айқын емес өзгергіштік организмдер үшін пайдалы, бейтарап
немесе зиянды екендігін анықтады. Табиғатта барлық даралар ұрпақ
қалдыра ма? Пайдалы белгілері бар даралар қандай факторлардың
әсерінен сақталып, қалғандары жойылады? Осы сұрақтарға нақты
жауаптар табу үшін Ч. Дарвин организмдердің көбеюін
талдады.
Барлық организмдер ұрпақ қалдыруға
тырысады, сондықтан қарқынды түрде көбейе бастайды.
Көкнар өсімдігінің бір қауашағының ішінде 2900 - ден 3000 - ға
дейін немесе одан да көп тұқымдар жетіледі. Бір түп көкнарда 10
қауашақ дамыса, онда жыл сайын жерге 30000 тұқым шашылады. Дәл
осындай мысалды жануарлардан да келтіруге болады. Бекіре балығы 50
жыл тіршілік етеді, жыл сайын әрбіреуі 3 — 6 млн уылдырық шашады.
Үй шыбынының біреуі 5 күнде 20 мың жұмыртқа салады. Құлмақ биті бір
жазда 13 ұрпақ
береді, әр ұрпаққа орта есеппен 100 жұмыртқа салады.
Паразит құрттар күн сайын мыңдаған жұмыртқа бөледі. Мұндай қарқынды
өсу ылғи бола бермейді, тек қолайлы жағдайға тап болғандары ғана
өніп - өсіп тіршілігін жалғастырады. Түрлер неғұрлым көбірек
қырылса, соғұрлым қарқынды
дамиды, себебі қаркынды даму түрді сақтап қалудың
"құралы". Сүтқоректілер мен құстардың 10 — 30%- ы ғана тірі қалады.
Көп организмдер орта жағдайында орынның, қоректің, ылғалдың,
жарықтың жетіспеуінен және жауына жем болудан қырылады.
1-тапсырма
Қолдан сұрыптау мен табиғи сұрыпталудың
салыстырмасы.
2-тапсырма
Қолдан сұрыптау
1. Егіншілік пен мал шаруашылығы дамығаннан кейін ғана пайда
болды
2. Қолдан сұрыптау адамның араласуымен болады
3. Малдардың адамға пайдалы жақтарын жақсарту үшін
белгілі жоспар бойынша
сұрыптайды
4. Өсімдіктерді де пайдалы белгілерін қажетіне жарату үшін
сұрыптайды.
5. Қолдан сұрыптаудың жағымсыз жақтары — пайда болған белгілері
организмге зиян. Олар табиғатта дәрменсіз.
6. Жана іріктемелер (өсімдіктерде) мен қол
тұқым
Табиғи
сұрыпталу
1. Тіршілік пайда болғаннан бері үздіксіз жүреді
2. Көзге
көрінбейді, жүруі білінбейді.
3. Сұрыпталу кезінде организмге пайдалысы қалып, зияндысы
жойылады.
4. Табиғи сұрыпталуға адамның ешқандай қатысы жоқ.
5. Ортаға жақсы бейімделгендері қалады, бейімделе алмағандары
тіршілігін жояды.
6. Қоршаған орта мен популяцияда тепе - теңдік сақталады.
7. Жаңа түрлер пайда болады.
ІҮ.
Қорытынды.
Табиғи сұрыпталу — белгілі бір ортаға организмдердің тіршілігін
сақтап бейімделуі.
Тіршілігін сақтап қалу үшін табиғатта ұдайы (үздіксіз) тіршілік
үшін күрес жүреді. Егер арыстан шиебөрінің қорегін тартып
алса,
қорек үшін күрес жүреді; шөлді жердің шетінде өскен өсімдік
құрғақшылыққа қарсы күреседі. Жыртқыш аңның (жолбарыс, арыстан)
қорегі — шөпқоректі жануар, оны ұстап қорек етеді, ұстай алмаса
аштықтан өзі өледі. Шөпқоректі жануарлар тіршілігін сақтап қалу
үшін өсімдіктермен
қоректеніп, мыңдаған өсімдіктерді жояды. Одан басқа
жәндіктер (насекомдар) мен жалаңаш шырыштар да өсімдікпен
қоректенеді, бұлар құстарға жем болады. Майда құстармен жыртқыштар
қоректенеді. Осындай күрделі өзара байланысты Ч. Дарвин тіршілік
үшін күрес деп атады.
