Ашық сабақ : Киіз уй құрылысы




1 слайд
Тақырыбы:Киіз
үй жабдықтары.
1 слайд
Тақырыбы:Киіз үй жабдықтары.

2 слайд
Сабақтың мақсаты: Қазақ халқының ежелгі тұрағы
киіз үй құрылысы, жасалуы, тұрмыста қолданылуы
туралы мәлімет беру.
Білімділік: Киіз үй туралы түсінік ұғымдарын
молайтып , білімділікке жетелеу.
Дамытушылық: Киіз үйдің құрылысы жайлы
жұмбақтар шешіп, жаңа сабақты меңгерту. Ұлттық
мәдениетті құрметтеуге , ғасырлар бойы
жинақталған құнды тәжірбиелері мен қолөнерін оқушы
бойына сіңіру.
Тәрбиелілік: Ата - дәстүрін , салт-санасын
қалыптастыруға , қолөнерін сақтауға, рухани
мәдениетін ұмытпауға, мейірімділік пен
Отансүйгіштікке , ұлттық қолөнерді қадірлеуге
тәрбиелеу.
2 слайд
Сабақтың мақсаты: Қазақ халқының ежелгі тұрағы киіз үй құрылысы, жасалуы, тұрмыста қолданылуы туралы мәлімет беру. Білімділік: Киіз үй туралы түсінік ұғымдарын молайтып , білімділікке жетелеу. Дамытушылық: Киіз үйдің құрылысы жайлы жұмбақтар шешіп, жаңа сабақты меңгерту. Ұлттық мәдениетті құрметтеуге , ғасырлар бойы жинақталған құнды тәжірбиелері мен қолөнерін оқушы бойына сіңіру. Тәрбиелілік: Ата - дәстүрін , салт-санасын қалыптастыруға , қолөнерін сақтауға, рухани мәдениетін ұмытпауға, мейірімділік пен Отансүйгіштікке , ұлттық қолөнерді қадірлеуге тәрбиелеу.

3 слайд
1. күлдіреуіш1. күлдіреуіш
2. шаңырақ2. шаңырақ
3.уық3.уық
4.кереге4.кереге
5.маңдайша5.маңдайша
6.сықырлауық6.сықырлауық 7. табалдырық7. табалдырық 8. босаға8. босаға
3 слайд
1. күлдіреуіш1. күлдіреуіш 2. шаңырақ2. шаңырақ 3.уық3.уық 4.кереге4.кереге 5.маңдайша5.маңдайша 6.сықырлауық6.сықырлауық 7. табалдырық7. табалдырық 8. босаға8. босаға

4 слайд
Киіз үй
құрылысы
және
бөліктері
(сүйегі) Киіз үй
жиһаздары
мен
төсеніштері Киіз үй
жабдықтары
Уық , кереге, сандық, жүкаяқ, түндік,
бақан,күлдіреуіш, әбдіре, кілем, ши,
маңдайша, босаға, домбыра, шашақбау,
табалдырық, ағаш төсек, басқұр,
жабу киіз, үзік
бау, сырмақ т.б.Уық, кереге, сандық, жүкаяқ, түндік, бақан, күлдіреуіш, әбдіре,Уық, кереге, сандық, жүкаяқ, түндік, бақан, күлдіреуіш, әбдіре,
Кілем, ши, маңдайша, босаға, жабу киіз, үзік бау,домбыра, Кілем, ши, маңдайша, босаға, жабу киіз, үзік бау,домбыра,
шашақбау, табалдырық, ағаш төсек, басқұр, сырмақ т.б.шашақбау, табалдырық, ағаш төсек, басқұр, сырмақ т.б. Мына сөздерді топтарға бөліп дұрыс орналастырМына сөздерді топтарға бөліп дұрыс орналастыр
4 слайд
Киіз үй құрылысы және бөліктері (сүйегі) Киіз үй жиһаздары мен төсеніштері Киіз үй жабдықтары Уық , кереге, сандық, жүкаяқ, түндік, бақан,күлдіреуіш, әбдіре, кілем, ши, маңдайша, босаға, домбыра, шашақбау, табалдырық, ағаш төсек, басқұр, жабу киіз, үзік бау, сырмақ т.б.Уық, кереге, сандық, жүкаяқ, түндік, бақан, күлдіреуіш, әбдіре,Уық, кереге, сандық, жүкаяқ, түндік, бақан, күлдіреуіш, әбдіре, Кілем, ши, маңдайша, босаға, жабу киіз, үзік бау,домбыра, Кілем, ши, маңдайша, босаға, жабу киіз, үзік бау,домбыра, шашақбау, табалдырық, ағаш төсек, басқұр, сырмақ т.б.шашақбау, табалдырық, ағаш төсек, басқұр, сырмақ т.б. Мына сөздерді топтарға бөліп дұрыс орналастырМына сөздерді топтарға бөліп дұрыс орналастыр

