Эндокриндік жүйе

1 слайд
Қожа Ахмет Ясауи атындағы Халықаралық қазақ – түрік университеті Филология факультеті СӨЖ Тақырыбы: Эндокриндік жүйе

2 слайд
Эндокриндік жүйе туралы Эндокриндік жүйе — ағзаның гуморальды реттелуінде маңызды рөл атқарады. Бұл жерде гуморальды реттелу дегеніміз — қанның құрамындағы гормондар және минералдық заттардың әсерлері арқылы организм қызметінің реттелуі. Ол ағзаның ішкі ортасына арнаулы биологиялық белсенді заттарды бөліп шығарады. Ішкі секреция бездері шығарған заттар гормон деп аталады.

3 слайд
Эндокриндік жүйенің қызметі • Ағзаның гуморальды реттелуіне қатысады және барлық мүшелер мен жүйелердің қызметін бақылайды. • Ішкі тұрақтылықты, яғни, гомеостазды қамтамасыз етеді. • Жүйке және иммундық жүйелермен қосыла отырып: • өсуді; • ағзаның дамуын; • жыныстық жетілуін және репродуктивті қызметін; • энергияны сақтауды бақылап қамтамасыз етеді. • Жүйке жүйесімен бірігіп гормондар: • эмоционалды реакциялардың; • адамның психикалық мансабынның қамтамасыз етілуіне қатысады.

4 слайд
Ішкі секреция бездер Әрбір жасушада оның зат алмасуының нәтижесінде көптеген метаболизм өнімдері , , түзіледі де олар ұлпалық сұйықтыққа қан . немесе лимфаға құйылады Бұл өнімдердің кейбіреулері физиологиялық белсенділігі бар , заттарға жатады яғни олар ағзадағы , процестерді тежеп не еселеп өзгертуге кейбір , мүшелердің қызметіне өсуіне өзгерістер . енгізуге қабілетті болып келеді Бұндай биобелсенді заттарды бөлетін мүшелерді ( ) эндокриндік ішкі секреция бездерге , жатқызып олардың бөлетін өнімдерін гормон ( ) инкрет . деп атайды

5 слайд
Эндокринология – ішкі секреция бездерін зерттейтін ғылым окситоцин гормонының молекуласы • 1855 ж. – «ішкі секреция» ұғымын француз физиологы К. Бернар алғаш енгізді • 1905 ж. – алғаш рет ағылшын физиологтары ғылымға «гормон» ( грек. hormao - қоздырамын, оятамын) терминін енгізуді ұсынды.

6 слайд
Бездер Сыртқы секреция бездері (бауыр, сілекей, ұйқы және ішек бездері); Ішкі секреция бездері (гипофиз, эпифиз, қалқанша без, қалқанша маңы бездері, тимус, бүйрек үсті бездері); Аралас секреция бездері (жыныс бездері, ұйқы безі).

7 слайд

8 слайд
Бездер 1) Біріңғай эндокриндік қызмет атқаратын бездер , оларға гипофиз, эпифиз, қалқанша, қалқансерік бездері, айырша без, бүйрек үсті бездері жатады. 2 ) Аралас қызмет атқаратын бездер - бұл топқа ұйқы безімен жыныс бездері жатады.

9 слайд
Ішкі секреция бездерінің анатомо-физиологиялық қасиеттері: • Шығару өзегі болмайды • Безді эпителийден құралған • вегетативті нерв талшықтарымен көп мөлшерде қамтамасыз етілген • Эндокринді бездердің біріңғай жүйесін көрсетеді • Басты қызметті гипоталамус және гипофиз бездері атқарады

10 слайд
Гормон • Гормондар (гр.  «hоrmae»  - қоздырамын, козғалыска келтіремін) - ішкі секреция бездерінен бөлінетін ұлпалар мен мүшелерге әсер ететін биологиялық белсенді заттар. Гормондардың барлығы ағзалық заттар, себебі, олардың біреуі нәруыздан, екіншісі аминқышкылдарынан, үшіншісі май тектес заттардан құралған. Гормондар ішкі секреция бездерінен бөлініп, қан, лимфа, ұлпа сұйықтығы арқылы басқа мүшелерге жеткізіледі. Гормондар - ағзадағы мүшелердің қызметін реттей отырып, оны бірде бәсендетіп немесе үдетіп отыратын жоғары белсенді зат. Мысалы, ағзадағы зат алмасу процестері, дененің өсуі мен репродуктивті қызметтер де гормондарға байланысты.

