#1 слайд
§ 38. ЭКОНОМИКАЛЫҚ-ГЕОГРАФИЯЛЫҚ АУДАНДАСТЫРУДЫҢ ТЕОРИЯСЫ МЕН ПРАКТИКАСЫ 20.01.2025 Сынып: 11Б

1 слайд

#2 слайд
1.Экономикалық аудандастырудың мәні және оның маңызы. 2.Экономикалық ауданның салалық және аумақтық құрылымы. 3.Салалық әлеуметтік- экономикалық аудандастыру негіздері. Сабақ жоспары:

2 слайд

#3 слайд
«Аудан, аудандастыру дегеніміз..............»

3 слайд

#4 слайд
Ең маңызды- әдістерге жатады. Аудандастырудың ғылыми негіздері XVIII-XIX ғасырдың басында қалыптасты. Географиялық аудандастыру - аумақты географиялық жағдайларының біртектілігі бойынша кеңістік жіктеу. Географиялық аудандастырудың басты мақсаты -өзіндік белгілер жиынтығы бар аумақтық жүйелерді анықтап, кеңістіктегі шегараларын белгілеу, сипаттау. 4 1 тоқсан Географиялық аудандастыру әдістері

4 слайд

#5 слайд
Аудандастыру арқылы аумақтағы географиялық жағдайлары ұқсас бөліктер жүйеленіп, өзіндік әркелкіліктері бар аумақтық жүйелер айқындалады. Аудандастыру негізінде географиялық кеңістік жіктеледі.

5 слайд

#6 слайд
1. Экономикалық аудандастырудың мәні және оның маңызы Экономикалық аудандастыру деп экономикалық аудандар картасындағы шекаралардың құрамы мен өткізілуін негіздеудің міндеттерін шешетін; аудандарды дамытудың экономикалық, әлеуметтік, саяси, экологиялық, ұйымдастырушылық-басқарушылық мәселелерін зерттейтін ғылыми бағыт түсініледі. Аудандастыру өндіргіш күштерді, қоғамды, ойкуменді кеңістіктік ұйымдастыруды жетілдіру мақсатында, сондай-ақ аумақтық басқару мен реттеуді оңтайландыру үшін жүзеге асырылады.

6 слайд

#7 слайд
Аумақты экономикалық аудандастыру қағидаттары: экономикалық энергетикалық Өндірістік мамандандыру шаруашылықты дамытудың кешенділігі жұмыс істеуінің экономикалық тиімділігі аумақтың орталықтарға қарай тартылуы перспективал ылығы ұлттық шекаралард ың тұтастығы әкімшілік– аумақтық бөліністің сәйкестігі Экономикалық аудандастырудың әдіснамалық негіздері К. И. Арсеньев, В. Н. Татищев, П. П. Семенов–Тянь–Шанский, Д. И. Менделеев және басқа да көрнекті ғалымдардың еңбектерінде баяндалған. Экономикалық аудандастырудың теориясы мен практикасын дамытуда Н. Н. Колосовский, И. И. Белоусов, П. М. Алампиев, А. М. Колотиевский, Н. Т. Агафонов, Т. М. Калашникова, Ю. Г. Саушкин, А. И. Чистобаевтың зерттеулері үлкен рөл атқарды. Аудандастыру нәтижесінде өндірістік күштерді кеңістіктік ұйымдастырудың нақты формаларын құрылымдық түрде көрсететін экономикалық аудандардың торы жасалады. Экономикалық аудандардың шекаралары мен құрамы қалыптасқан аумақтық–өндірістік кешендермен айқындалады.