Үйге тапсырма $ 42 Популяция ішіндегі табиғи сұрыпталудың формалары. Қозғаушы сұрыптау. Тақырып бойынша кесте толтыру.
жүктеу мүмкіндігіне ие боласыз
Бұл материал сайт қолданушысы жариялаған. Материалдың ішінде жазылған барлық ақпаратқа жауапкершілікті жариялаған қолданушы жауап береді. Ұстаз тілегі тек ақпаратты таратуға қолдау көрсетеді. Егер материал сіздің авторлық құқығыңызды бұзған болса немесе басқа да себептермен сайттан өшіру керек деп ойласаңыз осында жазыңыз
Тұрақтандырушы сұрыптау.Гендер дрейфі. Популяциялық толқындар.Оқшаулану.
Тұрақтандырушы сұрыптау.Гендер дрейфі. Популяциялық толқындар.Оқшаулану.
|
Пәні:Биология |
Мектеп: №86 ЖОМ |
|
|
Күні: |
Мұғалімнің есімі: |
|
|
Сынып: 9в.аг.бә. |
Қатысқандар саны: |
Қатыспағандар саны: |
|
Сабақтың тақырыбы: |
Тұрақтандырушы сұрыптау.Гендер дрейфі. Популяциялық толқындар.Оқшаулану. |
|
|
Сабақ негізделген оқу мақсаты: |
Оқушылардың білімі саралау және жетілдіру бағытында түрлі тапсырмалар орындату. |
|
|
Сабақ мақсаттары |
Барлық оқушылар: Тұрақтандырушы сұрыптаужөнінде түсіндіріп ұғымдарын қалыптастыра алады. |
|
|
|
Оқушылардың басым бөлігі:Гендер дрейфі. Популяциялық толқынның маңыздылығынажырата алады. |
|
|
|
Кейбір оқушылар:Оқшауланудың тиімділігін біледі. |
|
|
Тілдік мақсат |
Пәнаралық лексика және терминология. Диалогқа\жазылымға қажетті тіркестер -Гендер ықпалы,оқшаулану,биологиялық. -географиялық,экологиялық оқшаулану. -популяциялық толқындар,алғашқы эволюциялық факторлар. |
|
|
Құндылықтарды дарыту |
Сабақ барысында мектеп құндылықтары жүйелі түрде енгізіледі. Ол сабақтың ажырамас бөлігі болып саналады. Рухани жаңғыру.ХХІ- ғасырдағы ұлттық сана туралы. Білімнің салтанат құруы.Білімді бәрінен биік қоятын ұлт қана табысқа жетеді.Білімді,көзі ашық,көкірегі ояу болуға ұмтылу. Ашықтық: Оқушылар үшін ақпарат көзі ашық болып табылады.Олар өздерінің білгендерін өзге құрбылармен де бөлісіп отырады. Ынтымақтастық: Сабақ барысында топтық жұмысты орындағанда, берілген тапсырмаларды орындағанда олардың ынтымақтаса жұмыс істеуі маңызды. Өмір бойы білім алу: Оқушылардың бүгінгі сабақтан алған білімдерін өмірде де қолдану мүмкіндігі айтылып өтіледі. |
|
|
Пән аралық байланыстар |
-физикамен -биологиямен -химиямен Байланыстыра отырып, нақты мәліметтер беру,қосымша ресурстармен жұмыс жасау үшін арнайы сілтемелер беру |
|
|
АКТ қолдану дағдылары |
Презентация, бағалау кестесі көрсетіледі |
|
|
Бастапқы білім |
Популяциялар ішіндегі табиғи сұрыпталудың формалары.Қозғаушы сұрыптау. |
|
Сабақ барысы
|
Сабақтың жоспарланған кезеңдері |
Сабақтағы жоспарланған іс-әрекет |
Ресурстар |
|
Сабақтың басы 5 минут Қызығушылық ты ояту. 3-мин Миға шабуыл 3 мин Сабақтың ортасы Мағананы ажырату 20 мин |
1.Сәлемдесу, оқушыларды түгелдеу. 2.Психологиялық ақуал орнату(шаттық шеңбері)Әр оқушы қасындағы досына жақсы тілектер айтады. Санамақ арқылы-3 топқа бөлінеді. Суреттер сыры. Үй тапсырмасын сұрау.Сұрақтарға жауап беру.
