#1 слайд
§30 Түркі империясының мұрагерлері Оқу мақсаты: 10.3.1.2 -Қазақстанда мемлекеттіліктің қалыптасуының тарихи кезеңдерін түсіндіру; 10.3.2.1 -деректерді талдау негізінде түркі мемлекеттерінің дамуын зерттеу, мемлекет құрылысындағы сабақтастықты анықтау; 10.3.2.2 -ерте және дамыған орта ғасырлардағы түркі мемлекеттерінің геосаяси белсенділігін сипаттау

1 слайд

#2 слайд
Ұйғыр қағандығы /745-840 жж/ 1.Ұйғырлар ежелгі тайпалардың бірі 2.Олар тоғыз тайпадан тұрады. 3.680 жылдың бас кезінде ұйғырлар Шығыс Түрік қағандығының құрамында болған. 4.742-744 жж қарлұқ, ұйғыр, басмылдар үшеуі бірігіп, Ашина әулетін, яғни, Шығыс түрік қағанатын құлатты. 5.Ұйғырлардың билеуші руы, ең беделді тайпасы – яғлақар тайпасы болған. Қаған яғлақар руынан сайланған. 6.Ұйғыр қағандары Қытай үкіметіне ірі бүліктерді басып-жаншуға қолдау көрсетті. 7.Қытаймен сауда-саттық жүргізді. 8.795 жылы бұйрықтар күшейіп, яғлақар тайпасының билігін тартып алады. 9.Яғлақар әулетінің орнына Эпиздер әулеті келеді. 10. 840 жылы қағандық әлсіреп құлайды.

2 слайд

#3 слайд
Қарлұқ мемлекеті /756-940 жж/ 1.Жоғары билік иесі – жабғу. Жабғудың билігі шексіз болған жоқ. 2.Тайпалық ақсүйектер мұрагерлікпен берілді. Билеуші рулар мен тайпалар көп артықшылықтарға ие болды. 3.746 жылы Қарлұқтар ұйғырлардан жеңіліп, түргештерді өзіне қосып алады. 4.Қарлұқтар Жетісуда билік құрған. 5.Қытайлар Таразды басып алып, Суябты талқандады. Шашты (Ташкентті) бағындырды. 6.751 жылы қарлұқтар мен қытайлардың арасында шайқас болады. Шайқас тарихта «Атлах (Талас) шайқасы» деп аталады. 7.Қарлұқтар мен арабтар одақтасып, қытайларды қуып шығады. 8.Талас шайқасынан кейін құралұқтар Жетісудың, оңтүстік Қазақстан мен Ферғананың көптеген қаласын өздеріне қаратып, арабтардан тәуеллсіздігін қорғап қалады.

3 слайд

#4 слайд
Қарахан мемлекеті /942-1212 жж/ 1.ІХ ғасырдың ортасында түркі тайпаларының арасында Қарахан әулеті жоғары беделге ие болды. 2.Қарахан – «қара қаған» деген сөзден шыққан. 3.Мемлекеттік билік екі тайпалық топ – шығылдар мен яғма ақсүйектерінің арасында бөлінді. 4.Қарахан мемлекеті екіге бөлінді: батыс (яғмалар) және шығыс (шығылдар) 5.Шығыс қағанат жоғары болып есептелді. Орталығы – Қашқар мен Баласағұн қалалары. 6.Мемлекетті қаған басқарды. Шығыс қағанаттың қағаны – Арслан Қара қаған, Батыс қағанаттың қағаны – Боғра Қара қаған (кіші қаған). 7.Оның сарайы Таразда, кейін Самарқандта орналасты. 8.Қарахандар Бұқарадағы мұсылмандық Саманилер мемлекетімен күресті. 999 жылы Қарахан мемлекеті Саманилерді жеңіп, Әмударияға дейінгі жерлерді өзіне қаратты. 9.Қарахан мемлекеті Ислам дінін мемлекеттік дінге айналдырды. Ихталық жүйе қалыптасты. 10.Ихта – мұсылман билеушісінің мемлекеттік жер қорынан үлестік жерді онда тұратын халқымен 11.Қиыршығыстық моңғол тайпалары – қарақытайлар (қидандар) қарахандардың Жетісудағы жерлерін тартып алады. 12.Қарақытай басшысы гурхан қарахандықтардан алым-салық алып тұрған. 13.Қарақытай мемлекетінің жаулап алуынан Қарахан мемлекеті құлайды.

4 слайд

#5 слайд
Оғыз мемлекеті /ІХ ғ соңы-ХІ ғ басы/ 1.VII ғасырдың ортасында қарлұқтармен күресте оғыздардың бір бөлігі Жетісуды тастап кетті. 2.Астанасы – Янгикент (Жаңакент) Сыр бойында орналасқан. 3.ІХ ғасырдың бас кезінде оғыздар қарлұқтармен және қимақтармен одақтасып, печенегтерді талқандады. Сөйтіп, оғыздар Сыр бойымен қатар Батыс Қазақстанды да өзіне қаратты. 4.Мемлекеттің басында жабғу тұрды. (билік мұрагерлікпен берілді). Жабғу- күл еркіндер- сюбашы /әскербасы/ 5.Оғыздар екіге бөлінді: оң қанат және сол қанат (бұзықтар мен ұшықтар). 6.Оғыздар 24 тайпадан құралды. 7.1041 жылы Хорезмді жаулап алды. 8.Селжұқтармен күрес Оғыз мемлекетін әлсіретті. Селжұқтар – оғыз тайпаларының бірі. 9.Оғыздардың бір бөлігі оңтүстік пен батысқа қоныс аударса, бір бөлігі қыпшақтардың арасына сіңіп кетті.

