Ғылыми жоба тақырыбы "Қазақтың тыйым сөздері" 5 сынып

1 слайд
№ 3 1 м е к т е п - г и м н а з и я 2 0 2 0 - 2 0 2 1 о қ у ж ы л ы«Зерде» ш ы ғ а р м а ш ы л ы қ ж о б а б а й қ а у ы

1 слайд

2 слайд
Тақырыбы: “Қазақтың тыйым сөздері” • Ғылыми жоба қорғаушы: Алмат Раяна • Ғылыми жоба жетекшісі: Тулеген Жадыра Серікқызы Қызылорда облысы, Жалағаш ауданы № 31 мектеп-гимназиясының 5 “А” сынып оқушысы

2 слайд

3 слайд
СЕКЦИЯСЫ Әдебиет Тақырыбы: Қазақтың тыйым сөздері

3 слайд

4 слайд
Жоспары І . Кіріспе ІІ. 1.1 Қазақтың ырым-тыйым сөздері 1.2 Қазақ халқының табиғатты қорғаудағы ырымдары мен тыйым сөздері 1.3 Тыйым сөздердің түрлері ІІІ. Қорытынды ІҮ. Пайдаланған әдебиеттер тізімі

4 слайд

5 слайд
Ғылыми жобаның мақсаты : • Тыйым сөздердің тәрбиелік мәнін аша отырып, оны өмірде тиімді пайдалана білу жолдарын қарастыру. • Қазақ халқының ғасырдан жеткен нақыл сөздерін насихаттау. • Адамгершілікке, имандылыққа, ізгілікке тәрбиелеу.

5 слайд

6 слайд
Ғылыми жобаның міндеті: Тыйым сөздерді қолдана отырып, тыйым салынған әрекеттерден аулақ болу. Надандықтан қашып, адамдыққа ұмтылу. Ғылыми жобаның өзектілігі: Қазақ халқының экологиялық мәдениетін насихаттау арқылы жалпы халыққа жоғарғы деңгейдегі экологиялық сауаттылық қалыптастыру. Ғылыми жобаның маңыздылығы: Тәлім-тәрбие берер тыйым сөздердің адам бойында адамгершілік қасиеттерін қалыптастыруға ықпалы зор екенін жұмыс барысында нақты көз жеткізу. Ғылыми жобаның нәтижелілігі: Жобаны нақтылай келе жұмыс соңында өз ұсынысын қарапайым, түсінікті түрде жеткізу.

6 слайд

7 слайд
Ізденіс үстінде Зерттеу жұмысымен танысу

7 слайд

8 слайд

8 слайд

9 слайд
Ұрпақтан-ұрпаққа сабақтасып, жалғасып келе жатқан қазақ халқының тыйым сөздерін әжемнің тәрбиесі  арқылы бойыма сіңірдім

9 слайд

10 слайд
ТЫЙЫМ СӨЗДЕРҮй тұрмысына, қоршаған ортаға байланысты Іс - әрекетке байланысты Қыз балаға қатысты Нанға қатысты Бесікке қатысты Ыдыс - аяқ, тағамға қатысты Киім киюге қатысты Жол жүруге байланысты

10 слайд

11 слайд
ҮЙ ТҰРМЫСЫНА ҚАТЫСТЫ ТЫЙЫМДАР • Үйге кіргізілген отынның артығын шығарып тастамайды. • Үйді айналып жүруге, жүгіруге болмайды. Бұл «жамандықты шақырма» дегенді  білдіреді. • Шәугім, аққұманның шүмегін есікке қаратып қойса, ырыс-несібе ке миді. • Сыпырғышты төрге қоймайды. Бұл үй ішіндегі жаманшылық, ауру-сырқау сыпырғышпен босағадан шықсын, төрге жоламасын деген ниетпен туған.

11 слайд

12 слайд
ҚОРШАҒАН ОРТАҒА БАЙЛАНЫСТЫ ТЫЙЫМДАР • Көкті жұлсаң, көктей соласың. • Суға түкірмейді. • Құстардың ұясын бұзуға болмайды. Қарғаса, үй-ішіңе кесапаты тиеді. • Құмырсқаның илеуін бұзба.

12 слайд

13 слайд
ІС - ӘРЕКЕТКЕ БАЙЛАНЫСТЫ ТЫЙЫМДАР • Үйге қарай жүгіруге болмайды. Әдетте оқыс оқиға, жамандық болғанда адам үйге қарай жүгіреді. Бұл, біріншіден балаларға жамандық шақырма деген ескерту болса, екіншіден үйде үлкен бар, жүрегі әлсіз адамдар бар, елді үркітпе, қорқытпа дегені. • Қонақ кете салысымен үйді қағып - сілкуге болмайды. Себебі қонақпен бірге үйге жақсы тілек, ықылас - пейіл келеді. Екіншіден қонақ кете салысымен үйді қағып - сілку әдепке жатпайды. Ойлап қараған адамға бұл сендерден құтылдым ба, жоқ па деген ойға келтіреді. • Жақты таянбайды. Қайғы-қасі рет тен әбден қажыған адам ғана жағын демеу етіп таянады.

13 слайд

14 слайд
ҚЫЗ БАЛАҒА ҚАТЫСТЫ ТЫЙЫМДАР . • Қыз бала шашын жайып жүрмейді. Ата - баба салтында тек жақыны қайтыс болған әйел ғана шашын жайған. Бүгінгі таңдағы қыз балалардың шаштарын жалбыратып жайып жүргені әдептілік емес. Жиналған, өрілген шаш адамды ұқыпты көрсетеді, әрі жұмысқа да, оқуға да ыңғайлы. • Қыз баласы тамақ дайындағанда басына міндетті түрде орамал байлауы қажет. Өйткені тамаққа шаш түсіп кетуі мүмкін. • Қызға қырық үйден тыю. Қыз бала орынсыз күліп, орынсыз сөйлеп, бейуақытта қыдырмағаны абзал. Өйткені қыз балалар – болашақ аналар.

