Асфан сферасы, аспан координаталарының жүйесі.

1 слайд
Сабақтың тақырыбы: Аспан сферасы, аспан координаталарының жүйесі

1 слайд

2 слайд
Оқу мақсаттары: 9.7.2.3 аспан сферасының негізгі элементтерін атау; 9.7.2.4 жұлдызды аспанның жылжымалы картасынан жұлдыздардың аспан координатасын анықтау

2 слайд

3 слайд
Бағалау критерийлері •Аспан сферасы ұғымын түсіндіреді. •Аспан сферасының негізгі жазықтарын атайды; •Аспан сферасының негізгі элеменеттерін атайды •жұлдызды аспанның жылжымалы картасынан жұлдыздардың аспан координатасын анықтайды;

3 слайд

4 слайд
Үй тапсырмасын тексеру 1.Шоқжұлдыз деп нені айтады? Аспанда қанша шоқжұлдыз бар? 2.Шоқжұлдыздарда жұлдыздарды қалай белгілейді? 3.Көрінерлік жұлдыздық шама нені анықтайды? 4.Жұлдыздардың жарқырауы деп нені айтады? 5.Жұлдыздың жарқырауы қандай шамаларға тәуелді?

4 слайд

5 слайд
Жұлдыздарды бейнелеуде аспан сферасы ұғымы енгізіледі. Аспан сферасы - центрі бақылаушы тұрған жерде, ал радиусы кез-келген болатын және бетіне аспан шырақтары бақылаушыға қалай көрініп тұрса, солай проекцияланған ойша алынған сфера. Қарастыруды жеңілдету үшін аспан сферасының радиусын әдетте 1-ге тең деп алады. Жұлдыздар картасы. Аспансферасы. Экваторлық координаталар жүй есі

5 слайд

6 слайд
Сол ­түс­тік жар­тышар­да­ ор­на­лас­қан ­ба­қы­лаушы­ үшін ­ас­пан­ сфе­ра­сы­ның ­ дү­ние­ осі­мен­ қи­ылысу­ нүк­те­сін­ сол­түс­тік­ по­люс­ Р­ деп­ атай­ды,­ ол Те­мір­ қа ­зық­ жұл­ды­зы­ның­ ма­ңын­да­ ор­на­лас­қан.­ Оң­түс­тік­ жар­тышар­да­ ор­на­ лас ­қан­ ба­қы­лау­шы үшін­ ас­пан ­сфе­ра­сы­ның­ дү­ние ­осі­мен­ қи­ылы­су нүк­ те ­сі­ оң­түс­тік­ по­л юс ­ P′ ­деп­атала­ды. Эк­ва­тор­ жа­зық­ты­ғы­ ас­пан­ сфе­ра­сын­ солтүс ­тік­ және­ оң­түс­тік­ жар­ты­шар­ға­ бө­ле­ді­ және ай ­на­лу­ осі ­не­ пер ­пен­ ди ­ку­ляр.

6 слайд

7 слайд
Еңістік – еңістік дөңгелегі маңындағы жұлдыздың аспан экваторы жазықтығынан бұрыштық қашықтығы. Сол ­түс­тік­ жар­ты­шар­ жұл­дыз­да­ры­ның­ еңісті­гі­ 0°­ден ­90°­қа ­дей­ін­гі,­ ал­оң­ түс ­тік­ жар­ты­шар жұл­дызда­ры­ның ­еңіс­ті­гі ­0°­ден­–­90°­қа­ дей­ін­гі мән­дер­де­ бо­ла ­ ала ­ды.­ Тік шарықтау – көктемгі теңелу нүктесінен жұлдыз орналасқан еңістік дөңге легіне дейінгі бұрыштық қашықтық. Тік ша ­рықтау­ ас­пан­ с фе ­ра­сы­ның­ тәуліктік ай ­на­лу­ына­ қа­ра­ма-қар­сы­ эк­ва­тор­ сы­зы­ғы­ның бойы­мен­ анық­тала­ды.­ Тік ­шарықтау ­уақыттың­ өлшем­ бірлігімен­ өлшенеді,­ аспан­сферасының­тәуліктік­ айналуы ­24­ сағат болғандықтан,­ол­ 0 h ­ және ­24 h ­ аралығында ­өзгереді.­ Кар ­та­да­ жұл­дыз­дар­дың­ ор­нын­ көр ­се­ту үшін­ не­гі­зін­де­ эк­ва­тор­ жа ­зық­ты­ғы­ және­ дү­ниеосі­ жа­та­ тын ­ эк­ва­тор­лық­ коор­ди­на­талар­ жү ­йесі­ қол­да­ны­ла­ды.

7 слайд

8 слайд
Горизонталь координаталар жүйесі Ас ­пан­ де­не­ле­рін­ ба­қы­лау­ үшін ­аст­ро­но­мия­да­ го­ри­зон­таль­ коор­ди­на­талар жүй­ есі ­ ен­гі­зіл­ген. Горизонталь коор ­ди­на­талар жүй­есі­нің не­гіз­гі эле­ме­нт­те­рі тік сы­зық және оған пер ­пен­ди­ку­ляр ор­на­лас­қан жа­зық­тық бо­лып та­бы­ла­ды. Тік сызықтың­ аспан­ сферасының ­ жоғарғы­ нүктесімен­ қиылысу­ нүктесін­ –­ зе­нит­ Z ­ деп,­ал­ төменгі ­ нүктесімен ­ қиылысу ­ нүктесін ­ на­дир деп­а тайды. ­ Жазықтық ­ аспан ­ сферасын ­ екі­ жартыға ­ бөледі. ­ Жазықтықтың ­ аспан ­ сферасымен­ қиылысу­ сызығын­ ма­те­ма­ти­ка­ лық не ­ме­се шы­найы көк­жи­ек сы­зы­ғы деп­атайды Математикалық к ­өкжиек­ сызығында ­ мына ­ нүктелер ­ орналасқан:­ N – ­ солтүстік, ­ S – ­ оңтүстік, ­ W: ­–­батыс­ және ­E– ­шығыс.­ NS түзуін ­ талтүс­тік сы­зық­ деп ­ атайды.