5 слайд

#6 слайд
Қимақ қағандығы /ІХ-ХІ ғ басы/ 1.Шығыс Қазақстанда құрылды. 2.Ұйғыр қағанатының құрамындағы тайпалардың көпшіліг қимақтарға келіп қосылды. 3.Қимақтар жеті тайпадан құралды. 4.VIIІ ғасырдың ортасында қимақтар қарлұқтарды солтүстік Жетісудан ығыстырып, оңтүстік және батысқа қарай жылжыды. 5.ІХ-Х ғасырларда қимақтар Орталық, Шығыс, Солтүстік Қазақстанның барлық аумағына үстемдік етті. 6.Ұйғыр қағандығы ыдырағаннан кейін қимақтардың шад-тұтығы «жабғу» лауазымын алды. 7.ІХ ғасырдың соңына қарай қимақ билеушісі қаған атағын алды. Қаған билігі «патша руына» мұрагерлік бойынша берілді. 8.Қағандық 11 үлестік иелікке бөлінді, олардың басында әскери көсемдер тұрды. Мықты көсемдер өздерін «патшаға» айналдырды. 9.әл-Идриси: бұл патшалар қала бекіністерде тұрды, әрқайсысының көп әскері мен мол байлығы болды. 10.Қимақтарда әлеуметтік және мүліктік теңсіздік болды. ХІ ғасырдың басында қимақтар Дала көшпелі тайпаларының қоныс аударуынан құлайды. Астанасы – Имақия. Ертістің жағасында орналасқан

6 слайд

#7 слайд
Шығыс Қыпшақ хандығы 1.Оғыз жерлерін жаулап алған қыпшақ хандары қимақ хандарынан күштірек болды. 2.ХІ ғасырдың ортасына қарай қыпшақтар Ертістен Еділге дейінгі зор аумақты иеленді. Ұлы Дала «Қыпшақ даласы» (Дешті Қыпшақ) деп аталды. 3.Қыпшақтар оғыздар мен печенегтердің соңына түсе отырып, Дон және Қара теңіз жағалауындағы Даланы басып алды. Дунайдың төменгі ағысына дейін жетті. 4.Қыпшақ әскерлерінің алдыңғы қатарында «құман» тайпалары тұрды. Европалықтар қыпшақтарды құмандар деп атады. 5.Орыстар қыпшақтарды «половецтер» деп атады. 6.ХІІ ғасырда қыпшақтар орыс князьдерінің өзара соғыстарына қатысып, орыстармен одақ құрды, әулеттік некелер жасасты. 7.Шығыс қыпшақтар Хорезмнің саяси өміріне араласып, олармен одақ құрды, әулеттік некелер жасасты. Хорезмшах қыпшақ көсемдерін өздеріне тартып, қыпшақтарға маңызды мемлекеттік лауазымдарды берді, қыпшақ әскерін құрды. 8.Қыпшақ Одағының құрамында қимақтар, оғыздар мен печенегтер болды. 9.Қыпшақтардағы ең атақты ру - «елбөрі» руы. Хандар елбөрі руынан сайланды. 10.Ханның көшпелі сарайы «Орда» деп аталды. 11.Қыпшақ ақсүектері хандар, тархандар, басқақтар, бектер мен байлардан тұрады. 12.Қыпшақ хандығы екіге бөлінді: оң қанат (Жайық) және сол қанат (Сырдария, Сығанақ) 13.Қыпшақ хандығында іс-қағаздар жүргізіліп, хандар басқа мемлекеттің билеушілерімен хаттар жазысты. 14.Қимақтар мен қыпшақтар қазіргі қазақ этногенезінің қалыптасуына әсер етті. 15.Шығыс Қыпшақтардың Хорезммен байланыста болған бөлігі ислам діні қабылдады. 16.Қыпшақтардың ыдарауына екі себеп әсер етті. І. Моңғол шапқыншылығы. ІІ. Хорезмшах мемлекеті.

7 слайд

#8 слайд
Қорытынды 1.Еуразияның геосаяси және этникалық картасын түбегейлі өзгертті. 2.Далалық көшпелілер өркениетіне өзінеше бір этникалық келбет берді, толық көшпелілер өркениеті қалыптасты. 3.Еуразияның заманауи халықтарының қалыптасу үдерісі мен Еуразиялық мемлекеттердің саяси құрылымын өзгертті. 4.Көшпелілердің орасан үлкен имперяиларын құра отырып, түркілер еуразиялық кеңістікті біртұтас етіп байланыстырды. 5.Түркістан қаласы түркілер мекендеген шексіз дала кеңістігі ретінде Еуразияның геосаяси аймағына айналды. Қимақтар мен қыпшақтар қазіргі қазақ этногенезінің, Қазақ хандығының қалыптасуына әсер етті.

8 слайд

#9 слайд
1-тапсырма. Кестен толтырыңыз! №Мемлекеттер Өмір сүрген кезеңі Қысқаша тарихы 1Ұйғыр қағандығы 2Қарлұқ мемлекеті 3Қарахан мемлекеті 4Оғыз мемлекеті 5Қимақ қағандығы 6Шығыс Қыпшақ хандығы

9 слайд