7 слайд

#8 слайд
‒Қазіргі уақытта әлеуметтік–экономикалық аудандастыру кеңінен таралуда. Ол тек экономикалық ғана емес, сонымен бірге аумақтың табиғи, әлеуметтік, демографиялық, зияткерлік және басқа да аспектілерін қамтиды. ‒Экономикалық (әлеуметтік-экономикалық) аудан – еңбектің географиялық бөлінуі негізінде кешенді дамуға ұмтылатын, ел экономикасында жалпы мамандануы бар ел шаруашылығы аумағының біртұтас бөлігі. ‒Экономикалық аймақтың маңызды белгісі сонымен қатар басқару, яғни экономиканың салалық және аумақтық құрылымын жетілдіру мүмкіндігі болып табылады. ‒Әлеуметтік-экономикалық аудандастыру зерттеудің аумақтық объектілерінің құрамдас бөлігі болып табылады және аумақтық басқаруды арттыруға, кеңістікті ұйымдастыруды оңтайландыруға бағытталған. ‒Аудандастыру елдің барлық қаралатын аймақтарының ресурстық әлеуетін (табиғи ресурстық, экономикалық, әлеуметтік, демографиялық) жаңартуға, ішкі және сыртқы ресурстарды тиімді пайдалануға, аумақтың құрылымдық ұйымдастырылуын жақсартуға, мемлекеттік басқару құрылымын оңтайландыруға мүмкіндік береді. ‒Экономикалық (әлеуметтік-экономикалық) аймақтар барлық элементтері бір-бірімен тығыз байланысты және өзара тәуелді біртұтас аумақтық-әлеуметтік жүйелер ретінде дамып келеді.

8 слайд

#9 слайд
2. Экономикалық ауданның салалық және аумақтық құрылымы -ауданның аумақтық еңбек бөлінісіндегі орнын анықтайтын, меншікті ғана емес, сонымен қатар сыртқы қажеттіліктерді де қамтамасыз ететін негізгі салалар; -шикізат пен отынды анықтайтын базистік негізгі және басқа салалар: отын-энергетика кешені, металлургия, химия және орман өнеркәсібі. Егер бұл салалар шикізат пен отынды басқа аудандарға жеткізсе, олар "негізгі" мәнге ие болуы мүмкін; -шикізат пен отын көздерін бірлесіп пайдалану немесе өндіріс қалдықтарын қайта өңдеу негізінде туындайтын ілеспе құралдар. Бұл салалар ішкі қажеттіліктерді де, сыртқы қажеттіліктерді де ауданнан тыс жерде қамтамасыз ете алады; -өз өнімдерін осы ауданның мамандану салалары болып табылатын басқа аудандарға шығаратын, бірақ басты және ілеспе өндірістермен байланысты емес қосымша; -мамандануына қарамастан ауданның өзінің қажеттіліктерін қанағаттандыратын ауданішілік: жеңіл және тамақ өнеркәсібі салалары; -қызмет көрсетушілер ауданның барлық салаларын электр энергиясымен, жылумен, сумен, қойма жайларымен қамтамасыз ететін өндірістерді қамтиды. Экономикалық аймақтардың өзіндік ішкі салалық құрылымы бар. Қарастырылып отырған облыс экономикасының салалық құрылымы экономиканың жұмыс істейтін салаларының жиынтығы болып табылады және оның ауданаралық еңбек бөлінісіне қатысуын көрсетеді. Салалық құрылым экономикалық ауданда келесі салалар мен сала түрлерінің қосындысында көрініс табады (Голубчик М. М. және т.б., 2003):

9 слайд

#10 слайд
- •Экономикалық торап - ортақ қоныстандыру жүйесі бар экономикалық, өндірістік байланыстармен өзара байланысты кәсіпорындардың экономикалық, әлеуметтік және экологиялық тиімді үйлесімі. •Экономикалық тораптардың ішінде өнеркәсіптік, көліктік, индустриялық-құрылыс, агроөнеркәсіптік және рекреациялық тораптар ерекшеленеді. - •Экономикалық орталық - бұл ортақ экономикалық- географиялық жағдаймен, сондай-ақ жалпы өндірістік, әлеуметтік, экологиялық және нарықтық инфрақұрылыммен біріктірілген бір қала шегіндегі өндірістер тобы. - •Экономикалық пункттерге белгілі бір халықтық- шаруашылық функцияны орындайтын (тау-кен өндіру, ауыл шаруашылығы, рекреациялық және т.б.) бір шаруашылық объектісі бар елді мекендер кіреді. Экономикалық аудан тұтас жүйе ретінде ішкі аумақтық құрылымға ие. Аумақтық құрылым дегеніміз- аумақтық бөлінген компоненттер мен олардың арасындағы қатынастардың жиынтығы. Экономикалық аудандардың аумақтық құрылымының негізгі компоненттері экономикалық тораптар, экономикалық орталықтар және экономикалық пункттер болып табылады.

