#1 слайд
Тарих пәні мұғалімі: ....................... Ежелгі Мохенджа-Даро қаласы қалай жойылып кетті? Дүниежүзі тарихы Сыныбы: 5 «А»

1 слайд

#2 слайд
•Сабақтың тақырыбы: Ежелгі Мохенджо-Даро қаласы қалай жойылып кетті? •-Ежелгі өркениеттердің шаруашылық жүйесін сипаттайды, ежелгі дүние өнеріне сипаттама береді; - Ежелгі өркениеттердің шаруашылық жүйесін сипаттайды, ежелгі дүние өнерінің ерекшелігіне сипаттама беріп, алуан түрлі деректерден қажетті ақпаратты іріктеп мысал келтіреді; -Ежелгі өркениеттердің шаруашылық жүйесін сипаттайды, ежелгі дүние өнерінің ерекшелігіне сипаттама беріп, алуан түрлі деректерден қажетті ақпаратты іріктеп мысал келтіріп, қорытынды жасайды; Сабақ мақсаты: •Мохенджо-Даро қаласыТарихи деректерді пайдаланып, Үндістанның ежелгі өркениетінің шаруашылық жүйесінің ерекшеліктерін сипаттау; Мохенджо-Даро қаласының тарихын зерттеу арқылы Ежелгі Үндістанның өнеріне сипаттама беру

2 слайд

#3 слайд
Азияның оңтүстігінде Үндістан түбегі орналасқан. Бұл жерде Үнді және Ганг атты екі ірі өзен ағып өтеді. Өзеннің жоғары арнасына бес өзен келіп қосылады. Б.з.д. III мыңжылдықтың ортасында Үнді өзенінің аңғарында ерекше Үнді өркениеті қалыптасты. Бұл жерді қола өңдеуді игерген, қолөнердің көптеген түрлерін меңгерген, өзіндік жазу мәдениеті бар және әсем қалалар тұрғызған халық мекен етті, тұрғындарының басты кәсібі егіншілік пен мал шаруашылығы болған. Археологтар Хараппа және Мохенджо-Даро қалаларының орнын көп зерттеген. Себебі заманында да бұл екеуі ең ірі қалалардың бірі болған еді.

3 слайд

#4 слайд
. Сол заманда Мохенджо-Даро ең ірі қалалардың бірі болған. Қала орталығында билеушінің сарайы – алып қамал тұрды, үйлер күйдірілген кірпіштен қаланған екі қабатты болып, қамал сыртында кең әрі тура көшелері бар қала аудандары орналасты. Онда әр үйде, хауыз,көшелерде құдық, соғыс жағдайына байланысты үлкен астық қоймасы болды. Мохенджо-Даро шамамен 2 шаршы шақырым жерді алып жатты, онда шамамен 8-10 мың адам өмір сүрген. Мохенджо- Даро қаласындағы қазба жұмыстары кезінде жалпы қалалық су құбырының жүйесі табылды. Қала орнынан ғалымдар көптеген тұрмыстық заттарды, еңбек құралдарын, әшекей бұйымдарын, алтын, күміс, мыс, қорғасын, қалайы және 400 иероглифтік таңбаны тапты Хараппадағы археологиялық қазба жұмыстарын 1921 жылы үнді археологы Д. Р. Сахни жүргізді. Мохенджо-Даро қирандыларын 1922 жылы Үнді өзені аралдарының бірінде Р.Д. Банерджи ашты. Ғалымдар өрт салдары мен қатты қираған қала іздерін тапты, бірақ бір қызығы, бірде-бір қабір табылған жоқ. Осыған байланысты қала «өлілер төбесі» деген атқа ие болды.

4 слайд

#5 слайд
Б.з.б. XVIII ғасырдың соңына таман ежелгі үнді қалалары құлдырауға ұшырады. Ғимараттар ескіріп қирады. Қалаға басқа жақтан тауарлар аз келе бастады. Ғалымдар Үнді алқабындағы ежелгі қалалардың құлдырау себебіне бірнеше болжам айтуда. Б.з.б. ІІ мыңжылдықтың соңында солтүстіктен арий көшпелілері келіп кірді. Оларды кейде таза қанды, асыл текті адамдар- арийліктер деп атайды. "Арий сөзі ежелгі үнді тілінен (санскриттен) аударғанда "аса беделділер, ақсүйектер" деген мағынаны білдіреді Арийлердің Үндістанға келіп орнығуын ведалық кезең деп атайды. Себебі санскрит (арийлердің тілі) тіліндегі қасиетті кітаптар – ведалар сол кезде құрастырылды. Кейіннен арийлер мен жергілікті тайпалар араласа келе бір-біріне сіңісіп, біртұтас халыққа айналды. Хараппа кезеңі мәдениетінің тарихи маңызы ерекше зор. Ол үнді тарихы мен мәдениетінің келесі даму кезеңдеріне әсер етті. 1980 жылы Мохенджо-Даро ЮНЕСКО-ның Дүниежүзілік мәдени мұралар тізіміне енді.