Жаңа сабақтың мақсатын түсіндіру.Тұрақтандырушы сұрыптау.Гендер дрейфі. Популяциялық толқындар.Оқшаулану туралы айту. Кинометафра әдісі. Жигсо әдісі: Оқушыларға тақырыптар таратылып беріледі.«Шеңбер бойымен әңгімелеу» ойыны. 1-топ.Гендер дрейфі. 2 топ.Популяциялық толқындар. 3-топ.Оқшаулану Тыңдап түсінгенін анықтау мақсатында Топтар сайысы. Бір-бірне сұрақтар қояды.
Теорияны тәжірибеде үйлестіру үшін тақырыпқа тиісті тапсырмалар береді. Биологиялық диктант ..................... дегеніміз – бұл популяциядағыдарақтар санының өзгеруі. (Популяциялық толқындар) 2. .................. оқшаулану дегеніміз – бұл дербес түрлердің шағылысуына кедергі жасайтын тетік. (Биологиялық немесе ұрпақжаңғырта) 3. .................... – саны аз оқшауланған популяциядағы аллельдер жиілігінің кездейсоқ, бағытсыз өзгеруі. (Гендердің ығуы). 1.Популяциялық толқындар ұғымын енгізді? а. Д.Д.Ромашев б. Н.П.Дубинин. с. С.С.Четвериков 2.Оқшаулану неше түрге бөлінеді? 3.Көбею мерзіміндегі айырмашылық немесе тозаңдық түтікте өнуі? а.анатомиялық оқшаулану б.этологиялық оқшаулану с.физиологиялық оқшаулану 4.Саны аз оқшауланған популяциялардағы аллельдер жиілігінің кездейсоқ,бағытсыз өзгеруі? а.популяциялық толқын б.экологиялық оқшаулану с.гендердің ығуы 5.Бір түр популяциясын белгілі аумаққа бөлетін мекен ету жағдайларының кешені? а.биологиялық оқшаулану б.географиялық оқшаулану с.экологиялық оқшаулану Жауаптары:
1.с2.а3.с4.с5.с 3. Дәптермен жұмыс:Оқушыларғаоқулықтан термин сөздерді дәптерге жазу, сұрақтарға жауап жазу тапсырмасы беріледі. |
Үлестірме қағаздар АКТ Віlim land-сайты. Віlim land,Twig сайттары. |
|
Сабақтың соңы
|
Сабақтың сонында оқущыларға бүгінгі белсенді қатысқаны үшін рахмет айтылып, олардан кері байланыс ретінде басбармақ әдісі бойынша қорытынды жасауы сұралады. 1.Жаңа тақырыпты қаншалықты меңгердің. 2 .Топтық жұмыс кезінде өз белсенділігіңді көрсете алдым деп ойлайсын ба? 3.Бағалау процесі қаншалықты әділ деп ойлайсын ба? Үй тапсырмасына .§43 оқу,сұрақтарға жауап беру. 4. Бағалау парақшаларын мұғалім сабақ басында таратып береді |
Оқушылар бүгінгі сабақтан не үйренгендерін, не білгендерін жазады. Күнделікке түртіп алады Бағалау парқшаларына өзін-өзі бағалайды, топ басшысы қорытынды баға қояды. |
|
Қосымша ақпарат: |
||
|
Саралау – Сіз қосымша көмек көрсетуді қалай жоспарлайсыз? Сіз қабілеті жоғары оқушыларға тапсырманы күрделендіруді қалай жоспарлайсыз? |
Бағалау – Оқушылардың үйренгенін тексеруді қалай жоспарлайсыз? |
Пәнаралық байланыс. Қауіпсіздік және еңбекті қорғау ережелері. АКТ мен байланыс. Құндылықтардағы байланыс |
|
Барлық оқушылар сыныппен бірлесе сұхбатқа қатысады және топтық практикалық жұмыс орындайды.Көпшілік оқушылар-сұрақтарға дұрыс жауап береді ,берілген тапсырмаларға мақсат қоя біледі және нұсқауға сәйкес сәтті орындайды,қорытынды жасай біледі.кейбір оқушылар –сұрақтарға нақты жауап береді,болжай біледі. |
- формативті (критерийалды, өзін-өзі бағалау, өзара бағалау); - суммативті бағалау түрлерін қолданамын. |
- Интерактивті тақта пайдаланамын; - Тәрбиелік мәні жоғары. |
|