11 слайд
Гормондардың қасиеттері: • Спецификалық әсер • Жоғары биологиялық белсенділік • Дистантты әсер • Молекулалардың кішкентай көлемді болуы • Жылдам ыдырайды • Сыртқы түрлік арнайылығы болмайды • Жасуша ішілік үрдістерге ісер етеді, жасуша сыртына әсері жоқ

12 слайд
Гормондар Бөлетін бездер Ағзаға әсері Тироксин Қалқанша безі Негізінен зат алмасу қаркындылығын арттырады Паратгормон Қалканшамаңы безі Кальций және фосфор алмасуын реттейді Инсулин Ұйкыбездің аралды бөлігі Бұлшық ет және басқа жасушалардың глюкозаны пайдалануын арттырады, қанның құрамындағы қанттың мөлшерін азайтады, гликогеннің қорын арттырады, глюкозаның алмасуына әсер етеді Глюкагон Ұйкыбездің аралды бөлігі - Бауырдағы гликогеннің қанда глюкозаға айналуына әсер етеді Адреналин Бүйрек үсті бездің милы заты Симпатикалык жүйкелердің әсерін арттырады, бауыр мен бұлшық еттердегі гликогеннің ыдырауына әсер етеді Норадреналин Бүйрек үсті бездің милы заты Қантамырларын тарылтады

13 слайд
Гормондар Бөлетін бездер Ағзаға әсері Өсу гормоны (соматропты гормон) Гипофиздің алдыңғы бөлігі Сүйектің және ағзаның қалыпты өсуін реттейді, нәруыздың, көмірсудың және майдың алмасуына әсер етеді Тиреотропты гормон Гипофиздің алдыңғы бөлігі - Қалқанша бездің өсуіне және тироксиннін түзілуіне әсер етеді Адренокорти- котропты гормон (АКТГ) Гипофиздің алдыңғы бөлігі - Бүйрек үсті бездердің өсуіне және оларда гормондардың түзілуіне әсер етеді Окцитоцин Гипоталамус (гипофиздің артқы бөлігі) Жатыр бұлшық еттерінің жиырылуына және сүттің бөлінуіне әсер етеді Вазопрессин Гипоталамус (гипофиздің артқы бөлігі)- Бірыңғай салалы бұлшық еттердің жиырылуына жағдай жасайды. Зәрдің бөлінуін азайтады Тестостерон (андрогендер) Аталық бездер Аталық жыныс белгілердің дамуына әрі сақталуына әсер етеді Эстрадиол (эстрогендер) Аналық бездер Аналық жыныс белгілердің дамуын әрі сақталуын қамтамасыз етеді

14 слайд
Гипофиз ( hypophysis) мидың төменгі қосалқысы • Сопақ пішінді, салмағы 0.5 г. • Сына тәрізді сүйектегі түрік ертоқымының ойығында орналасқан • Басқа эндокринді бездердің әрекетін реттеп отыратын тропты гормондарды өндіреді.

15 слайд
Гипофиздің үш бөлігін ажыратады: • 10 - гипофиздің артқы бөлігі; 11 - гипофиздің аралық бөлігі; 12 - гипофиздің алдыңғы бөлігі • Аденогипофиз – алдыңғы және ортаңғы бөлік • Нейрогипофиз – артқы бөлігі, аяқшаларымен

16 слайд
Эпифиз • салмағы 0,2 г. • Бас ми қуысында ортаңғы ми пластинкасының үстінде орналасқан • Мелатонин – пигментті алмасуды реттейді обмен обесцвечивает ( пигментті жасушалармен қамтамасыз етеді);

17 слайд
Қалқанша безі glandula thyroidea • Мойынның алдыңғы бөлігінде орналасқан • Салмағы 30-50 г. • Оң жақтық, сол жақтық, пирамидальдық бөліктерін және оларды байланыстаратын мойыншаны ажыратады • Без заты фолликулалар ( көпіршіктер ) орналасатын бөліктерден тұрады. • Фолликула қуысы йодталған коллоидты затпен толтырылған

18 слайд
Қалқанша безі гормондары: • Тиреокальцитонин – кальцийлік алмасуды реттейді (қандағы кальций деңгейін және сүйек тінінен босап шығуын төмендетеді) • Трийодтиронин • Тироксин

19 слайд
Қалқанша безі гормондарының қызметі: тироксин және трийодтиронин • Ағзадағы барлық алмасу түрін жылдамдатады. • Қышқылдану процесін күшейтеді • Энергетикалық алмасу мен қозғалыс белсенділігін және психикалық үрдістердің ырғағын күшейтеді. • Жүрек соғу жиілігін, тыныс, тершендікті күшейтеді.

