#1 слайд
БА ҚЫЛАУ ӘДІСІ

1 слайд

#2 слайд
Жоспары: 1. Ба қылау әдісі туралы түсінік. 2. Бақылау әдісіне тән сипаттамалар. 3. Бақылау әдісінің түрлері. 4. Бақылау әдісін жүргізу этаптары. 5. Бақылау әдісінің процедурасының мазмұны. 6. Зерттеушінің бақылай алатын мінез – құлықтар. 7. Байқаудың мақсаттары, нысанасы және объектісі. 8. Бақылау әдісін тіркеу тәсілдері. 9. Бақылау әдісінің кемшіліктері немесе қателіктері. 10. Қорытынды.

2 слайд

#3 слайд
Бақылау әдісі Бақылау әдісі – таңдамалы және жоспарлы түрде адамның психикалық әрекеттерін үйреншікті жағдайларда зерттеп, психикалық әрекеттердің ағымына ешбір өзгерістер енгізбей сипаттауды айтамыз.  Бақылау әдісі даму психологиясында кең тараған. Бақылау әдісінің мәнісі, басқа адамның іс-әрекетін, оның мінез-құлқын, психикасын сыртқы көріністерін, қозғалысын, сөйлеген сөзін, мимикасын, оның қылықтарын жүйелі жоспарлы түрде бақылайды. Осыған орай ол адамның психикалық процестері, жай- күйі, қасиеттері жөнінде қорытынды жасайды. Бақылау әдісінің ерекшелігі, ол адамның психикалық көріністерінің табиғи сақталуын қадағалайды. Кемшілігі бақылаушы өзі күткен көрінісін тосуға тиісті.

3 слайд

#4 слайд
Бақылау әдісіне тән симаттамалар • Мақсатының болуы, бақылау схемаларының жасалуы; • Зерттелінетін құбылыстарға сай шарт- жағдайларыдың жасалуы; • Бақылау мақсатының дұрыс құрылуы; • Тез, жүйелі және толық түрде нәтижелердің тіркелуі; • Күрделі процестерді зерттеуде екі немесе одан да көп зерттецшілердің бірлесуі; • Жүргізілген бақылаулардың жүйелі болуы.

4 слайд

#5 слайд
Бақылау әдісінің түрлері: Бақылау объектісіне байланысты: тұтас бақылау және селективті бақылау; Бақыланатын объектінің орналасуына қарай: сыртқы объективті дүниені бақылау және ішкі субъективті дүниені бақылау, немесе өзін-өзі бақылау-интроспекция;

5 слайд

#6 слайд
Зерттеу мақсатына сәйкес: еркін бақылау (басқарылмайтын, мақсатсыз бақылау) және мақсатты бақылау; Сипаттау, баяндау бірлігіне қарай: жүйелі және жүйелі емес бақылау. Жүйелі бақылау белгілі-бір жоспар бойынша жүргізіледі. Бақылаушы жүріс-тұрыстың тіркелетін ерекшеліктерін көрсетеді және сыртқы ортаның шарттарын жіктейді. Индивидтің немесе топтың белгілі шарттардағы жүріс-тұрыс көрінісі. Жүйелі емес бақылау зерттеу үстінде жүргізіледі. Ол этнопсихология, даму және әлеуметтік психологияда қолданылады.

6 слайд

#7 слайд
Бақылаушының позициясына қарай: сырттай бақылау және қосарланған бақылау. Сырттан бақылаудың өзі ашық және жабық болып бөлінеді; Бақылауды ұйымдастыру тәсіліне байланысты: лабораториялық бақылау, еркін жағдайдағы бақылау (полевое наблюдение), арнайы қалыптастырған жағдайдағы бақылау (спровоцированное наблюдение);

7 слайд

#8 слайд
Бақылауды хронологиялық ұйымдастыруға байланысты: лонгитюдті бақылау, белгілі-бір кезеңдік бақылау, жеке жағдайды бақылау. Бақылау мерзіміне байланысты : ұзақ уақыттық бақылау, қысқа уақыттық бақылау. Ұзақ уақыттық бақылау – баланың дамуын , оның психикалық ерекшеліктерін зерттеу кезінде бақылаудың бірнеше жыл жүргізілуі. Қысқа уакыттық бақылау бала өміріндегі белгілі бір іс-әрекетін, қылықтарын немесе т.б істерін бір күн немесе бір сағатта бақылау.