Рефлексия - Сабақ мақсаттары\оқу мақсаттары дұрыс қойылған ба? - Оқушылардың барлығы ОМ қол жеткізді ме? - Сабақта саралау дұрыс жүргізілдіме? - Сабақтың уақыттық кезеңдері сақталды ма? - Сабақ жоспарына қандай ауытқулар болды,неліктен? |
................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................. |
|
|
Қорытынды бағамдау Сабақтан жақсы өткен екі аспектісі? 1.................................................................................................................................................................. 2.................................................................................................................................................................. |
||
|
Сабақты жақсартуға не ықпал ете алады (оқыту туралы да,оқу туралы да) 1.................................................................................................................................................................2................................................................................................................................................................. |
||
|
|
||
ІІ. Үй тапсырмасын сұрау. Сыныпты 3 топқа бөлу.
А) Жұмыс дәптерлерін тексеру.
Ә) Миға шабуыл.
-
Эволюцияның қозғаушы фокторлары. \Оқушылардың жауабы: өзгергіштік,тіршілік үшін күрес, табиғи сұрыпталу.
-
Табиғи сұрыпталу.дегеніміз не?.\ жауап:Табиғатта өздігінен таңдамалы түрде бір даралар тіршілігін жойса, екінші біреулері көбейіп, әрі қарай дамиды немесе аса жақсы бейімделе алғандардың тірі қалуы.\
-
Табиғи сұрыпталудың қандай формалары бар?\жауап:қозғаушы сұрыпталу, тұрақтандырушы сұрыпталу\
-
Қо
зғаушы сұрыпталу -
Тұрақтандырушы сұрыпталу дегеніміз не?
-
Дизруптивті сұрыпталу
Б) Оқушылардың үйден дайындап келген сұрақтарын жауап беру.
Әр сұраққа жауап дұрыс берілсе оқушылар бас бармақтарын жоғары көтеріп бағалап, мадақтап отырады.
ІІІ. Жаңа сабақты түсіндіру.
«Шеңбер бойымен әңгімелеу» ойыны.
1-топ. Гендер дрейфі.
2-топ: Популяциялық толқындар.
3-топ. Оқшаулану
ІҮ. Сабақты бекіту.
А) Топтар сайысы. Бір-бірне сұрақтар қояды.
-
Популяциялық толқындар деген не?
-
Оқшаулану деген не?
-
Оқшауланудың қандай түрлері бар?
-
Гендердің дрейфі деген не?
Ә) Жұмыс дәптерлерін толтыру.
Б) Тақырып бойынша сұрақ дайындау.
В) Постер құру.
1-топ. Гендер дрейфі.
2-топ: Популяциялық толқындар.
3-топ. Оқшаулану
Ү. Сабақты қорытындылау, бағалау.
ҮІ. Үйге тапсырма беру.
§43 оқу, жұмыс дәптерлерін толтыру, деңгейлік сұрақтарға дайындалу.
|
Сұрақтар қою арқылы үй жұмысын сұрап, өткен тақырыпты еске түсіру. 1. Қарағайлы немесе шыршалы ормандардағы өсімдіктердің бір түрінің жарық үшін бәсекелестігі қай тіршілік үшін күреске мысал? (Түрішілік күрес) 2. Қысқы ұйқы немесе түлеу қай күреске тән? (Абиоздық факторлармен күрес) 3. Жыртқыштар және олжалар арасындағы күрес? (Түраралық күрес) 4. Табиғи іріктелу популяцияда белгінің көрсеткішінің сақталуына байланысты неше типке бөлінеді, оларды ата? (3 типке бөлінеді: Қозғаушы, тұрақтандырушы, дизруптивті немесе сыртқа тебуші)
Кесте толтыру.(194 бет) |
Тақырыптың басты идеясын табады. Сұрақтарға жауап беру арқылы өткен тақырыптағы мағлұмат пен деректердi еске түсiредi. |
|
|
Түсіну |
Жаңа сабақ түсіндіру.
