Үлкенге құмет, кішіге ізет

Үлкенге құрмет, кішіге ізет: Қазақ қоғамындағы адамгершілік ұстанымдары

Қазақ халқының дәстүрі мен мәдениетінде үлкенге құрмет көрсету мен кішіге ізет көрсету ерекше маңызды орын алады. Бұл ұстанымдар қазақтың қоғамдық құрылымында моральдық нормалардың қалыптасуына, адамгершілік қасиеттердің дамуына және әлеуметтік байланыстардың берік болуына үлкен ықпал етті. «Үлкенге құрмет, кішіге ізет» деген қағида қазақ қоғамының негізгі моральдық бағдары ретінде қарастырылады, ол адамның қоғамда дұрыс қарым-қатынас орнатуына, мейірім мен сыйластыққа негізделген.

Бұл мақалада «үлкенге құрмет, кішіге ізет» ұстанымының маңызы, оның қазақ халқының тұрмыс-тіршілігіндегі орны, және қазіргі қоғамдағы рөлі туралы сөз болады.

1. Үлкенге құрмет көрсету: Қазақ қоғамындағы дәстүр

Қазақ халқында үлкендерге деген құрмет — ата-баба тәрбиесінің басты бөлігі болып табылады. Бұл құрмет тек үлкендердің жасына немесе әлеуметтік мәртебесіне ғана емес, олардың өмірлік тәжірибесі мен даналығына да байланысты. Қазақтар үлкендерді аса құрметтеп, олардан кеңес алуды, олардың айтқанын тыңдауды қасиетті міндет деп есептеген. Үлкендер — тек отбасының емес, бүкіл қоғамның рухани жетекшілері болып саналған.

Қазақтың ұлттық тәрбиесінде үлкендерге деген құрмет негізінен ата-аналарға, ата-әжелерге, ұстаздар мен қоғамдағы беделді адамдарға көрсетілетін ерекше сыйластықта көрініс табады. Бұл құрметті көрсету формаларына сәлем беру, сөзінде тұру, олардың ұсыныстарын тыңдап, орындату, ақыл-кеңестеріне құлақ асу сияқты әрекеттер жатады.

Құран мен Сүннетте де үлкендерге құрмет көрсетудің маңызы ерекше айтылған. Мұсылмандық дін үлкенді құрметтеуді, оның алдында humble болуды насихаттайды. Пайғамбарымыз Мұхаммед (с.ғ.с.) үлкендерге құрмет көрсету туралы бірнеше хадистерінде айтып өткен. Мысалы, ол: «Үлкендеріңізге құрмет көрсетіп, кішіге мейіріммен қараңыздар», деген.

2. Кішіге ізет көрсету: Құрмет пен қамқорлықтың белгісі

Қазақ халқы кішіге ізет көрсету арқылы өзінің адамгершілік құндылықтарын білдіріп, қоғамдағы бірлікті сақтайды. Кішіге ізет көрсету — оны сыйлау, қорғау, қолдау көрсету ғана емес, сонымен қатар оған дұрыс бағыт-бағдар беру, тәрбиелеу дегенді білдіреді. Кішіге деген ізет — тек жастар мен балаларға ғана емес, сонымен бірге жан-жақтағы адамдарға, достарға, туысқандарға, әртүрлі қызметкерлерге деген құрметті білдіреді.

Кішіге ізет көрсетудің формалары қазақ қоғамында көп кездеседі. Балалар үлкендердің сөзін тыңдап, олардың айтқандарын дұрыс түсініп, орындауға тиіс. Мұғалімдер мен оқушылар, жастар мен аға буын арасында өзара сыйластық пен түсіністік орнату қоғамның рухани тұрғыдан дамуына ықпал етеді. Қазақта «кішіге ізет көрсетсең, үлкенге құрмет те көрсетілген болады» деген қағида бар.

