#1 слайд
Ғылыми жоба жұмысы Тақырыбы: «Балдырлардың құпиясы» Секция : биология Орындаған: Бакибаева Шырайлым Жетекшісі: Кундакбаева Акбота Сеитовна

1 слайд

#2 слайд
Аңдатпа  Табиғат – адамзат атаулының алтын ұясы, аялы бесігі, құтты қонысы, өсіп-өнер мекені. Туған табиғатымыздың құрамдас бір бөлігі - өсімдік. Өсімдік – табиғаттың тірі перзенті. Жас ұрпақтың көзге көрінбес бір қызметі үшін ата-бабаларымыз «өркенің өссін» деп ризашылығын білдіріп бата берген. Халықтың даналығынан шыққан «өркен» деген сөз бойында бүршігі, жапырағы бар өсімдікті білдіреді. Өркен өсіп, дамып, бұтақтанып үлкен бәйтерекке айналғаны сияқты үлкейіп, бала-шағаң көбейіп, өміріңді жалғастырсын дегенді меңзейді. Сондай-ақ бұл бата адам баласы мен өсімдік арасындағы қарым-қатынастың тамыры тереңде жатқандығын көрсетіп тұр. Өсімдік – табиғат қазынасы, халықтың байлығы. Өсімдіксіз жер бетінде тіршіліктің болуы да мүмкін емес. Себебі өсімдік – тіршілікке қажетті органикалық зат пен оттегінің қайнар көзі, өсімдікте түзілген органикалық заттарды бүкіл тірі организмдер пайдаланады. Біздің ғаламшардағы өсімдіктер жылына ауа қабатына 400 млн. тоннадан артық  оттегін бөледі.  Жасыл желектер ауаны шаң мен улы газдардан тазартады. Өсімдіктер ауаға ауру туғызатын  микроорганизмдерді жоятын ерекше ұшқыш зат бөліп шығарады. Бұл заттарды, әсіресе, қарағайлы ормандардан сезуге болады. Өсімдіктер климатты жақсартады: ауаны салқындатады, қатты желге тосқауыл болады, аптап ыстықты қайтарады, қысқы суықтың ызғарын бәсеңдетеді. Сондықтан ауылшаруашылық өсімдіктерін қатты аңызақ желден, құрғақшылықтан сақтау, қар тоқтату,  жыралар мен тау беткейлеріндегі топырақты бекіту үшін орман алқаптарын пайдаланады. Топырақ түзуде де өсімдіктер маңызды орын алады: топырақты қарашірікпен байытады.

2 слайд

#3 слайд
Альгология (лат alga – балдыр, теңіз шөбі және гр. Logos – ілім) – ботаника ғылымының балдырларды зерттейтін саласы. Балдырлар суда өсетін, төменгі сатыдағы өсімдіктер. Балдыр – биологиялық құрылысы өте қарапайым өсімдік түрі. Алайда құрылысының жай болуына қарамастан, микроскопиялық түрден макроскопиялыққа өзгере алады. Мысалы, ұзындығы 100 фунттан асатын алып балдырға айнала береді. Балдыр ауылшаруашылығына жарамсыз қалған аймақтар мен су ресурстарына бай жерлерде өседі. Өсімдіктің бұл түрі арық суының құрамы мен сапасын және гигиеналық талабын реттеп отырады. Микробалдырлардың басым көпшлігі энергия қоры ретінде фотосинтез,СО2, азот пен фосфор биомассаларын пайдаланады. Соның арқасында жетіліп өнеді. Бұл процесс “автотрофты өсу” деп аталады. Балдырдлардың өзге түрлері көлеңкелі аймақтарда өмір сүргендіктен, қант пен крахмал сияқты көмірсуларымен қоректеніп, гетеротрофты өсу тәртібі бойынша өседі.Сонымкен қоса миксотрофты тәртіп арқылы да үлкейеді.

3 слайд

#4 слайд
Балдырлар дың тіршілік ету ортасы су топырақ ағаш діңі Балдырлар дың түрлері Біржасушалы Көпжасушалы Шоғырлы

4 слайд

#5 слайд
Біржасушалы балдырлар және олардың өкілдері Біржасушалы балдырларға хламидомонада, хлорелла, жасыл эвглена,вольвокстар жатады. Осылардың ішінде кең таралғаны – хламидомонада. Ол кіші иірім суларда, тоғандарда кездеседі. Дымқыл жол бетіндегі иірім сулар, тоған сулары ақшыл – жасыл түске боялады. Осындайды “гүлдеген су” деп атайды. Сулардың осылай гүлдеуі хламидомонаданың көптеп шоғырлануынан су жасыл түсті болып көрінеді. Хламидомонада жасушасы сопақша немесе алмұрт пішінді. Оның денесінің алдыңғы созылған ұшында денесін қозғалысқа келтіретін екі талшығы болады. Жасушаның алдыңғы бөлімінде екі жиырылғыш вакуоль және жарық сезгіш көзше орналасқан. Жарық сезгіш көзше түскен жарықты қабылдап, хламидомонада сол жерге қарай талшығының көмегімен қозғалып барады. Жиырылғыш вакуоль артық суды бөліп шығарады. Хламидомонада