5 слайд
5 слайд

6 слайд
Киіз үйдің сүйегінің Киіз үйдің сүйегінің
бөлшектерімен танысу, бөлшектерімен танысу,
6 слайд
Киіз үйдің сүйегінің Киіз үйдің сүйегінің бөлшектерімен танысу, бөлшектерімен танысу,

7 слайд
7 слайд

8 слайд
8 слайд

9 слайд
9 слайд

10 слайд
10 слайд

11 слайд
Шаңырақ
1 – тоғын, ол шаңырақтың негізі. Қатты ағаштан жасалып, өрнектеледі. 2 –
күлдіреуіш. Сәмбі талынан иіліп жасалады. Әр иінде 3 күлдіреуіштен 8-ге дейін
болады. 3 – беріктік. Ол күлдіреуіштер ыдырап кетпеу үшін орнатылады,
өрнектеледі. 4 – шаңырақтың көзі. Оған уықтың қаламы кіріп тұрады. Тоғын мен
беріктікті шаңырақтың ішкі жағынан өрнектейді. Шаңырақ – киіз үйдің ең жоғарғы бөлігі. Оның пішіні күмбез тәріздес, ол
уықтардың ұштарын біріктіріп ұстап тұрады. Шаңырақ бірнеше бөлшектерден
тұрады:
11 слайд
Шаңырақ 1 – тоғын, ол шаңырақтың негізі. Қатты ағаштан жасалып, өрнектеледі. 2 – күлдіреуіш. Сәмбі талынан иіліп жасалады. Әр иінде 3 күлдіреуіштен 8-ге дейін болады. 3 – беріктік. Ол күлдіреуіштер ыдырап кетпеу үшін орнатылады, өрнектеледі. 4 – шаңырақтың көзі. Оған уықтың қаламы кіріп тұрады. Тоғын мен беріктікті шаңырақтың ішкі жағынан өрнектейді. Шаңырақ – киіз үйдің ең жоғарғы бөлігі. Оның пішіні күмбез тәріздес, ол уықтардың ұштарын біріктіріп ұстап тұрады. Шаңырақ бірнеше бөлшектерден тұрады:

12 слайд
Уық Уық
Уықтың бойында бірнеше атаулы бөліктер бар. Уықтың бойында бірнеше атаулы бөліктер бар.
1.1.
Уықтың Уықтың
керегеге байланатын ұшын «доғалай» дейді. керегеге байланатын ұшын «доғалай» дейді.
5.5.
Доғалайды тесіп, Доғалайды тесіп,
қайыстан уықбау тағады. қайыстан уықбау тағады.
2.2.
Уықтың иілген жерін иығы дейді. Уықтың иілген жерін иығы дейді.
3.3.
Шаңырақ пен иықтың арасын уықтың қары деп атайды. Шаңырақ пен иықтың арасын уықтың қары деп атайды.
4.4.
Ал Ал
шаңырақтың көзіне қадайтын ұшын қаламы деп атайды.шаңырақтың көзіне қадайтын ұшын қаламы деп атайды.
12 слайд
Уық Уық Уықтың бойында бірнеше атаулы бөліктер бар. Уықтың бойында бірнеше атаулы бөліктер бар. 1.1. Уықтың Уықтың керегеге байланатын ұшын «доғалай» дейді. керегеге байланатын ұшын «доғалай» дейді. 5.5. Доғалайды тесіп, Доғалайды тесіп, қайыстан уықбау тағады. қайыстан уықбау тағады. 2.2. Уықтың иілген жерін иығы дейді. Уықтың иілген жерін иығы дейді. 3.3. Шаңырақ пен иықтың арасын уықтың қары деп атайды. Шаңырақ пен иықтың арасын уықтың қары деп атайды. 4.4. Ал Ал шаңырақтың көзіне қадайтын ұшын қаламы деп атайды.шаңырақтың көзіне қадайтын ұшын қаламы деп атайды.

13 слайд
Кереге
Сонда бір қанат кереге 14 ерістен, 9 балашықтан, 9 сағанақтан
құралады. Желілердің қиылысқанынан пайда болған торды «көз» деп
атайды. Ал оны көлеміне қарай «желкөз», «торкөз» деп екі түрге бөледі.
13 слайд
Кереге Сонда бір қанат кереге 14 ерістен, 9 балашықтан, 9 сағанақтан құралады. Желілердің қиылысқанынан пайда болған торды «көз» деп атайды. Ал оны көлеміне қарай «желкөз», «торкөз» деп екі түрге бөледі.

14 слайд
14 слайд

15 слайд
Киіз үйдің есігі –
«Сықырлауық»«Сықырлауық»
Киіз үй есігінің құрылысы:
11 -маңдайша;
22 -босаға;
33 -сықырлауық;
44 -жақтау;
55 -табалдырық.
15 слайд
Киіз үйдің есігі – «Сықырлауық»«Сықырлауық» Киіз үй есігінің құрылысы: 11 -маңдайша; 22 -босаға; 33 -сықырлауық; 44 -жақтау; 55 -табалдырық.

16 слайд
Киіз үй жиһаздарыКиіз үй жиһаздары
16 слайд
Киіз үй жиһаздарыКиіз үй жиһаздары

17 слайд
Ағаш төсекАғаш төсек
17 слайд
Ағаш төсекАғаш төсек

18 слайд
Ерлердің сауыт-Ерлердің сауыт-
саймандары, ат әбзелдері саймандары, ат әбзелдері
яғни бұл ерлер жақ бөлігі яғни бұл ерлер жақ бөлігі
қасиетті саналғанқасиетті саналған
18 слайд
Ерлердің сауыт-Ерлердің сауыт- саймандары, ат әбзелдері саймандары, ат әбзелдері яғни бұл ерлер жақ бөлігі яғни бұл ерлер жақ бөлігі қасиетті саналғанқасиетті саналған

19 слайд
Үзік бау, шашақ бау, Үзік бау, шашақ бау,
басқұрлар түрлерібасқұрлар түрлері
19 слайд
Үзік бау, шашақ бау, Үзік бау, шашақ бау, басқұрлар түрлерібасқұрлар түрлері

20 слайд
Төсеніштер, ыдыстар, Төсеніштер, ыдыстар,
сандық түрлері, түскиіздерсандық түрлері, түскиіздер
Т.б. Бұл әйелдер жақТ.б. Бұл әйелдер жақ
20 слайд
Төсеніштер, ыдыстар, Төсеніштер, ыдыстар, сандық түрлері, түскиіздерсандық түрлері, түскиіздер Т.б. Бұл әйелдер жақТ.б. Бұл әйелдер жақ