Сұрақтарға тез жауап алу. I-топ. Биологиялық оқшаулану II-топ. Географиялық оқшаулану III-топ. Экологиялық оқшаулану |
Әр топ талдап, түсіндіреді. Постер қорғайды. |
|
Қолдану |
Теорияны тәжірибеде үйлестіру үшін тақырыпқа тиісті тапсырмалар береді. Биологиялық диктант ..................... дегеніміз – бұл популяциядағы дарақтар санының өзгеруі. (Популяциялық толқындар) 2. .................. оқшаулану дегеніміз – бұл дербес түрлердің шағылысуына кедергі жасайтын тетік. (Биологиялық немесе ұрпақжаңғырта) 3. .................... – саны аз оқшауланған популяциядағы аллельдер жиілігінің кездейсоқ, бағытсыз өзгеруі. (Гендердің ығуы) |
Теорияны тәжірибеде үйлестіре алады |
|
Талдау |
Тақырыпта берілген сұрақтарды талдауға үйренеді. Оқушылар бір-біріне жуан және жіңішке сұрақтар қою арқылы жаңа тақырыпты тағыда бір пысықтайды. |
Талдау жасау арқылы тақырыптың мағынасын түсінеді Салыстырады, сараптайды |
|
Жинақтау |
Жаңа тақырып бойынша алған білімдерін жинақтап, түйіндеу үшін тест тапсырмалары беріледі.
1.Популяциялық толқындар ұғымын енгізді? а. Д.Д.Ромашев б. Н.П.Дубинин. с. С.С.Четвериков
2.Оқшаулану неше түрге бөлінеді? а. 3 б. 2 с. 4
3.Көбею мерзіміндегі айырмашылық немесе тозаңдық түтікте өнуі? а.анатомиялық оқшаулану б.этологиялық оқшаулану с.физиологиялық оқшаулану
4.Саны аз оқшауланған популяциялардағы аллельдер жиілігінің кездейсоқ,бағытсыз өзгеруі? а.популяциялық толқын б.экологиялық оқшаулану с.гендердің ығуы
5.Бір түр популяциясын белгілі аумаққа бөлетін мекен ету жағдайларының кешені? а.биологиялық оқшаулану б.географиялық оқшаулану с.экологиялық оқшаулану Жауаптары: 1.с 2.а 3.с 4.с 5.с |
Берілген тапсырманы орындайды, білімдерін жинақтайды, сараптайды |
|
Бағалау |
Оқушылардың ерекше ой – пікірлері, өз көзқарастары, қорытынды шешім қабылдап қорытынды жаза білу. Критерийлер бойынша бағалайды |
Өзін-өзі және бірін-бірі бағалайды |
|
Рефлексия |
Сабақтан алған әсерлерін сұрайды. Нені үйрендің? Не қиын болды? Енді нені үйренгің келеді? |
Сабақтан алған әсерлерін берілген сұрақтарға жауап беру арқылы білдіреді. |
Сабақтың тақырыбы:
Популяциялар ішіндегі табиғи сұрыпталудың формалары.Қозғаушы
сұрыптау.
Сабақтың мақсаты: Популяция ішіндегі табиғи сұрыпталудың
формаларымен қозғаушы сұрыптау формаларын оқушыларға
түсіндіру.
1. Білімділік: Табиғи сұрыптау, тіршілік үшін күрес, яғни
эволюцияның қозғаушы күші жөнінде түсіндіріп ұғымдарын
қалыптастыру.
2. Дамытушылық: Тірек - сызбамен жұмыс істей отырып жергілікті жер
жануарлары мысалында эволюциялық күштер жөніндегі ой - өрісін
дамыту, өз бетінше жұмыс істей білуге дағдыландыру.
3. Тәрбиелік: Батыл шешім
қабылдауға, іскерлікке, сөйлеу
мәдениетіне тәрбиелеу
Сабақтың типі: Дәстүрлі сабақ.