5 слайд

#6 слайд
Көп жасушалы балдырлар. Бір жасушалыдан басқа суда көп жасушалы балдырлар да көп. Осы балдырлар ішінде ұйысқан тұтас жіп тәрізді балдыр улотрикс бар. Улотрикс ағыны қатты сулардың беткі қабатында кездеседі. Олар сумен тербеліп жиектерде , жарларда және су астындағы тастарға бекінеді. Улотрикстің жақсы тіршілік етуі үшін үнемі ауа ағыны қажет, сондықтан балдыр жағаға жақын өседі. Улотрикс қысқа цилиндр тәрізді жасушалардан тұрады. Ол жасушалар бір қатарда тізіліп орналасып жіпше түзеді.

6 слайд

#7 слайд
Балдырлардың құрамы Фосфор Майлар Йод Белоктар Мыс Дәрумендер : А, В1,В12, С,Д Калий, кальций

7 слайд

#8 слайд
Балдырлардың маңызы Органикалық заттардың және табиғаттағы оттегін негізгі түзушісі; Пайдалы қазбалар түзеді; Теңіздердегі, мұхиттардың жағалауындағы тіршіліктің көзі; Тамаққа, дәрі-дәрмекке пайдаланылады; Ауыл шаруашылығында тыңайтқыш ретінде және малдарға азық ретінде қолданылады.

8 слайд

#9 слайд
Жемсау ауруынан сақтайды Қалқанша безінің жұмысын жақсартады Қанның ұюына қарсы Агар тамақ өнеркәсібінде пайдаланылады Косметологияда қолданылады Балдырлардың адам ағзасына пайдасы

9 слайд

#10 слайд
Практикалық жұмыс   Менің бұл ғылыми жұмысты бастаған себебім, қазіргі кезде еліміздің, жалпы дүниежүзінің экологиясы нашарлап кетті. Оны біз жер бетінде болып жатқан әртүрлі апаттардан, ауырулардан, жан- жануарлардың қырылуы, өсімдіктердің жойылуынан көрсек болады. Міне осындай жағдайлардың алдын алу үшін, біз ең алдымен экологияны жақсартуымыз керек. Ол үшін, табиғатқа жағдай жасап, жасыл желекті көптеп отырғызу қажет. Өсімдіктер дүниесі ауаны тазартып, ауаны оттегімен байытатын бірден бір табиғаттың бөлігі. Біздің ғаламшардағы өсімдіктер жылына ауа қабатына 400 млн. тоннадан артық  оттегін бөледі . Солардың бірі балдырлар. Жоғарыда айтып өткендей балдырлардың бірнеше түрі бар, біржасушалыдан бастап, көп жасушалы ірі теңіз балдырларында білеміз. Осындай қарапайым өз жерімізде, Аягөз өзенінде кездесетін көп жасушалы балдыр спирогира балдырын зерттеп, биоотын жасауды ойладым.

10 слайд

#11 слайд
Биоотынды (биодизель, биоэтанол) пайдалану олардың құрамындағы оттегінің әсерінен жану процесін жақсартып, көмірқышқыл газының бөлінуін 80 %-ға, улы газдың бөлінуін 35 %-ға және күкірт тотықтарының бөлінуін 100 %-ға азайтады. Сыртқы ортаның экологиялық тұрақтылығын сақтау мақсатында әлемде қарқынды қалыптасып келе жатқан саланың бірі — биоотын өндіру және пайдалану. Биоотын өндіруге мұнай өндірісі дамыған елдермен қатар көмірсутегі жетіспейтін елдер де мүдделі болып отыр. Осындай биоотынды қарапайым балдырдан алса деген ойымды болашақта жүзеге асырғым келеді. Мен өз ойымды жүзеге асыру үшін, Аягөз өзеніндегі спирогира балдырын жинап, оны микроскоптан көрдім. Мұндай биоотынды көп бөлшерде алу үшін, қолдан су қоймасын жасау керек. Сол жерде балдырларды өсіріп, олардан жоғарыда айтылғандай биодизель, этанол, биогаз немесе авиакеросин сияқты биоотынның әртүрлі түрлеріне бөліп алуға және өңдеуге болады . Сонымен қатар балдырды өсіру үшін, қаражат көп мөлшерде кетпейді, қол жетімді болады деп ойлаймын.  

11 слайд

#12 слайд
 Спирогира балдырын үй жағдайында өсіру үшін бірнеше қадамды орындау қажет:  Керекті құрал-жабдықтар: oТаза аквариум немесе шыны контейнер. oСу (мүмкіндігінше минералды емес). oАэрация жүйесі (ауа компрессоры).  Су ортасын дайындау: oСу температурасы 20-25 °C арасында болуы керек. opH деңгейі 7.0-8.5 арасында.  Жарық: oСпирогира жақсы жарық көреді. Күніне 12-14 сағат жарық беруге тырысыңыз. Лампалар ретінде флуоресцентті немесе LED шамдарын қолдануға болады.  Қоректік орта: oСуық су балдырлары үшін құрамында нитрат, фосфат және калий бар сұйық тыңайтқыштарды қолдану қажет.  Өсімдікті отырғызу: oСпирогираны суға салып, аэрация жүйесін қосыңыз. Бұл балдырлардың судың бетінде қалып қоймауына көмектеседі.  Күтім: oАпта сайын суды алмастырып отыру (40-50%). oБалдырларды сұрыптау қажет болса, артықтарын алып тастаңыз.  Денсаулық мониторингі: oСу мен балдырлардың жағдайын бақылап, қажетті шараларды қабылдаңыз.

