Түрік қағанаты

Мектеп:

Күні:
Мұғалімнің есімі:


СЫНЫП: 6
Сабақ 2
Қатысқандар саны:
Қатыспағандар:

Сакбақтың тақырыбы
Түрік қағанаты (552-603)

Сабақ негізделген оқу
мақсаты (мақсаттары)
6.3.1.1 – оқиғалардың өзара байланысын табу арқылы Түрік қағанаты құрылуының тарихи маңызын анықтау;

Сабақтың мақсаты
Түрік қағандығының коғамдық құрылысының ерекшелігін ашып көрсету және саяси тарихы мен шаруашылық жағдайы туралы түсінік беру

Сабақ нәтижесі
Барлық оқушылар:


Қазақстан жерінде алғаш пайда болған ортағасырлық мемлекет туралы, саяси-экономикалық құрылымы туралы білім беру.



Оқушылардың басым бөлігі:


ерте феодалдық құрылыс кезіндегі алғашқы мемлекеттер туралы түсінік қалыптастырып, жүйелі білім беру..


Кейбір оқушылар:


Білімді сыныптастарына түсіндіріп оқулықтан тыс ресурстар қоса алады.

Бағалау критерийі
Түрік, қағанат атауларына түсінік береді

Қазақ жеріндегі алғашқы ерте ортағасырлық мемлекет- түрік қағанатының құрылуын, халқының этникалық құрамы мен шаруашылығын түсіндіре отырып, мәдениетінің негізінде түрік өркениетінің қалыптасуын бағалайды
түрік тердің тәуелсіздік жолындағы күресімен таныстыра отырып,өздегінен талдап, қорытынды жасауға дағдыландады
.

Тілдік құзіреттілік

Қазақстан территориясындағы ерте ортағасырлық мемлекеттер

Ресурстар
Оқулық, суреттер, топқа бөлуге арналған кеспе қағаздар және әртүрлі заттар, топтық тапсырмалар, кері байланыс, стикер.

Әдіс-тәсілдер
Сұрақ-жауап, әңгімелеу, түсіндіру, ойын, көрнекілік. Рефлексия.

Пәнаралық байланыс
Музыка, қазақ тілі,тарих.

Алдыңғы тақырып
Кіріспе сабақ
Зерттеу сұрағы: Орта ғасырлар тарихы нені оқытады

Жоспарланған
уақыт
Жоспарланған жаттығулар (төменде
жоспарланған жаттығулармен қатар,
ескертпелерді жазыңыз)
Ресурстар

Басталуы 5 минут

Топқа бөлу2 минут
Себетпен конфет әкелу. Оқушыларға себеттен конфет алуларын сұраймын.Конфеттің түрлеріне қарай 3 топқа бөлініп отырады.
Психологиялық ахуал қалыптастыру:
3 минут
Өткенді қайталау /Үй тапсырмасын сұрау/
Орта ғасырлардағы Қазақстан тарихы неше кезеңге бөлінді?
Ерте орта ғасырлық мемлекеттерге қандай мемлекеттер жатады?
Түріктер туралы мәлімет беретін қандай ескерткіштерді білесің?

