Ұлттық ойындар және олардың мектеп жасына дейінгі балалардың дене тәрбиесіндегі маңызы

Ұлттық ойындар – бұл халықтың ғасырлар бойы жинақтаған мәдени мұрасы, халықтың әлеуметтік-экономикалық жағдайын, салт-дәстүрлерін, дүниетанымын айқындайтын маңызды компоненттер болып табылады. Әрбір ұлттың тарихы мен мәдениеті ұлттық ойындарында бейнеленген. Осы ойындар балалардың дене дамуын, ақыл-ойы мен әлеуметтік дағдыларын жетілдіруге ықпал етеді. Мектеп жасына дейінгі балалар үшін ұлттық ойындардың маңызы ерекше, себебі олар балалардың психо-физикалық дамуын, тәрбие беру процесін қызықты әрі пайдалы етеді. Ұлттық ойындар балабақшадағы тәрбие мен білім беру үдерісінің ажырамас бөлігіне айнала алады.

Ұлттық ойындар – қазақ халқының ерте заманнан қалыптасқан дәстүрлі ойын - сауықтардың бір түрі. Оның бастауы алғашқы қауымдық қоғамда шыққан. Ұлттық ойындар негізінде әр халық түрлі – түрлі жаттығулар жасау жолымен дене шынықтыру ісінің негізін салды. Бертін келе шынайы спорт ойындарының шығуына түрткі болды. Оның адам денсаулығына жақсартуда пайдалы аса күшті екені қилы.
Ұлттық ойындар – ата – бабаларымыздан бізге байлығымыз, асыл қазынамыз. Сондықтан, үйренудің күнделікті тұрмысқа пайдаланудың заманымызға сай ұрпақ тәрбиелеуге пайдасы орасан зор. Ойын баланың алдынан өмірдің есігін ашып, ұштаса береді.

В.А. Сухомлинскийдің сөзімен айтқанда: Ойынсыз ақын – ойдың қаншалықты дамуы да жоқ және болуы да мүмкін емес. Ойын дүниеге қарай ашылған үлкен жарық терезе іспетті, ол арқылы баланың рухани сезімі жастық шақ өмірімен ұштастырып, өзін қоршаған, дүние туралы түсінік алады.
Ойын дегеніміз – ұшқын, білімге құмарлық пен еліктеудің маздай жасаған оты. Міне, ойын дегеніміз - тынысын кең алысқа меңзейтін, ойдан-ойға жетелейтін, адамға қиялмен қанат беретін осындай ғажап нәрсе ақыл-ой жетекшісі, денсаулық кепілі, өмір тынысы.

Ойынды ойнату мен үйретудің мақсаты:

- ұлттық ойындар дене шынықтыру іс-әрекетінде кең қолдана отырып, балалардың дене тәрбиесін дұрыс жолға қою, спорттық шеберліктерін, мүмкіндіктерін арттыру;

- қазақ халқының ерлік-жауынгерлік тарихын ұрпаққа ерліктің өшпес үлгісін қалдырған хас батырлардың өмір өнегесімен таныстыру, өз жерін, өз елін қорғай алатын ел жанды, ұлттық намысы мол жігерлі бүлдіршіндерді тәрбиелеу;

- жас ұрпақты өздігінен білім деңгейін көтеруге үйретіп өзін-өзі тәрбиелеуге дағдыландыру.

Ұлттық ойын ойнатудың негізгі мақсаты :

балалардың денсаулығын нығайту;

денені шынықтыру;

мәдениетін қалыптастыру;

өзін-өзі тәрбиелеу, өзін-өзі жетілдіру.

Ойынды ойнату мен үйретудің міндеттері:

қажетті дене қозғалыс дағдыларын, танымдық-қозғалыс белсенділігін арттыру;

қалыптастыратын дене жаттығуларының негізгі түрлерімен балаларды таныстыру;

денсаулықты нығайтуға бағытталған қозғалыс әрекеттерімен дене жаттығуларының негізгі түрлерін балаларға меңгерту;

қызығушылығын қалыптастырып дамыту;

Оқу іс-әрекеттерінде бағдарламаның мазмұнына қарай сергіту жаттығулары ретінде қолдануға болады. Дене шынықтыру іс-әрекеттерінде қимылды ойын ретінде ұлттық ойындарды алуда тәрбиешінің өз еркінде.

Мектепке дейінгі ұйымдарда ұйымдастырылған тіршілік әрекетінің күн тәртібінде жоспарлауға болады.

Ойынның түрлері мен мағынасы

Ұлттық ойындар әртүрлі және әрқайсысының өзіне тән мақсаты бар. Мысалы:

• «Асық ату» ойыны балалардың шапшаңдығы мен дәлдігін арттырады.