5 слайд

#6 слайд
Мохенджо-Даро қалашығы 1922 жылы кездейсоқ тапқан археологтар ондағы өркениет жетістіктеріне таңдай қаққан. Кең көшелер, алаңдар, су жүйесі. Сонымен қатар 44 адамның сақталған қаңқа сүйектері. Олардың барлығы әдеттегі жерлеу кезіндегідей емес, бүріскен немесе бірнәрседен қорғанған сияқты қолдары бүгілген кейіптерінде табылған. Ондағы сазбалшық пен тстар қатып, шыныға айналған. Мұндай жағдай тек оларды 1500*С температурада қыздырғанда ғана мүмкін. Ал ол кезеңде адамдар ондай температураға дейін өздері қыздыра алмаған. Зерттеулер көрсеткендей, адамдар өте жоғарғы деңгейде болған радиация салдарынан қаза тапқан. Зерттеушілердің көбі ежелгі үнді құжаттарындағы «бүкіл дүниенің қуатын жинаған ғаламат қару» туралы жазылған әңгімені негізге алып, қала ядролық жарылыс салдарынан жойылған деп есептейді. Бірақ, ядролық қаруды ол кездің адамдары жасауы мүмкін емес, ол ХХ ғасырда пайда болған.

6 слайд

#7 слайд
Б.з.б.VI ғасырға дейін Үндістанның солтүстігінде бірнеше ұсақ мемлекет қалыптасты. Ганг өзенінің төменгі ағысы бойындағы Магадха тез күшейді.

7 слайд

#8 слайд
Тапсырма № 1. «Тарихтағы ақтаңдақ беттер». Мәтінді қажетті мәліметтермен толтырыңыз: «Үндістанның шаруашылық жүйесінің ерекшеліктері». Азияның оңтүстігіндегі Үндістан түбегінде екі _____________ _____________ өзені ағып өтеді. Қант құрағынан алынған тәтті тамақ, еуропалықтар қант деп атаған, бұл келесі ежелгі үнді сөзінен шыққан -______________. _____________ қолға үйретіп, шаруашылық және әскери мақсаттарға пайдалану алғаш осы Үндістанда пайда болған. Өзен бойларында егістік алқаптары болып, мұнда _____________ ______________ дамыды. Ауыл шаруашылық дақылдары ерекше маңызға ие болды, олар ________ ___________ __________ еді Дескриптор: -Үндістан түбегіндегі екі өзенді табады; 1 балл -ежелгі үнді сөзінен шыққан тәтті тамақты табады; 1 балл -шаруашылық және әскери мақсаттарға пайдаланылған қолға үйретілген жануардың түрін табады; 1 балл -өзен бойларында дамыған шаруашылықты табады; 1 балл -ерекше маңызға ие болған ауыл шаруашылық дақылдарын табады; 1 балл

8 слайд

#9 слайд
Дұрыс жауаптары: Азияның оңтүстігіндегі Үндістан түбегінде екі Ганга және Үнді өзені ағып өтеді. Қант құрағынан алынған тәтті тамақ, еуропалықтар қант деп атаған, бұл келесі ежелгі үнді сөзінен шыққан-«сакхари». Пілді қолға үйретіп, шаруашылық және әскери мақсаттарға пайдалану алғаш осы Үндістанда пайда болған. Өзен бойларында егістік алқаптары болып, мұнда суармалы егіншілік дамыды. Ауыл шаруашылық дақылдары ерекше маңызға ие болды, олар күріш, мақта, қант құрағы еді

9 слайд

#10 слайд
Тапсырма № 2. «Сен білесің бе?» әдісі. Мәтіндегі материалды қарастыруға бағытталған. Хараппа мен Мохенджо-Даро қаласының тарихы ежелгі Үндістанның өнері туралы қандай мәлімет беретіндігін жазыңыз: Дескриптор: -Ежелгі Үндістанның өнері туралы 1-мәлімет жазады; -Ежелгі Үндістанның өнері туралы 2-мәлімет жазады; -Ежелгі Үндістанның өнері туралы 3-мәлімет жазады;

