"Физика пәні бойынша Пиза тапсырмаларын қолдану"

1 слайд
Физика пәні бойынша ПИЗА тапсырмаларын қолдану Жалмукашева Асем Женисовна- Есбол орта мектебінің физика пәнінің мұғалімі

2 слайд
Сұрақ 1:  КЕМПІРҚОСАҚ Кемпірқосақ – аспан күмбезінде түрлі түсті доға түрінде көрінетін атмосферадағы  оптикалық  құбылыс. Ол аспанның бір жағында торлаған бұлттан жаңбыр жауып, қарсы жағында жарқырап  күн  шығып тұрған кезде көрінеді. Кемпірқосақ тікелей түскен күн сәулесінің жаңбыр тамшыларынан өткенде сынып, құрамдас бөліктерге (қызыл, сарғылт, сары, жасыл, көгілдір, көк, күлгін) бөлінуінің нәтижесінде пайда болады. Күннің жарық шоғының түрлі түстерге жіктелуі- әр түрлі түстегі шоқтар әр түрлі сынатынымен түсіндіріледі. Бұл жарықтың таралу жылдамдығы, оның түсіне тәуелді екенін білдіреді. Кемпірқосақ пайда болғанда қандай құбылыс жүреді? Кемпірқосақ үшін келесі пайымдаулар дұрыс па? Күлгінге қарағанда қызыл жарық көп сынады Иә/ Жоқ Кемпірқосақтың үстіңгі жолағы қызыл, төменгі жолағы күлгін Иә /Жоқ Қызыл жарықтың таралу жылдамдығы ондағы күлгін жарықтың таралу жылдамдығынан артық Иә / Жоқ Сұрақ 1:  КЕМПІРҚОСАҚ Кемпірқосақ – аспан күмбезінде түрлі түсті доға түрінде көрінетін атмосферадағы  оптикалық  құбылыс. Ол аспанның бір жағында торлаған бұлттан жаңбыр жауып, қарсы жағында жарқырап  күн  шығып тұрған кезде көрінеді. Кемпірқосақ тікелей түскен күн сәулесінің жаңбыр тамшыларынан өткенде сынып, құрамдас бөліктерге (қызыл, сарғылт, сары, жасыл, көгілдір, көк, күлгін) бөлінуінің нәтижесінде пайда болады. Күннің жарық шоғының түрлі түстерге жіктелуі- әр түрлі түстегі шоқтар әр түрлі сынатынымен түсіндіріледі. Бұл жарықтың таралу жылдамдығы, оның түсіне тәуелді екенін білдіреді. Кемпірқосақ пайда болғанда қандай құбылыс жүреді? Кемпірқосақ үшін келесі пайымдаулар дұрыс па? Күлгінге қарағанда қызыл жарық көп сынады Иә/ Жоқ Кемпірқосақтың үстіңгі жолағы қызыл, төменгі жолағы күлгін Иә /Жоқ Қызыл жарықтың таралу жылдамдығы ондағы күлгін жарықтың таралу жылдамдығынан артық Иә / Жоқ

3 слайд
Сұрақ 2:  КЕМПІРҚОСАҚ Ақ жарықтың құрама бөліктерге жіктелгендегі жолақтарды 1666 ж ағылшын физигі Исаак Ньютон тәжірибе жүзінде анықтап, спектрлер деп атады. Ақ жарықпен жарықтандырылған дененің түсі, ол дене жарықтың қандай түсін шағылдыратынына тәуелді. Қандай жағдайда біз қара денені көре аламыз? A . Егер дене оған түскен барлық жарықты жұтатын болса B . Егер дене оған түскен қызыл және көк түсті жұтатын болса C . Егер дене оған түскен қызыл және көк түсті шағылдыратын болса D . Егер дене ақ жарықтың барлық құрама бөліктерінен біркелкі шағылатын болса