20 слайд
Қалқанша безі қызметінің бұзылуы алып келеді:: Гипофункция - гипотиреоз • Ергежейлік балаларда • Микседема (шырышты қабаттын ісінуі) ересектерде • Эндемиялық жемсау – йод жетіспеушілігі әсерінен қалқанша безінің үлкеюі • Базедов ауруы – диффузды токсикалық жемсау

21 слайд
Қалқанша маңы безі • Қалқанша безінің артқы беткейіндегі домалақ денешік • салмағы 0,13 – 1,18 г. • Паратгормон гормонын өндіреді (паратирин), кальций мен фосфор алмасуын реттейді

22 слайд
Айырша (жемсаулық) без thymus • Борпылдақ дәнекер тінімен байланысқан екі асимметриялық бөліктен тұрады. • Балалық және жасөспірімдік жастағы ағза • Салмағы 13 – 37,5 г ( интенсивті өсу мен даму аралығы 6 -15 жыл), ересектерде май тінімен қапталады • Төс артында орналасады

23 слайд
Айырша безінің қызметі: • Жасушалық иммунитетке жауапты Т-лимфоциттердің синтезделуін жүзеге асырады • Гормондарды өндіреді: тимозин, тимопоэтин, тимусты гуморальды фактор – иммунды жүйенің химиялық ынталандырушысы

24 слайд
Ұйқы безі pancreas • Ұзарған пішінді, бөліктік құрылымға ие • Іш қуысының артқы қабырғысының1 – 2 бел омыртқалары тұсында, асқазанның артқы бөлігінде орналасқан • салмағы 60 – 80 г, ұзындығы шамамен 17 см

25 слайд
Ұйқы безінің қызметі: • Аралас секрециялы без: он екі елі ішекке түсетін ферментке бай ұйқы безі сөлін өндіреді және инсулин, глюкагон, липокаин, секретин, соматостатин және т.б. гормондар.

26 слайд
Бүйрекүсті безі glandulae suprarenales • Бүйректердің жоғарғы полюсында,11-12 кеуде омыртқалары тұсында орналасатын жұп мүше • Бір бүйрекүсті безінің салмағы12 -13 г, ұзындығы 40- 60 мм, биіктігі 20-30 мм, қалындығы 2 -8 мм • Сыртқы - қыртысты (80 %) бөліктен және ішкі - милы заттан тұрады

27 слайд
Жыныс бездері(гонадалар) Аталық без (testis) – • Ұмада орналасқан жұп аралас бездер • Салмағы 20-30 г, ұзындығы 4 см, ені 3 см, қалыңдығы 2 см • Эндокринді қызметті ирелендеген каналдар арасында орналасқан интерстициальды жасушалар атқарады.

28 слайд
Еркек жыныс гормондары: Тестостерон және андростерон 1. Екіншілік жыныстық жетілуге әсер етеді. 2. Жыныстық қызмет пен сперматозоидтардың жетілуіне әсерін тигізеді ( көбею ) 3. Зат алмасуға әсер етеді. 4. ОЖЖ жағдайына және калыпқа әсер етеді.

29 слайд
Аналық без (ovarium) – әйел жыныс бездері • Овальді сопақша келген жұп аралас бездер. • Ұзындығы 2.5 -5.5 см, ені 1.5-3 см, қалыңдығы 2 см. • Салмағы 5 - 8 г. • Кіші жамбас қуысында жатырдың екі жағында орналасқан.

30 слайд
Әйел жыныс гормондары : Прогестерон • Жүктілік кезінде ұрықтың жатырда дамуы мен имплантациясын қамтамасыз етеді. • Эстрогендердің бөлінуін тежейді. • Жүктілік кезінде жатырдың жиырылуын төмендетеді және оның окситоцинге сезімталдығын төмендетеді. • Овуляцияны кідіруіне әсер етеді. Эстроген • Жыныс ағзаларының өсуі мен екіншілік жыныстық жетілуге әсер етеді. • Жыныстық рефлекстердің пайда болуын. • Менструальды циклдің бірінші жартысында жатырдағы шырышты қабаттың гипертрофиясын туғызады. • Жүктілік кезінде жатырдың өсуіне әсер етеді.

31 слайд
Назарларыңызға рахмет!