8 слайд

#9 слайд
Бақылау әдісінің түрлері: • Бақылауды хронологиялық ұйымдастыруға байланысты: лонгитюдті бақылау, белгілі-бір кезеңдік бақылау, жеке жағдайды бақылау. • Бақылау мерзіміне байланысты : ұзақ уақыттық бақылау, қысқа уақыттық бақылау. Ұзақ уақыттық бақылау – баланың дамуын , оның психикалық ерекшеліктерін зерттеу кезінде бақылаудың бірнеше жыл жүргізілуі. Қысқа уакыттық бақылау бала өміріндегі белгілі бір іс- әрекетін, қылықтарын немесе т.б істерін бір күн немесе бір сағатта бақылау.

9 слайд

#10 слайд
Бақылау әдісін жүргізу мынадай этаптардан тұрады: 1. Бақылау пәнін анықтау ( мінез-құлық ); 2. Б ақылау обьектісін анықтау ( бөлек тұлға немесе топ ); 3. Бақылау тәсілі және құжатты тіркеу; 4. Б ақылау жоспарын құру (жағдай – обьект – уақыт); 5. Н әтижені өңдеу әдісін таңдау; 6. А лынған ақпарат қорытындалау және талқылау.

10 слайд

#11 слайд
Бақылау әдісінің процедурасының мазмұны • Міндеті мен мақсатын анықтау “ Не үшін, қандай мақсатпен? ” • Обьектіні, ситуацияны анықтап алу “ Нені бақылау керек? ” • Бақылау әдісін таңдау: зерттеу обьектісіне деген әсердің аз болуы немесе неғұрлым тиімді болуы “ Қалай бақылау керек? ” • Тіркеп отыру тәсілін анықтау “ Жазбаларды қалай жүргізу? ” • Алынған мәліметті өңдеу және түсіндіру “ Қандай нәтиже? ”

11 слайд

#12 слайд
Зерттеуші мынадай мінез – құлықтарды бақылай алады: 1. Сөздік акт (мазмұны, бірізділігі, жылдамдығы, интенсивтілігі ); 2. Көрсету қимылдары, көз, бет – әлпет, дене қимылдары; 3. Қозғалыс (адамдар арасында ара қашықтық, жылдамдық және қозғалыстың бағыты); 4. Физикалық әсер ету (жақындау, итеру, күш көрсету ) .

12 слайд

#13 слайд
Байқаудың мақсаттары, нысанасы және объектісі • Байқаудың мақсаты байқау үдерісін бақылау, селективтілікті қамтамасыз ету, белгілі бір объектілерді көру және басқалардың тағайындалуы болып табылады. • М.Б. Михалевская және Т.В. Корнилов сыртқы шындықтың нақты аспектілерін байқау тақырыбы ретінде келесі термин белгілейді:  «Байқау бірліктері» - объектінің қарапайым және күрделі іс-әрекеттері (яғни бақылау процесінде байқалатын нәрсе) • Бақылау объектісі жеке тұлға, адамдар тобы немесе қоғамдық орта болуы мүмкін. Байқау объектісі бірегейлігі, психикалық құбылыстардың өте қысқалығы немесе өте ұзақтығымен сипатталуы тиіс.

13 слайд

#14 слайд
Бақылау әдісін тіркеу тәсілдері: 1. Бақылау картасы. 2. Бақылау хаттамасы ( протокол). 3. Бақылау күнделігі.

14 слайд

#15 слайд
Бақылау картасы Бақылаудың алғашқы белгілерін қатаң рәсімделген түрле және кодталған түрде тіркеуге арналған.

15 слайд

#16 слайд
Бақылау хаттамасы ( протокол). Ба қылау нәтижелерін жазуды, бірнеше байқау объектілері үшін рәсімделген және формальды емес рәсімдерді біріктіру.