1-топ Сары кәмпиттер
2-топ Көк кәмпиттер
3-топ Қызыл кәмпиттер



Ортасы 20 минут
Өздерін түрік деп атаған (қытайша тужюе) халық XI ғасырдың басында монғолдық Алтайда қалыптасты.
Түріктерге қатысты олардың ата-тегінің аналық қасқырдан бастау алатындығы туралы Қытай дерегі Жоунамада берілген екі тарихи аңыз бар.
Түрік тайпалары өз иеліктерін Алтайдан Хуанхэге дейін жеткізіп, 542 жылы қытай деректерінде алғаш рет кездесті. Бұл оқиғалар осы Жоунамада көрініс тапқан: ...Кейінгінің аты Тамын. Оның заманында ұлысы біраз күшейіп, шекара аймақтарымызға келіп әр түрлі жібек маталар сатып алып, Кіндік қағанатпен қарым-қатынас жасау ниеттерін байқатты. Осы кезде қытай патшалығы - Батыс Вэй өзіне жужандарға қарсы әскери одақтас іздеді. Осы мақсатпен Батыс Вэй билеушісі Тайцзу түріктерге елшілік аттандырды. 545 жылы Соғдылық Альнопанто елшілігі Бумын ордасына келді. Бұл кездегі түріктер көсемі Бумын еді. Елшілікті Ордада бәрі бір-бірін құттықтап, бүгін бізге Ұлы державаның өкілі келіп отыр, көп ұзамай біз де сондай дәрежеге жетеміз деп жорыды. Бумын түріктердің тәуелсіздігін жариялап, жаңа мемлекет - Түрік қағанатын құрды. Бумын ұзақ өмір сүрген жоқ. Кейбір деректердің айтуынша, сол 552 жылы, ал Билік ғибратнамасының (165 бумасы) мәлімдеуінше, 553 жылдың басында қайтыс болған. Билік інісі Қара Ескеге өтеді, бірақ, ол да көп отырмаған. 553 жылдың соңында оның орнына інісі Мұқан қаған келді.
Картаның көмегімен түркілердің әр түрлі бағыттағы көршілерін және олармен қарым-қатынасына тоқталу. Оқушыларға еске сактауға ыңғайлы болуы үшін төмендегі сызбаны пайдаланамыз.
Маңызды даталар
Болған оқиғалар

Б.з-дың I мыңжылдығынын ортасы
Қазақстан даласындағы ірі этникалык өзгерістер.

542 жыл
Қытай деректеріндегі алғаш түрік атауының кездесуі.

551-555 жылдар
Жужандардың түріктерден жеңіліп, кеп бөлігінің қырылуы.

551-744 жылдар
Түрік қағандығының өмір сүрген жылдары.

551 жыл
Бумынның түрік қағандығының негізін салып, қаған атануы.

553-572 жылдар
Мұқан қағанның билік еткен жылдары.

YІ ғасырдың 70-жылдары
Манчьжуриядан Босфорға дейінгі жерді алып жатты.

603 жыл
Қытай дипломатиялық жолмен біртұтас қағанаттың Батыс Түрік және Шығыс Түрік қағанаттарына бөлінуіне қол жеткізді.


603 жылы қағанаттың Батыс және Шығыс болып екіге бөлінуімен аяқталды. Орталығы Монғолияда болған Шығыс Түрік қағанаты және Орта Азия мен Батыс Жоңғария, Жетісуда құрылған Батыс Түрік қағанаттары тарих сахнасына шықты.


(Мемлекет тарихыТарихи жазбалар - 542жылҚытай мемлекетінің келісімге елші жіберуі – 545 жылМемлекеттің құрылуы - 552 жылБилеушілерБұмын – түрік билеушісіАнағұй – авар билеушісіҚара Еске – 1 баласыМұқан – 2 баласыТобаИштемейХалқы - теле – тирек, турік – қызғыз, оғыз, ұйғыр, дулу, үйсінШаруашылығыІле, Шу, Талас, Ертіс, сыр бойындағы қыстаулары орналасты.Жетісу, орта Азия, Оңт. Қазақстан – Талас қаласы – егіншілік дамыды.Қағанаттың ыдырау себебі.581 жыл - ішкі соғыстардың басталуыКөрші мемлекеттердің шабуылдауы603 жыл - екіге бөлінді.Топтарға тапсырма:
Тапсырма №1 Жылдармен жұмыс.жылдар оқиғалар542ж.545ж.552ж.552 ж.552 - 554ж.570 - 580ж.555ж.563 - 567ж.VІғ. 70ж.Тапсырма №2 Кім? Қашан? Қалай?Тұлғааты Оқиға болған жыл Болған оқиғаның қысқаша мазмұны.Бумын552 - 554ж. ж.10мың түменмен батысқа жорықтар жүргізіп, Арал теңізіне жетіп, Қытайдан Әмударияға, Ташкенттен Сырдарияға дейін жаулады.VІғ. 70ж.ТобоТүріктер Орхонның жоғарғы жағындағы Букрат тауларында аварларды екінші рет жеңді.Тапсырма №3 Түрік қағанатының халқы.Теле - түрікТапсырма №4 Шаруашылығы. көшпелілер қыстауларыЖартылай көшпелілер қалаларыТапсырма № 5 Мәдениеті - киіз үй -- ат әбзелдері -- жерлеу дәстүрі -Тапсырма № 6Қағанаттың ыдырау себебі.Бірінші себебі Екінші себебі Нәтижесі.
Түрік қағанатының шекарасын анықтау, көрші мемлекеттерінің аумағын анықтау.
Кесте толтыру.