10 слайд

#11 слайд
3. Салалық әлеуметтік-экономикалық аудандастыру негіздері Салалық экономикалық аудандастырудың бір түрі-өнеркәсіптік аудандастыру. Оның мазмұны, А. Т. Хрущевтің пікірінше, экономика, технология және табиғат арасындағы жалпы және аймақтық өзара әрекеттестіктің әсерінен өнеркәсіпте дамитын әртүрлі таксономиялық деңгейдегі өндірістік және аумақтық комбинацияларды анықтау және негіздеу болып табылады. Өнеркәсіптік кешендер өнеркәсіптік аудандардың қалыптасуының өзегі болып табылады. Салалық және интегралды өнеркәсіптік аудандарды ажыратыңыз. Салалық аудан-бұл байланысты кәсіпорындардың аумақтық жиынтығы. Интегралды өнеркәсіптік аймақ-бұл белгілі бір өндірістік мамандану мен құрылыммен кешендер немесе топтар негізінде немесе олардың өзара әрекеттесуі нәтижесінде пайда болатын өндірістік-аумақтық комбинация. Өнеркәсіптік аудандар бір-бірінен көптеген жолдармен ерекшеленеді: өндіріс пен аумақтың ауқымы, қалыптасу шарттары, аудан құраушы факторлар, ресурстармен қамтамасыз ету, ішкі және сыртқы байланыстар, өндірісті аумақтық ұйымдастыру және т.б. өнеркәсіптік аймақтың аумақтық құрылымының негізгі компоненттеріне түйіндер, орталықтар мен пункттер жатады.

11 слайд

#12 слайд
Экономикалық және әлеуметтік географияда аудандастырудың негізгі екі әдісі қолданылады: Сапалық талдау әдісі Аумақтардың нақты даму мәселелері мен өзіндік ерекшеліктеріне сәйкес жүргізіледі Сандық талдау әдісі Аумақтар статистикалық және басқа есептеу көрсеткіштері негізінде маңызды белгілеріне қарай топтастырылады

12 слайд

#13 слайд
1-тапсырма. Қазақстанның физикалық географиялық аудандастыруға қатысты картамен жұмыс. а) Қазақстанда9 физикалық- географиялық аудан бар. Картада берілген сандарды физикалық- географиялық аудан атауларымен сәйкестендіріңіз. b) Карта бойынша аудандастырудың қандай тәсілдері қолданылғанына түсінік беріңіз. Жауап Географиялық нысандар   Сауыр Тарбағатай   Шығыс Еуропа жазығы   Жоңғар (Жетісу) Алатауы   Тұран жазығы   Алтай-Саян   Тянь-Шань   Солтүстік қазақ жазығы   Мұғалжар   Сарыарқа

13 слайд

#14 слайд
Аймақтарды жіктеу 4 тоқсан 14 Жүйелік тұрғыда •Табиғи кешен; •Әлеуметтік- экономикалық кешен Әкімшілік- аумақтық тұрғыда •Әкімшілік шекаралар Экономикалық тұрғыда •Аумақтың шаруашылық мамандануы •Әкімшілік, әлеуметтік- экономикалық біртұтастығы

14 слайд

#15 слайд
Физикалық-географиялық аудандастыру 4 тоқсан Геосаяси аудандар 15 аймақтық (белдеулер, аймақтар мен кіші аймақтар) азоналды  (физикалық- географиялық елдер, облыстар, провинциялар, аудандар, шатқалдар, фациялар) Салалық (жер бедері, климат, топырақ, т.б. бойынша) кешенді  Физикалық-географиялық – ішкі біртұтастық пен табиғаттың өзіндік жеке ерекшеліктеріне ие табиғи аймақтар жүйесін анықтау мен зерттеуге негізделген жер бетін аумақтық бөлу жүйесі.

15 слайд

#16 слайд
16 4 тоқсан Геосаяси аудандар Физикалық-географиялық аудандастыру Геологиялық құрылым Жер бедері Климаты Топырағы Жануарлар мен өсімдіктер дүниесі

16 слайд

#17 слайд
Сабақты бекіту сұрақтары: 1.Географиялық аудандастырудың басты мақсаты не? 2.Физикалық және экономикалық географияда аудандастырудың қолданылатын әдістерін ата 3.Қазақстан аумағының экономикалық бөлінісінің құрылымын одан әрі өзгерту мүмкін бе? Бұған не себеп болуы мүмкін?

17 слайд