16 слайд

#17 слайд
Бақылау күнделігі. Бақылаулардың нәтижелерін белгілеудің әдісі, онда байқалған әрекеттер ғана емес, сонымен қатар байқаушының әрекеттері сипатталады.

17 слайд

#18 слайд
Бақылау әдісінің кемшіліктері немесе қателіктері Объективті – бұл бақылаушыға тәуелсіз қатысты емес кемшіліктер. Субъективті – бұл тікелей бақылаушы тарапынан болатын, яғни оның кәсіби, тұлғалық ерекшеліктерімен байланысты кемшіліктер.

18 слайд

#19 слайд
Объективті кемшіліктер • Шектеушілік әрбір бақыланушы тән жағдайда бұл жиі орын алатын құбылыс. Сондықтан да, қандай болмасын жан-жақты, терең жасалған талдау негізінде алынған қорытындыны талаптарға сәйкес және өте ұқыптылықпен орындау; • Бақылауды қайталап өткізу мүмкіндіктерінің көбінесе күрделі болуы. Әлеуметтік жағдайларды қайтадан “ сол күйінде ” ұйымдастыру мүмкіндігінің болмауы; • Әдісті ұйымдастырудың күрделілігінің жоғары болуы. Өйткені бақылау әдісіндегі алғашқы ақпараттарды жинақтауда жоғары кәсіби біліктілігі бар адамдардың көп болуын талап етеді.

19 слайд

#20 слайд
Субъективті кемшіліктер • Бақылаушы мен бақыланушылардың әлеуметтік жағдайларының әртүрлігі; • Олардың қызығушылықтарының, құндылықтарының, мінез-құлық стереотиптерінің және т.б сәйкестігі; • Бақылаудың нәтижесінде алынатын ақпарат сапасы мен бақылаудың мақсатына бақыланушы мен бақылаушының ықпалы; • Бақылау әдісінің нәтижесі бақылаушы адамының көңіл-күйіне , оның ойының тұрақтылығы, бақыланатын жағдайларды тұтастай қабылдай алу білігі мен қажетті құбылыстарды зер сала қарап, оларды тіркеп отыру қабілеттеріне байланысты.

20 слайд

#21 слайд
А.А.Ершов бақылаудың келесі қателіктерін көрсеткен: 1. Гало-эффект. Бақылаушының жалпылай алған әсері құлқының дөрекі қабылдауына, болар болмас айырмашылықты елен етпеуге әкеліп соғады. 2. Эффект снисхождения (мүсіркеу). Болып жатқан жағдайға ылғи жағымды баға беру тенденциясы. 3. Орталық тенденция қателігі. Зерттеуші бақыланған қылыққыға орталанған баға беруге ұмтылады. 4. Корреляция қателігі. Құлқының бір белгісін бағалауы бақыланған басқа белгі негізінде беріледі (интеллект сөйлеу жылдамдығы бойынша бағаланады). 5. Контраст қателігі. Бақылаушы бақыланушының бітістерін өз бітістеріне қарама- қарсы көрсетуге бейім. 6. Алғашқы әсер қателігі. Дара адам туралы алынған алғашқы әсер оның құлқысының әрі қарай қабылдауын және бағалауын анықтайды.

21 слайд

#22 слайд
Қорытынды Осыған қарамастан бақылау керекті әдіс, яғни мұнда табиғилық сақталып тұтастай керек құлқы туралы бейне алуға мүмкіндік береді. Бақылау дербес процедура сапасында болып келеді де әдіс ретінде эксперимент процесіне кіреді. Бұл әдіс зерттеушіге қосымша ақпарат береді. Бақылаудың ерекшеліктері: • Бақылау белгілі бір мақсатты ұстауы тиіс; • Бақылау алдын ала жасалынған жоспар бойынша өтуі қажет; • Зерттелетін белгілердің саны аз және олар нақты анықталған болуы керек; • Құбылысты бақылау нақты табиғи жағдайда жүргізілуі тиіс; • Қайта бақылауды тең уақыт жиілігінен кейін өткізу керек; • Түрлі бақылау жолдары арқылы алынған мәліметтер салыстырмалы болуы қажет.

22 слайд

#23 слайд

23 слайд