14 слайд

15 слайд
НАНҒА ҚАТЫСТЫ ТЫЙЫМДАР • Қазақта ас атасы-нан деген сөз бар, яғни астың, дәмінің үлкені - нан. Бала ақ пен қараны ажыратып танымай тұрып-ақ оған оң қолына нан ұстауды, нанды баспауды, тастамауды үйретеді. • Нанды бір қолмен сындыруға болмайды • Таңертең нан ауыз тимей үйден шығуға болмайды • Нанды төңкеріп қоюға болмайды. • Нанды бір қолмен сындыруға болмайды. Кемтар адам ғана нанды бір қолмен сындырады. • «Нан қатты екен», «шала піскен», «күйіп кеткен», «езіліп кеткен» т.б.сөздерді айтып нанды, тамақты сынамайды. Нанды , тамақты сынау – ашаршылықты шақыратын жаман ырым .

15 слайд

16 слайд
БЕСІККЕ ҚАТЫСТЫ ТЫЙЫМДАР . • Бос бесікті тербетуге болмайды. Үйге келген адамға бос бесікті тербету арқылы өзінің ұрпақсыз қалғанын үндемей - ақ білдірген. • Бесікті саудалама. Бұл оның құны жоқ зат екендігін білдіреді. Ал, қазақ халқында бесік ұрпақ жалғастыратын қасиетті бұйым.

16 слайд

17 слайд
ЖОЛ ЖҮРУГЕ ҚАТЫСТЫ ТЫЙЫМДАР. • Жолға шығып бара жатқан адамнан «қайда барасың?, қашан келесің?» деп сұрамайды. Бұл адамның көңілін алаңдатып, сәтсіз сапарға ұрындыруы мүмкін. Тек іштей тілектес болып қалуы керек. • Барып, қайтар жолдың уақытын кесіп айтуға болмайды, бұл астамшылық, күпірлік болады. «Алла жазса», «Құдай қаласа», «Барар жердің дәмі тартса» деп нысаппен сөйлеу керек. Қазіргі кезде болып жатқан көптеген автокөлік оқиғалары осындай қарапайым жол жүру қағидаларын ескермегендіктен деп ойлаймын .

17 слайд

18 слайд
КИІМ КИЮГЕ ҚАТЫСТЫ ТЫЙЫМДАР. • Киімді оң қолдан бастап киіп, сол қолдан бастап шешеді. Аяқ киімді де солай. Бұл тірлігінің барлығы оң болсын деген ниеттен туған. • Киімді желбегей жамылмайды. Себебі қолы жоқ адам ғана киімді желбегей жамылады. Әрі жұмыс істегенде де ыңғайсыздық туғызады. • Бас киімді тебуге, лақтыруға, теріс киюге болмайды. Жақсылықтың барлығы адамның маңдайына жазылады деп есептеледі. Сондықтан бас киімнің орны ерекше. Бас киімді әрқашан таза, ұқыпты ұстап, төрге іледі.

18 слайд

19 слайд
ЫДЫС – АЯҚ, ТАҒАМДАРҒА ҚАТЫСТЫ ТЫЙЫМДАР. • Пышақ шалқасынан жатпасын • Ыдыстың беті ашық қалса, улы жәндіктер түсіп кетіп, суды немесе тағамды бүлдіреді. • Ыдыстан су ішерде азырақ төгіп жіберу қажет. • Қазанды төңкеріп қойса , ырыс – несібе кетеді. • Ас ішкен ыдысты төңкеріп қоймайды. Ол ырысыңның таусылғанын білдіреді. • Қонаққа кетік кесеге шай құюға болмайды. Бұл қонақты құрметтемеу болып саналады. • Егер көршілер тамақ әкелсе, ыдысын бос қайтармайды. Бос қайтару көргенсіздік болып саналады

19 слайд

20 слайд
Ата-бабаларымыздың бұрыннан бері жалғасып келе жатқан тыйымдарын, олардың мағынасын көптеген балалар біле бермейді. Біз осы ата-бабамыздан қалған құндылығымызды жай айтыла салған сөз сияқты, әншейін бір жоққа сенушілік секілді қабылдаймыз. Қазіргі ғаламтордың ішіне “кіріп” кеткен жастарымыз мұны керек қыла бермейді . Тіпті, кейбір үлкендерден сұрасақ, олар да білмей жатады. Сондықтан да, мен күнделікті өмірде көп кездесетін бірқатар тыйым сөздердің мағынасын кітаптардан іздеп, ата-әжелерден сұрап, ашуға тырыстым. Б алаларға кішкентай кезінен бастап мұның барлығын жете түсіндіріп, қадір-қасиетін ұғындырып отырса, олар барлығын қадірлеуді, аялауды үйренеді. ҚОРЫТЫНДЫ

20 слайд

21 слайд
 Қазақтың ырым-тыйым сөздері туралы баспасөз беттерінде жариялап, оқырман қауымға ұсынылса.  Ата-бабаларымыздан келе жатқан қазақтың ырым-тыйым сөзері туралы кітапшалар көбірек шығарылса  Ырым-тыйым сөздер туралы мектепте сыныптан тыс іс-шаралар өткізілсе. МЕНІҢ ҰСЫНЫСЫМ

21 слайд

22 слайд
ТЫҢДАҒАНДАРЫҢЫЗҒА РАХМЕТ!

22 слайд