4 слайд
• ТЕРМОМЕТР Термометр -  дененің ,  заттың ,  ауаның   температурасын  өлшеуге арналған  аспап . Термометрді қазіргі түріне  1723  жылы  Фаренгейт  келтірді және оны қалай істейтінін суреттеп берді. Басында ол да өз  трубкаларын спиртпен толтырды , сосын барып сынапқа көшті. Өзінің шкаласында нөл деп ол қар мен нашатыр немесе  ас тұзымен  араласқандағы температураны алды. Ал судың қатуының бастауы деп 32° градусты, ал сау адамның денесінің температурасы ретінде ол 96° алды. Сосын ол судың қайнау температурасын анықтады, ол 212° тең болды.  Мұздың  еруі мен судың қайнау температурасын  1742  жылы  Цельсий  нақтылап көрсетті, бірақ басында ол 0°-ты қайнау, ал 100°-ты қату температурасы ретінде көрсетті. • Термометрдің жұмыс істеу принципі қандай құбылысқа негізделген? • A . Температураның артуына байланысты сұйықтың қысымының артуына негізделген B .   Температураның өзгеруіне байланысты термометрдың ішіне құйылған сұйықтықтың көлемінің өзгеруіне негізделген C .   Температураның өзгеруіне байланысты термометрдың ішіне құйылған сұйықтықтың массасының өзгеруіне негізделген D . Температураның өзгеруіне байланысты сұйықтың қысымының өзгеруіне негізделген

5 слайд
• Сұрақ 4: ТЕРМОМЕТР Суретте күн сәулесі түсіп тұрған 3 бірдей спиртті термометр кескінделген. Қай термометрдің көрсеткіші бірінші болып өзгереді? • 1- термометр; 2- термометр; 3- термометр   (қызыл түсті спирт) (күлгін түсті спирт) (түссіз спирт) A 1- термометрдің B 2- термометрдің C 3- термометрдің D Үшеуінде бірдей

6 слайд
• Сұрақ 5: ТЕРМОМЕТР Термометрлердің түрлеріне байланысты төмендегі берілген пікірлер дұрыс па? Төмендегі пайымдаулар дұрыс па? • Сынап және спирт термометрлерінің көрсетуі тек бір тірек нүктеге ғана сәйкес келеді Иә/ Жоқ • Сынапты термометрмен мұқият болу керек, себебі сынап буы - үлы Иә /Жоқ Арктиканы зерттеушілер спиртті термометрлерді таңдап алады Иә / Жоқ

7 слайд
• Сұрақ 6: ТЕРМОМЕТР Неліктен температураны арттырғанда газ бен сұйықтың көлемі ұлғаяды? A . Молекулалар саны артады B . Олардың молекулалары көбейеді C . Олардың молекулалары сирек соқтығысады D . Олардың молекулалары жылдамырақ қозғалады

8 слайд
Тапсырма 7: • Резервуарларға су құю және суармалы аймақтарды суару үшін күн насостарын пайдалану

9 слайд
• Артық су резервуарларда немесе цистерналарда жиналады. Айдалатын судың көлемін арттыру үшін күн модулдерінің көбірек саны орнатылады. Дұрыс таңдалған фотоэлектрлік насос жүйесі өте сенімді, көп күтімді қажет етпейді және жоғары өнімділікке ие. Қуаты 128 Вт күн модулінің көмегімен насос 200 метрлік ұңғымадан тәулігіне 3-4 мың литр су көтере алады. Сонымен қатар, күн панельдері астық пен көкөністерді кептіру үшін қолданылады. Ол үшін екі негізгі бөліктен тұратын арнайы кептіру қондырғылары қолданылады: күн коллекторы мен кептіру шкафы 2-сурет.

10 слайд
Коллектор күн сәулесін жұтады және ол арқылы өтетін ауаны қыздырады. Табиғи конвекция арқылы қыздырылған ауа кептіру шкафына жіберіледі, онда ол тамақ өнімдері бар бірқатар сөрелерден өтеді.

11 слайд
Сұрақ 7: • Астықты кептіру үшін қолданылатын қыздыру әдісін көрсетіңіз • A . доғалы • B . индукциялық • C . диэлектрлік • D . кедергімен жылыту

12 слайд
• Сұрақ 8: Дәнді және басқа дақылдарды жылытудың ашық әдісінің айтарлықтай жетіспеушілігін көрсетіңіз. • A . Қосымша энергия көздері мен электр энергиясының шығындарын талап етеді. • B . Ауылшаруашылық дақылдары шаң мен балшықпен ластануға ұшырайды. • C . Ауылшаруашылық дақылдарына құстар мен кеміргіштер зиян келтіреді. • D . Коллектор көкжиекке оңтайлы көлбеу бұрышы бар оңтүстік жағына бағытталуы керек.