12 слайд

#13 слайд
Спирогира — бұл микроскопиялық балдыр, оның көмегімен биоотын алу үшін бірнеше әдіс бар: Ферментация: Спирогирадан алынған биомасса ферментация процесіне ұшыратылып, этанол немесе биогаз өндіруге қолданылады. Бұл үшін балдырдың клеткалары қантқа немесе басқа органикалық қосылыстарға айналдырылып, содан кейін ашытқылармен өңделеді. Суытуды пайдалану: Спирогираны өсіру кезінде оның құрамындағы майлар мен липидтерді экстракциялап, оларды биодизель өндіру үшін қолдануға болады. Липидтер метил эфирлеріне немесе этил эфирлеріне трансэстерификацияланады. Супер критикалық экстракция: Бұл әдіс балдырдан биоотын алу үшін пайдалы қосылыстарды, соның ішінде липидтер мен басқа да органикалық заттарды, тиімді экстракциялауға мүмкіндік береді. Бұл процесс жоғары температура мен қысымда жүргізіледі. Гидролиз: Спирогираның клеткалық құрылымдарын бұзу арқылы, оның құрамындағы полисахаридтер мен басқа да көмірсуларды қанттарға айналдырып, содан кейін оларды биодизель немесе этанол өндіруге пайдалануға болады. Пиролиз: Балдырды жоғары температурада оттексіз жағдайда термиялық ыдырату, оның құрамындағы органикалық заттарды газ, мұнай немесе көмір өндіруге мүмкіндік береді. Спирогираның артықшылықтары — жылдам өсіру, төмен су ресурстарына қажеттілік және CO2 сіңіру қабілеті, бұл оны биоотын өндіруге тиімді етеді

13 слайд

#14 слайд
ҚОРЫТЫНДЫ  Өсімдіктің табиғи байлықтары сарқылмайтын қазына емес, оларды орынды пайдаланып, қорғап отырғанда ғана ұзақ уақыт керекті заттарды алу мүмкіндігі туады. Адам баласы өзіне қажет болған қорек, ауа, киім, баспана, дәрі күнделікті өмірде пайдаланып жүрген ұсақ-түйек заттардың бәрін өсімдіктерден алатын болса, оны барынша аялап, қорғай білу – әрбір адамның борышы. Табиғат – адамзаттың материалдық және рухани талабын қанағаттандыратын байлықтың негізгі көзі, табиғи қорлар азайса,байлық та кемиді.Сондықтан бүгінде күн тәртібінде табиғат байлығын сақтау, қорғау,көбейту мәселесі тұр. Өсімдіктер тіршіліктің тірегі әрі айналамызды қоршап тұрған табиғаттағы түрлерін азайтпай, қамқорлық жасап, молайту және қоршаған ортаның әртүрлі қолайсыз жағдайынан жойылып кетуге жақын тұрған түрін сақтап қалу. Адамзаттың тіршілік етуі барысында өсімдіктер әлемінің алатын орны ерекше зор. Қазіргі медицина қолданыста жүрген дәрі-дәрмектердің 40 пайыздай бөлігі өсімдіктер дүниесінен жасалады екен.Қоршаған орта өскіндерінің адам ағзаларын жақсартуға осындай өлшеусіз көмегі барын біздің ата-бабаларымыз бағзы заманнан бері жақсы білген. Осы жүргізілген зерттеу жұмысының нәтижелері мен қорытындысына сүйене отырып, алға қойған мақсаттарымызға жетеміз.

14 слайд

#15 слайд
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі: •Ж. Жатқанбаев «Өсімдік физиологиясы». •«Әлемде талай қызық бар» энциклопедиясы •«Биология анықтамалығы» журналы. •«Ғажайып құбылыстар» энциклопедиясы •«Биология және салауаттылық негіздері» журналы 06.2008ж •«Биология және салауаттылық негіздері» журналы 03.2009ж •Қазақстан Ұлттық энциклопедиясы. ІІІ-том •Ө.Тілеуқабылұлы «Шипагерлік баян» «Жалын» 1996ж •С.Қазенбаев,С.Махмутов «Табиғатты қорғау», Алматы 1992ж • Биология, География, Химия, №11-12, 1999. •Қазақстан мектебі, №11-12, 1992 •Жетісу. Энциклопедия. - Алматы: «Арыс» баспасы, 2004. — 712 бет. •Р.Сәтімбетов, Р.Әлімқұлов «Өсімдіктер әлемі» қызықты биология Алматы 2011ж

15 слайд