Көрнекілігі: Ч. Дарвин
портреті, слайд, оқушыға көмекші
материалдар топтамасы.
Сабақтың барысы:
1. Ұйымдастыру
2. Үй тапсырмасын сұрау
Оқушылардан сұрақ қою арқылы үй тапсырмасын сұрау.
1.Қолдан сұрыптау не дамығаннан кейін ғана пайда
болды?
2. Қолдан сұрыптау кімдердің араласуымен болады?
3. Малдардың адамға пайдалы жақтарын жақсарту үшін белгілі не
бойынша сұрыптайды?
4. Өсімдіктерді де пайдалы белгілерін қажетіне жарату үшін
сұрыптайма?
5. Қолдан сұрыптаудың жағымсыз жақтары бар
ма
3. Жаңа сабақ.
Қолдан сұрыптау кезінде адам өзіне қажетті, пайдалы қасиеттері бар
ұрпақтарды қалдырып, жарамсыздарын жойып реттейді. Ал бұл процесс
табиғатта қалай жүзеге асады және табиғатта сұрыпталу бола ма?
Табиғатта да ұдайы сұрыпталу болып жатады . Барлық тірі
организмдерге тән қасиет — тұқым қуалайтын
өзгергіштік, сондықтан организмнің кез келген жұбы өздерінің
артына ұрпақ қалдырады.
Ч. Дарвин өсімдіктер мен жануарлардың жабайы түрлерінде айқын емес
өзгергіштік басымырақ болатынын дәлелдеді. Тіршілік үшін күрес —
қоршаған орта мен организм арасындағы күрделі қарым - қатынастың
жиынтығы.
Тіршілік үшін күрестің түрлері. Ч. Дарвин тіршілік үшін күрестің 3
түрін анықтады.
1. Түраралык күрес.
2. Түрішілік күрес.
3. Сыртқы ортаның қолайсыз жағдайларына қарсы күрес.
Түраралық күрес — бір түр мен екінші түрдің арасындағы
күрес:
а) жыртқыштың жағдайдағы бәсекелестік — қасқыр мен түлкінің
аулайтыны қоян болғандықтан, қасқыр мен түлкінің арасында қорек
үшін бәсекелестік туады. Қасқыр мен қоян, түлкі мен қоянның
арасында тіршілік үшін күрес жүреді. Әрбір жыртқыш басқа жануардың
арқасында тіршілік етеді. Бірі — жыртқыш
тісімен, екіншісі — ұзын тырнағымен, үшіншісі — уымен
жемтігін өлтіреді. Әр "түрге жататын өсімдіктер жарық, ылғал, қорек
үшін бәсекелеседі. Топырақты жарып өніп шыққан өскіннің
бәсекелестікте жеңгені ғана
дамиды. Ол ересек өсімдікке
айналып, көбею кезеңіне жетіп ұрпақ береді;
ә) паразиттік жағдайдағы бәсекелестік. Мысалдары ағаштары қалың
болып өсетін ормандарда басқа өсімдіктерге оралып, сүйеніп өсетін
өрмелегіш өсімдіктер (лианалар) (17 -
сурет). Өрмелегіш сабақтары
ұзын,
жіңішке, әлсіз болғандықтан ағаштардың діңіне жылан тәрізді оралып,
жыл сайын ұзарып өсе береді. Ең ұшына жеткенде қасындағы екінші
ағашқа жабысып, өрмекшінің торындай айналасындағы ағаштарға шырмала
береді. Ағашқа оралған сабақтар
тұншықтырып, сабақ бойымен қоректік заттардың қозғалуын
тежейді. Ағаш қурап қалады. Өрмелегіш лианалар тіршілігін
жалғастыра береді. Мұндай лианалар, әсіресе тропиктегі ормандарда
өседі. Айқын емес өзгергіштік организмдер үшін пайдалы, бейтарап
немесе зиянды екендігін анықтады. Табиғатта барлық даралар ұрпақ
қалдыра ма? Пайдалы белгілері бар даралар қандай факторлардың
әсерінен сақталып, қалғандары жойылады? Осы сұрақтарға нақты
жауаптар табу үшін Ч. Дарвин организмдердің көбеюін
талдады.