13 слайд
Сұрақ 9 • 2 – суретте кептіру сөрелері ауа қабылдағыштын жоғары жағында орналасу себебі дұрыс көрсетілген нұсқаны таңдаңыз. • A . Жер бетінен жоғары биіктікте орналасу себебінен жел қосымша кептіруге септігін тигізеді. • B . Кептіру сөрелерінің орналасу деңгейі маңызды емес. • C . Көкеністерді түрлі жәндіктерден қорғау мақсатында кептіру сөресін жер бетінен жоғары орналастырады. • D . Салқын ауа төменде орналасады, кептіру сөрелеріне салқын ауа науа бойымен көтерілу барысында күн сәулесі арқылы қызады.

14 слайд
Сұрақ 10 Тереңдігі 200 м болатын ұңғымадан 150 литр су сору керек. Насостың қуаты 128 Вт. Насос бұл жұмысты қанша уақытта атқаратынын есептеңіз. A . 96 с B . 170 с C . 2344 с D . 1228 с

15 слайд
• Сұрақ 11 Гренландиядан келген спортшы жаттығудан кейін ақуыз қорын толтыру үшін жылы бөлмеде жаңғақтың екі қаптамасын жейді. Жаңғақтың тағамдық құндылығы пакетте көрсетілген. Егер ағзада энергия жиналмайды деп болжасақ, онда адамның бастапқы температурасы қайта орнауы үшін, тері арқылы қанша грамм су буланып шығады? (Судың меншікті булану жылуы– 44 кДж/г) A . 10,63 г B . 13,73 г C . 27,47 г D . 54,95 г

16 слайд

17 слайд
Сұрақ 12 “ Тербелістер мен толқындар” тарауына байланысты • Кез келген физикалық жүйеде тербелмелі қозғалыс пайда болу үшін оған сырттан энергия беру керек. Мысалы, математикалық маятникті тепе-теңдік күйінен ауытқыту арқылы оның потенциал энергиясын арттыру керек. Тербеліс кезінде потенциал энергия кинетикалық энергияға, кинетикалық энергия потенциал энергияға алма-кезек айналып жүйеде тербеліс пайда болады. Егер айналыстағы энергия жылуға айналып ысырап болмаса, тербелмелі қозғалыс шексіз жүреді, яғни тербеліс гармоникалық болады. Тербелістегі энергия ысырап болмайтын жүйені мүлтіксіз (идеальный) жүйе деп атайды. • Егер тербелістегі энергия жылу энергиясына айналып ысырап болмаса электрмагнит тербеліс шексіз ұзаққа созылып тербеліс гармоникалық болады.  

18 слайд
Бұл баяндалған деректерден мынадай қандай қорытындылар жасауға болады, дұрыс бірнеше нұсқаны көрсетіңіз? • А) тербеліс пайда болу үшін жүйені тепе-теңдік күйден шығару үшін оған сырттан энергия беру керек • В)  тізбекке берілген энергия бір түрден екінші түрге алма-кезек айналып жүйеде тербеліс пайда болады • С) Тербелісті аспан бұлтты болса, анық көріп бақылауға болады. Себебі жапырақтар қозғалысы болады. • Д) егер тербеліс кезінде айналыстағы энергия жылу энергиясына айналып ысырап болмаса, тербелмелі қозғалыс шексіз ұзақ созылып тербеліс гармоникалық тербеліске айналады. • Е) Тербелістің кез келген ортада таралуын толқын деп атайды. Оларға: дыбыс толқындары, сағат механизмнің жұмысы, тізбектегі айнымалы ток, электромагниттік тербелістер және т.б. жатады. • F) Тербеліс пайда болуы үшін бір мезетте барлық энергияны түрлендіруге болмайды. • G) Жүйе тепе-теңдік күйде болуы үшін, тербелісті күшейтуге болады. • H) Энергия ол тербелістің ең қарапайым түрі, сол бойынша біз тербелістерге түсінік бере аламыз.