Тарихи уақыт
Тарихи оқиға
Тарихи тұлға






















Бағалау кезеңі


Әлемді шарлау әдісі арқылы түсіндіріледі.
Интервью әдісі
Оқушылар өз оайларын стикерлерге жазып жабыстырады.

Сергіту сәті
2 минут
Қыдырып қайтайық!
би билеу

Қыдырып қайтайық! биі


Аяқталуы 20 минут
Сабақты бекіту тапсырмасы Мен тұлғамын Мен, Түрік қағанатының тұңғыш билеушісі Бұмын қаған................................... Мен, әкем Бұмынның мұрагері Қара Еске....................................................... Мен, Түрік елінің қағаны Мұқан......................................................................Мен, Тобо қағанмын. Менің саясатым............................................................... Мен, Иштеми қаған ағам құрған ұлы елдің аумағын..........................................
Түріктер туралы алғашқы мәлімет қай мемлекеттердің құжаттарында кездеседі?
Түрік халықтарының азаттық күресіне не себептер болды?
Түрік қағанаты қашан құрылды?
Түрік қағанаты құрылғаннан кейін Бумен қаған ұрапқтарының басты мақсаты не болды?
Түрік халықы мен қазақ халқының шаруашылық және мәдени өмірінде қандай ұқсастықтар бар?
Түрік халқының этникалық құрамын кімдер құрады?
Түрік қағанатының ыдырауы басты сеюептері неде?
Екі түрлі түсініктеме күнделігі.
Оқушылардан дәптердің бетін (не таратылып берген парақты) ортасынан вертикаль сызықпен бөлу сұралады. Мәтінді оқу барысында олар:

Бөліктің оң жағына
Сол жағына

Мәтіндегі қатты әсер еткен тұстарды, үзінділерді жазады.
Сол әсер еткен үзінділер жайлы пікір жазады (нені еске түсіреді, себеп-салдары қандай, қандай сұрақ бар т.б.)





Оқушылар кестемен жұмыс жасайды

Қосымша ақпарат


Саралау – Сіз қосымша
көмек көрсетуді қалай
жоспарлайсыз? Сіз
қабілеті жоғары
оқушыларға тапсырманы
күрделендіруді қалай
жоспарлайсыз?
Бағалау - Оқушылардың
үйренгенін тексеруді
қалай жоспарлайсыз?
Пəнаралық байланыс
Қауіпсіздік жəне еңбекті
қорғау ережелері
АКТ-мен байланыс
Құндылықтардағы
байланыс

Рефлексия
Сабақ / оқу
мақсаттары
шынайы ма?
Бүгін оқушылар
не білді?
Сыныптағы ахуал
қандай болды?
Мен жоспарлаған
саралау шаралары
тиімді болды ма?
Мен берілген
уақыт ішінде
үлгердім бе? Мен
өз жоспарыма
қандай түзетулер
енгіздім жəне
неліктен?
Менің көңіл-күйім баспалдағы
Оқушылар стикерлерге өз есімдерін жазып (немесе смайликтің суретін салып) тақтада салынған баспалдақтардың біріне жабыстырады. Баспалдақтар Керемет!, Өзіме сенімдімін!, Жақсы, Жаман емес, Маған көмек керек!, Білмеймін, Нашар деп аталады.


Қорытынды бағамдау
Қандай екі нəрсе табысты болды (оқытуды да, оқуды да ескеріңіз)?
1:
2:
Қандай екі нəрсе сабақты жақсарта алды (оқытуды да, оқуды да ескеріңіз)?
1:
2:
Сабақ барысында мен сынып немесе жекелеген оқушылар туралы менің келесі сабағымды
жетілдіруге көмектесетін не білдім?