8 слайд

9 слайд

9 слайд

10 слайд
Зе ­нит­ жә­не­ на­дир­ нүк­те­ле­рі,­ ба­қы­ла­на­тын шы­рақ­ ар­қы­лы­ өте­тін­ ас­ пан ­сфе­ра­сы­ның­ үл­кен дөң­ге­ле­гі­ вер ­ти­кал ­ деп­ атала­ды.­ Го­ри­зон­таль жүй ­енің­ коор­ди­на­талары­ –­ би­ік­тік­ жә ­не ­ ази­мут. Биіктік h – көкжиек сызығынан вертикал жа нындағы аспан денесіне дейінгі бұрыштық арақашықтық Азимут А – аспан денесінің тәуліктік қозғалыс бағытымен оңтүстік нүктесінен вертикалға дейінгі бұрыштық арақашық тық.

10 слайд

11 слайд
Жұлдызды аспанның жылжымалы картасы Жердің ­ тәулікті к­айналуына ­байланысты­ жұлдызды ­аспан­ көрінісі­ үнемі­ өзгеріп­ отырады. Жұл ­дыз­ды­ ас­пан­ның­ жыл­жы­ма­лы­ кар­та­сы­ (ЖАЖК)­ кез ­кел­ген ­уа­қыт ­ме­зе­тін­ де ­гі ­жұл­дыз­ды ас­пан ­кө­рі­ні­сін ­анық­тау­ға­ мүм­кін­дік ­бе­ре­ді.­ Олекі ­бө­лік­тен:­ кар ­та­дан ­ жә­не ­ қон ­дыр­ма ­дөң­ге­лектен­ тұ­ра­ды. ­ Жұл ­дыз­дар­дың ­го­ри­зон­таль ­коор­ди­на­тала­рын ­­дәл­ анық­тау ­үшін түс­сіз­ үлдірмен ­жа­ был ­ған­ қон­дыр­ма ­дөң­ге­лек­ке­ Z зе ­нит­ нүк ­те­сі,­ NS ­ не ­гіз­гі ас ­пан­ ме ­ри­ди­аны­ және ­ EZW ­ ме­ри­ди­аны­ тү ­сі­рі­ле­ді . Ме ­ри­ди­ан­дар ас­пан­ды ­бір­дей­ 4­ бө­лік­ке­ бө­ле­ді.­ Көк­жи­ек­ сы ­зы­ғы­ның­ бойы­мен­ ази­мут,­ ме­риди­ан ­бойы­мен ­биіктік­е н­гі­зі­ле­ді.

11 слайд

12 слайд

12 слайд

13 слайд
Күннің жұлдызды картадағы орнын анықтау Күн ­жұл­дыздар­мен­ са­лыс­тыр­ған­да­ бір­ жыл­ ішін­де­ ас­пан сфе­ра­сын­да­ ас­пан­ эк­вато­ ры ­ның­ жа­зық­ты­ғы­на 23°27´­қа­ тең­ бұ­рыш­ жа­сай­ ор­на­лас­қан­ үл­кен шең­бер­ жа­сай­ды. Эклиптика – Күннің зодиак шоқжұлдыздары бойымен жылдық көрінерлік қозғалысы өтетін аспан сферасының үлкендөң гелегі. Карта ­да ­Күн­нің­ ор­нын­ анық­тау ­үшін­ дү­ ние ­ осі­нен ­ба­қы­лау­ кү­ні­не­ қа­рай еңіс­тік­ дөң ­ге­ле­гін­ жүр­гі­зу ­қа­жет. ­Еңіс­тік ­дөң­ге­ ле ­гі­нің­ эк­лип­ти­ка­мен ­қи­ылы­су нүк­те­ сін ­де­ Күн­ ор­на­ла­са­ды.

13 слайд

14 слайд

14 слайд

15 слайд
­ ЖАЖК­ қол­да­нып: 1) 10 ­ қа­зан­ күнгі ­са­ғат­ 21:00­ дегі­ Үл­кен­ Аю­ жұлдыздарының­ би­ік­ті­ гімен ­ ази­му­тын; 2) 10 ­ қа­зан­ күнгі­ са­ғат­14:00­дегі ­Күн­нің­ эк­ватор­лық­ жә­не ­го­ри­зон­таль коор ­ди­на­тала­рын­ анық­таң­дар.

15 слайд

16 слайд
2. «Шын –жалған әдісін»  пайдаланыңыз.

16 слайд

17 слайд

17 слайд

18 слайд
Оқу тапсырмасы §9 оқу Жауабы қандай? 1. Неліктен жұлдыздарды бақылау үшін горизонталь координаталар жүйесі енгізілген? 2. Көкжиек тұстарын қалай анықтауға болады?

18 слайд