Барлық организмдер ұрпақ қалдыруға
тырысады, сондықтан қарқынды түрде көбейе бастайды.
Көкнар өсімдігінің бір қауашағының ішінде 2900 - ден 3000 - ға
дейін немесе одан да көп тұқымдар жетіледі. Бір түп көкнарда 10
қауашақ дамыса, онда жыл сайын жерге 30000 тұқым шашылады. Дәл
осындай мысалды жануарлардан да келтіруге болады. Бекіре балығы 50
жыл тіршілік етеді, жыл сайын әрбіреуі 3 — 6 млн уылдырық шашады.
Үй шыбынының біреуі 5 күнде 20 мың жұмыртқа салады. Құлмақ биті бір
жазда 13 ұрпақ
береді, әр ұрпаққа орта есеппен 100 жұмыртқа салады.
Паразит құрттар күн сайын мыңдаған жұмыртқа бөледі. Мұндай қарқынды
өсу ылғи бола бермейді, тек қолайлы жағдайға тап болғандары ғана
өніп - өсіп тіршілігін жалғастырады. Түрлер неғұрлым көбірек
қырылса, соғұрлым қарқынды
дамиды, себебі қаркынды даму түрді сақтап қалудың
"құралы". Сүтқоректілер мен құстардың 10 — 30%- ы ғана тірі қалады.
Көп организмдер орта жағдайында орынның, қоректің, ылғалдың,
жарықтың жетіспеуінен және жауына жем болудан қырылады.
1-тапсырма
Қолдан сұрыптау мен табиғи сұрыпталудың
салыстырмасы.
2-тапсырма
Қолдан сұрыптау
1. Егіншілік пен мал шаруашылығы дамығаннан кейін ғана пайда
болды
2. Қолдан сұрыптау адамның араласуымен болады
3. Малдардың адамға пайдалы жақтарын жақсарту үшін
белгілі жоспар бойынша
сұрыптайды
4. Өсімдіктерді де пайдалы белгілерін қажетіне жарату үшін
сұрыптайды.
5. Қолдан сұрыптаудың жағымсыз жақтары — пайда болған белгілері
организмге зиян. Олар табиғатта дәрменсіз.
6. Жана іріктемелер (өсімдіктерде) мен қол
тұқым
Табиғи
сұрыпталу
1. Тіршілік пайда болғаннан бері үздіксіз жүреді
2. Көзге
көрінбейді, жүруі білінбейді.
3. Сұрыпталу кезінде организмге пайдалысы қалып, зияндысы
жойылады.
4. Табиғи сұрыпталуға адамның ешқандай қатысы жоқ.
5. Ортаға жақсы бейімделгендері қалады, бейімделе алмағандары
тіршілігін жояды.
6. Қоршаған орта мен популяцияда тепе - теңдік сақталады.
7. Жаңа түрлер пайда болады.
ІҮ.
Қорытынды.
Табиғи сұрыпталу — белгілі бір ортаға организмдердің тіршілігін
сақтап бейімделуі.
Тіршілігін сақтап қалу үшін табиғатта ұдайы (үздіксіз) тіршілік
үшін күрес жүреді. Егер арыстан шиебөрінің қорегін тартып
алса,
қорек үшін күрес жүреді; шөлді жердің шетінде өскен өсімдік
құрғақшылыққа қарсы күреседі. Жыртқыш аңның (жолбарыс, арыстан)
қорегі — шөпқоректі жануар, оны ұстап қорек етеді, ұстай алмаса
аштықтан өзі өледі. Шөпқоректі жануарлар тіршілігін сақтап қалу
үшін өсімдіктермен
қоректеніп, мыңдаған өсімдіктерді жояды. Одан басқа
жәндіктер (насекомдар) мен жалаңаш шырыштар да өсімдікпен
қоректенеді, бұлар құстарға жем болады. Майда құстармен жыртқыштар
қоректенеді. Осындай күрделі өзара байланысты Ч. Дарвин тіршілік
үшін күрес деп атады.
Үйге тапсырма $ 42 Популяция ішіндегі табиғи сұрыпталудың формалары. Қозғаушы сұрыптау. Тақырып бойынша кесте толтыру.
шағым қалдыра аласыз