Кішіге ізет көрсету балалардың бойында жақсы мінез-құлықты, тәртіпті, әдептілік пен мейірімділікті тәрбиелейді. Баланың жақсы тәрбиесі мен моральдық дағдылары оның болашақтағы өміріне негіз болады. Сондықтан кішіге ізет көрсету — тек ізгілікке шақыру ғана емес, адамның жеке тұлға ретінде қалыптасуына да септігін тигізеді.

3. Үлкенге құрмет, кішіге ізет көрсету — қоғамның берекесі

Қазақ халқының арасында үлкенге құрмет көрсету мен кішіге ізет білдіру тек жеке адамдар арасындағы қарым-қатынастарда ғана емес, сонымен қатар қоғамда да маңызды рөл атқарады. Бұл ұстанымдар адамның тұлғалық дамуы мен адамгершілігін қалыптастырып қана қоймай, қоғамдағы тәртіп пен ынтымақтастықты сақтау үшін де қажет.

Үлкендер жастарға өмірлік тәжірибесін беріп, оларды өмірдің мәні мен мақсатын түсінуге бағыттайды. Жастар болса, үлкендердің ақыл-кеңестерін тыңдап, оларды өз өмірінде іске асыруға тырысады. Бұл өз кезегінде қоғамда ұрпақтан ұрпаққа жалғасатын моральдық құндылықтардың қалыптасуына ықпал етеді.

Қазіргі қоғамда да үлкендер мен кішілер арасындағы сыйластық пен құрметтің маңызы зор. Заманауи технологиялар мен ақпараттық ағындардың қарыштап дамыған шағында, кейде адамдар арасындағы рухани байланыс әлсіреуі мүмкін. Дегенмен, үлкенге құрмет көрсетіп, кішіге ізет білдіру дәстүрі адамдарды рухани жағынан жақындастырып, қоғамды біртұтас етеді.

4. Үлкенге құрмет, кішіге ізет — қазіргі жастарға арналған сабақ

Қазіргі жастарға үлкенге құрмет көрсету мен кішіге ізет білдірудің маңызы ерекше. Өйткені, қазіргі заманның жылдам өзгерістерінде жастар көп жағдайда шапшаңдық пен жаңашылдықты ғана бағалап, дәстүрлі құндылықтар мен моральдық нормаларды ұмытып кетуі мүмкін. Бірақ адамгершілік пен ізгілік қасиеттері ешқашан уақыт талабына сай өзгермейді.

Жастардың бойында үлкенге құрмет көрсету мен кішіге ізет білдірудің маңыздылығын түсіндіру — тәрбиенің басты бағыты болуы тиіс. Бұл балалар мен жастарға рухани тұрғыдан бай болуға, жеке тұлға ретінде қалыптасуға және қоғамның дамуына үлес қосуға көмектеседі.

Қоғамда ізгілік пен адалдық, құрмет пен мейірімділікке негізделген қарым-қатынастар орнату үшін әрбір адам үлкенге құрмет, кішіге ізет көрсетуге міндетті. Осылайша, біз болашақ ұрпаққа дұрыс тәрбиені беріп, қазақ халқының моральдық-рухани мұрасын сақтай аламыз.

Қорытынды

Қазақ қоғамының дәстүрлерінде «үлкенге құрмет, кішіге ізет» қағидасы өте маңызды орын алады. Бұл ұстаным тек жеке адамдардың моральдық қалыптасуына ғана емес, қоғамның рухани және әлеуметтік тұрақтылығына да үлкен ықпал етеді. Үлкендерге құрмет көрсетіп, кішіге ізет білдіру арқылы біз өзіміздің адамгершілік қасиеттерімізді сақтап, қоғамның үйлесімді дамуына ықпал жасай аламыз. Қазіргі заманның жылдам өзгеріп жатқан ахуалында, осы ұстанымдарды ұстану, біздің ұлттық болмысымызды сақтап, рухани жаңғыруымызға үлес қосады.