• «Тоғызқұмалақ» ойыны логикалық ойлау мен стратегияны дамытуға көмектеседі.

• «Қыз қуу» ойыны балалардың ептілігі мен жылдамдығын сынайды.

• «Арқан тарту» ойыны күшті және теңдікті бағалауға үйретеді.

Бұл ойындар балалардың физикалық дамуына ғана емес, сонымен қатар әлеуметтік дағдыларының қалыптасуына да әсер етеді.

Ұлттық ойындардың балаларға әсері

1. Дене дамуын жақсарту Ұлттық ойындар балалардың бұлшық еттерін дамытуға және олардың жалпы физикалық денсаулығын нығайтуға көмектеседі. Мысалы, «Арқан тарту» немесе «Құйрық» сияқты ойындар балалардың төзімділігі мен күш-қуатын арттырады. Балалар түрлі қозғалыстарды орындау арқылы қимыл үйлесімділігі мен икемділігін дамытады. Бұл ойындар оларды ширақ әрі жылдам етеді.

2. Денсаулықты сақтау Ұлттық ойындар таза ауада ойнауға шақырады, бұл балалардың денсаулығына үлкен әсер етеді. Жүгіру, секіру, арқан тарту сияқты белсенді іс-әрекеттер балалардың жүрек-қан тамырлары жүйесінің жұмысын жақсартады, иммунитетті күшейтеді және артық салмақтан арылтады.

3. Ақыл-ой дамуы Көптеген ұлттық ойындар логикалық ойлауды, есте сақтау қабілетін, ережелерді сақтау мен стратегияны дамытуды талап етеді. Мысалы, «Алақанмен салу» ойыны балалардың зейінін, танымдық қабілеттерін жақсартады. Ойын барысында балалар ойдың қисындылығы мен ұтымдылығын бағалауды үйренеді.

4. Әлеуметтік дағдыларды дамыту Ұлттық ойындар топтық түрде ойналады, бұл балаларға қоғамда өзара әрекеттесудің дағдыларын меңгеруге мүмкіндік береді. Ойын барысында олар бір-бірімен байланыс орнатып, командалық жұмысқа дағдыланады. Балалар ортақ мақсатқа жету үшін бір-бірімен тығыз қарым-қатынаста болады, бұл олардың әлеуметтік және коммуникативті қабілеттерін арттырады.

5. Ұлттық сананы қалыптастыру Ұлттық ойындар балаларға қазақ халқының мәдениеті мен салт-дәстүрлерін үйретеді. Балалар өз халқының тарихы мен мәдени мұрасына қызығушылықпен қарай отырып, ұлттық рухты, патриотизмді сезінеді. Бұл олардың ұлттық санасын қалыптастырып, өз елін, жерін құрметтеуге тәрбиелейді.

Ұлттық ойындарды мектеп жасына дейінгі балалардың тәрбиесінде қолданудың ерекшеліктері

Мектеп жасына дейінгі балалардың дене тәрбиесі сабақтарында ұлттық ойындарды қолдану барысында тәрбиеші балалардың жас ерекшеліктеріне және дене даярлығына назар аударуы қажет. Мысалы:

• Ойынның ұзақтығы мен қиындығы баланың жас ерекшелігіне сәйкес болуы керек.

• Қозғалыс белсенділігі жоғары ойындар балаларды шаршатпай, оларды қызықтыра отырып ұйымдастырылуы тиіс.

• Әрбір ойынның соңында балаларға тынығуға, демалуға уақыт беріліп, денсаулықтары сақталуы керек.

Мұндай ойындар балалардың қызығушылығын арттырып, сабақтың тартымдылығын, тиімділігін қамтамасыз етеді.

Ұлттық ойындардың маңызы

Ұлттық ойындар – ұрпақтан ұрпаққа мирас болып қалатын, тек ойын ғана емес, халқымыздың тарихы, салт-дәстүрі, рухани байлығының көрінісі. Балабақшада ұлттық ойындарды өткізу арқылы балалар тек дене шынықтырумен ғана емес, мәдениетпен де танысады. Ойын арқылы баланың рухани дүниесі байып, өз халқына деген сүйіспеншілігі мен мақтаныш сезімі оянады.

Ұлттық ойындардың мектеп жасына дейінгі балалардың дене тәрбиесіндегі маңызы зор. Олар балалардың физикалық дамуына, ақыл-ойы мен әлеуметтік дағдыларын қалыптастыруға ықпал етеді. Сонымен қатар, ұлттық ойындар арқылы балалардың халқымыздың мәдениетіне деген қызығушылығы артып, ұлттық сана-сезімдері нығаяды. Сондықтан ұлттық ойындарды мектеп жасына дейінгі балалардың дене тәрбиесіне енгізу – тиімді және қажет шара болып табылады.