21 слайд
АҚ БОСАҒА.
Үй іші мен сыртқы әлемді жалғастыратын касиетті шекара – ақ
босаға. Егер сіз үйге босағаны оң аяқпен аттап, басыңызды ие енсеңіз –
бұл сіздің үй иесіне көрсеткен үлкен құрметіңіз.
ОТБАСЫ – ОШАҚ ҚАСЫ.
Үйдің ортасында ошақ, ошақта қазан тұрады. Бұл – киелі орын.
Қазақтың «отбасы», «отағасы» атаулары да осыдан шыққан. От
жанған жерде тіршілік, тірлік бар.
ТӨР. Киіз үйдің қонақ отыратын жері – төр ең құрметті орын саналады.
Қазақтар келген мейманды төрге отырғызады, қазақстың кеңдігі мен
қонақжайлығының белгісі, қонағын дәм ауыз тигізбей жібермеген. Бұл
тамаша ғұрып күні бүгінге дейін сол күйінде сақталған.
ӘЙЕЛДЕР ЖАҚ:
Дәстүр бойынша үйдің сол жағы әйелдерге арналады. Есікке
таяу асадал мен кебеже қойылып, олардың тұсына қоржын, дорба,
аяққап, кесеқап ілінеді. Сондай-ақ, сол қанатта өзіндік шешімі бар
ағаш төсек тұрады.
ЕРЛЕР ЖАҚ
Ер адам жағында (оң жақ) босағаға қарай қару-жарақ, ат
әбзелдері ілінген. Ерлер жағы аталатын оң жақ киіз үйдің едәуір
қасиетті бөлігіне саналып, оң жаққа келін түсіру немесе мәйітті оң жаққа
салу сияқты мәнге ие екен.
21 слайд
АҚ БОСАҒА. Үй іші мен сыртқы әлемді жалғастыратын касиетті шекара – ақ босаға. Егер сіз үйге босағаны оң аяқпен аттап, басыңызды ие енсеңіз – бұл сіздің үй иесіне көрсеткен үлкен құрметіңіз. ОТБАСЫ – ОШАҚ ҚАСЫ. Үйдің ортасында ошақ, ошақта қазан тұрады. Бұл – киелі орын. Қазақтың «отбасы», «отағасы» атаулары да осыдан шыққан. От жанған жерде тіршілік, тірлік бар. ТӨР. Киіз үйдің қонақ отыратын жері – төр ең құрметті орын саналады. Қазақтар келген мейманды төрге отырғызады, қазақстың кеңдігі мен қонақжайлығының белгісі, қонағын дәм ауыз тигізбей жібермеген. Бұл тамаша ғұрып күні бүгінге дейін сол күйінде сақталған. ӘЙЕЛДЕР ЖАҚ: Дәстүр бойынша үйдің сол жағы әйелдерге арналады. Есікке таяу асадал мен кебеже қойылып, олардың тұсына қоржын, дорба, аяққап, кесеқап ілінеді. Сондай-ақ, сол қанатта өзіндік шешімі бар ағаш төсек тұрады. ЕРЛЕР ЖАҚ Ер адам жағында (оң жақ) босағаға қарай қару-жарақ, ат әбзелдері ілінген. Ерлер жағы аталатын оң жақ киіз үйдің едәуір қасиетті бөлігіне саналып, оң жаққа келін түсіру немесе мәйітті оң жаққа салу сияқты мәнге ие екен.

22 слайд
Егер мен киіз үйде тұрсам!... Шығармашылық тапсырма
Сабақты қорыта келгенде
22 слайд
Егер мен киіз үйде тұрсам!... Шығармашылық тапсырма Сабақты қорыта келгенде

23 слайд
Назарларыңызға рахмет! Назарларыңызға рахмет!
Сау болыңыздар!Сау болыңыздар!
23 слайд
Назарларыңызға рахмет! Назарларыңызға рахмет! Сау болыңыздар!Сау болыңыздар!