10 слайд

#11 слайд
Дұрыс жауаптары: Үндістанның ежелгі қалаларының мәдениеті дамудың шарықтау шегіне жетті. Бұның айқын дәлелі қоладан, тастан және ерекше әдіспен өңделген балшықтан жасалған әсем мүсіндер бола алады. Бойтұмар түріндегі мөрлер тарихшылардың ерекше қызығушылығын тудырды. Мөрлер стеатиттен – сабын тастан жасалды. Сонымен қатар сүйектен, балшықтан және металдан жасалған мөрлер де табылды. Оларға суреттермен қатар өзгеше иероглифтермен жазылған жазбалар жазылған. Бұл белгілер шумер жазуына ұқсас. Көптеген ғалымдар Хараппа мен Мохенджо-Дародағы жазудың құпиясын ашуға талпынды. Тұрғындар жазуды кең түрде қолданған, бірақ жазу басқа ескерткіштерде сақталмаған. Қалалардың гүлденуі б.з.д. XVIII ғасырдың соңына қарай аяқталды. Ғимараттар ескірді, бұзылды. Сатуға арналған бұйымдардың өндірілуі азая түсті, басқа жерлерден заттар әкелу тоқтады. Біртіндеп дамыған мәдениет құлдырай бастады. Ғалымдар Үнді өркениетінің кенеттен жойылуына байланысты бірнеше болжам келтіреді. Бұл өркениеттің жойылу кезеңі солтүстік- батыстан басқа тайпалардың басып кіру кезеңіне сәйкес келеді. Алайда Үнді аңғарындағы қалалардың тайпалардың баса- көктеп кіруінен жойылмағандығы дәлелденді. Бұл аймақтың солтүстік-батысындағы бұрынғы орманды жерлер қазіргі кезде шөл жерлерге айналды. Хараппа мәдениетінің құпиясы ашылмаған. Жазба, санскрит, су құбыры жүйесі, су каналдары, мүсін, кескіндеме, зергерлік өнер, әдебиет, сәулет дамыған қоғамның болғанын көрсетеді.

11 слайд

#12 слайд
Тапсырма №3. «Сұрақ-жауап» әдісі:. Мохенджо-Даро өркениетінің жойылу себептері неде? Дескриптор: -ежелгі қалалардың жойылу себептерін анықтайды; -ежелгі қалалардың жойылу себептеріне болжам жасайды;

12 слайд

#13 слайд
Үнді өркениетінің тағдыры қандай болды? Хараппа өркениеті, Мохенджо- Даро қаласы туралы. Қаланың жоспары. Түсіндіру барысында оқулықтың суреттерін пайдалану. «Қала өркениетінің жойылу себептері неде?». Суреттегі диаграмманы қарастырып, сұраққа жауап бере алады. Жауаптар Пікірталас барысында оқушылар ежелгі қалалардың жойылу себептерін анықтай отырып, болжамдар жасауы мүмкін: арийлердің басып кіруі, табиғи апаттар, ресурстардың тиімсіз пайдаланылуы, індет. Болжам жасаңдар Мохенджо-Даро қаласындағы археологиялық қазбалар бейнеленген фотосурет. Оқушылардан көрсетілген фотосурет Хараппа өркениетінің жойылуының қандай болжамын дәлелдей алады және неліктен екені сұралады. Оқушылардың жауаптары дәйекті болады. Фотосурет екі болжам тудыруы мүмкін: сыртқы жаудың басып кіруі немесе табиғи апат. Адамдардың сүйектері ретсіз орналасқан, яғни бұл жерлеу орны емес, бұл адамдар кенеттен қайтыс болған. Ресурстарды тиімсіз пайдалану немесе індет тараса, адамдар қаланы тастап кетуші еді және қаза болған адамдардың жерлеу орындары арнайы жерлерде сақталуы керек және т.б.

13 слайд

#14 слайд
Кері байланыс:

14 слайд

#15 слайд
Оқушының аты-жөні Тапсырма №1. «Тарихтағы ақтаңдақ беттер»       5 балл Тапсырма№2 «Сен білесің бе?» Хараппа мен Мохенджо-Даро қаласының тарихы ежелгі Үндістанның өнері туралы қандай мәлімет береді 3 балл Тапсырма №3 Мохендж-Даро өркениетінің жойылу себептер     2 баллі Қорытынды балл      

15 слайд