19 слайд
• Дұрыс жауабы: • А,В,Д,Е

20 слайд
• Сұрақ 13 Математикалық маятник және оның кинематикасы.   • Математикалық маятник  деп – ауырлық центрі іліну нүктесінен төмен болатындай етіп ілінген кез келген денені айтады. • Еркін тербелістерді жасай алатын кез келген системаның орнықты тепе- теңдік қалпы болады. Математикалық маятник үшін бұл қалып оның ауырлық центрі мен іліну нүктесі вертикалдық бойында және ауырлық центрі іліну нүктесінен төмен орналасатын жағдайға сәйкес келеді. • Егер біз маятникті тепе-теңдік қалпынан шығаратын болсақ, онда тепе- теңдік қалпының оң жағына, бір сол жағына шығып, тербеле бастайды. Маятниктің тепе-теңдіктен ең үлкен ауытқуын тербелістің амплитудасы деп атайды. Амплитудданың бастапқы қозғалыс шартына тәуелділік қасиеті барлық тербелмелі қозғалыстарға тән деуге болады. • Тербелмелі қозғалыстың периодтылығын (ырғақтылығын) сипаттайтын Т шамасын тербелістің периоды деп атайды. Тербелістің периодын толық бір тербеліске кеткен уақытпен өлшейді.

21 слайд
• Тапсырма Иә жоқ • Белгілі уақыт өткенде, қайталанып отыратын процестерді тербеліс деп атайды ма? • Ұзындыққа секіріп жатқан спортсменнің қозғалысы механикалық тербеліске жатадыма? • Тербелістін периоды Т=t/n формуласымен өрнектеледіме? • Бірлік уақыт ішіндегі тербелістер саны, тербелістер жиілігі деп аталадыма? • Жиіліктің өлшем бірлігі секундпа? • 1 минутта 30 тербеліс жасайтын маятниктің тербеліс жиілігі 2 Гц тең бе екен? • Адам құлағының естуі 140 дБ артама? • Математикалық маятниктің жібі неғұрлым ұзын болса, тербеліс периоды соғұрлым көп болады ма?

22 слайд
Жауаптары: 1. Иә • 2.Иә • 3.Иә • 4.Иә • 5.Жоқ • 6.Иә • 7.Жоқ • 8. Иә

23 слайд
• ИНЕРЦИЯ Сұрақ 14 Балалар автобустың соңғы орындарында отырып мектепке келе жатты. Автобуста адамдар аз болды. Балалардың қасында, еденде, доп жатқан. Бағдаршамның қызыл шамы жанғандықтан жүргізуші автобусты тежей бастады. Осы автобус тоқтай бастады, ал добымыз тоқтамай домалап кетті. Автобус бойымен домалап, жүргізушінің қасында ғана тоқтады. Автобус қозғала бастады. Доп кері балаларға қарай домалады. Дұрысын айтсақ, доп орнында тұрды, ал автобусбен балалар оған (допқа) жақындады.

24 слайд
• Сұрақ 1: Неге доп өзінен өзі алға қарай жылжыды? Осы кезде автобустың жылдамдығы қалай өзгерді? Жауап:

25 слайд
• Дұрыс жауабы: Тоқтауға дейін доп автобуспен бірге қозғалды. Доптың жылдамдығы автобус жылдамдығына тең болды. Тежелу кезінде автобус жылдамдығы азайды, ал доптың жылдамдығы өзгермей доп өзінің алға қарай қозғалысын жалғастырды.

26 слайд
• Сұрақ 2: Неге доп автобус бойымен кері қарай домалады? Неге мәтінде былай жазылған «…Дұрысын айтсақ, доп орнында тұрды, ал автобус балалармен бірге оған (допқа) жақындады.» • Жауап:________

27 слайд
• Дұрыс жауабы: • Доп бастапқы нөлдік жылдамдыққа ие болғандықтан өз орнында тұрды. Доптың осындай жағдайы тыныштық инерция деп аталады. Автобустан тыс тұрған бақылаушыға қатысты ол тыныштықта тұрды, ал автобус пен оның ішіндегі балалар үшін ол кері қарай жылжыды.

28 слайд
Назарларыңызға рахмет!