#1 слайд
Жүйке жүйесінің физиологиясы

1 слайд

#2 слайд
ЖОСПАРЫ 1.Жүйке жуйесі туралы түсінік. 2.Жүйке жүйесінің құрамы. Нейрон. 3.Рефлекс. Рефлекторлық доға. 4.Орталық жүйке жүйесі

2 слайд

#3 слайд
Адам ағзасының сыртқы және ішкі ортаның түрлі әсеріне жауап беру кабілеті тітіркену деп атайды. Сыртқы және ішкі ортаның әсерін тітіркендіргіш деп атап, оны төртке бөледі: •Физикалық (механикалық соққы, қысым, электрлік әсерлер және т.б.); •Химиялық (дәрі-дәрмек, улы заттар, қышқылдар, тұз-ертінділері және т.б.); •Физико-химиялық (ертіндідегі иондар мен заттардың осмостық парциалдық қысымы, концентрациясы); •Биологиялық ( тірі ағзалардың әсері).

3 слайд

#4 слайд
Жүйке жүйесі – тұтас ағзаны байланыстырып, және организмнің сыртқы ортамен байланысын орнататын маңызды жүйелердің бірі. Жүйке жүйесі сезімталдықты, қозғалыс белсенділігін және басқа реттеуші жүйелердің (эндокриндік және иммундық) жұмысын бір тұтастыққа байланыстыратын интегративті жүйе ретінде әрекет етеді. Жүйке жүйесі ішкі және сыртқы тітіркендіргіш әсерін қабылдайды, талдайды, өңдейді, организм қызметін реттеп үйлестіреді. Адамның жүйке жүйесінің бөлімдері Жүйке жүйесі организмдегі орналасу орындары (топографиясына) мен құрылысына сәйкес: орталық және шеткі бөлімдер болып екіге бөлінеді. Орталық жүйке жүйесі: ми және жұлын Шеткі жүйке жүйесі: мидан және жұлыннан организмнің шеткі аумақтарына таралатын мүшелер: жүйке түбіршіктері, жүйкелер, жүйке тораптары, жүйке түйіндері (ганглийлері) және жүйке талшықтарының ұштары жатады.

4 слайд

#5 слайд
Жүйке жүйесінің құрамы Жүйке ұлпасы жүйке жасушаларынан түзілген. Жүйке жасушаларының құрамында нейронны ң мөлшері шамамен 10 пайызды құрайды, қалған 90 пайызы астроциттер мен глиальды жасушалар, бірақ олардың міндеті тек нейрондарға қызмет көрсету болып табылады. Нейрон мидың құрылымдық-қызметтік бірлігі. Нейрон мынадай бөліктерден тұрады: дендрит, нейрон денесі немесе сомадан, жалғыз өсінді аксоннан; аксон төмпешігі мен кішігірім құрылымдардан. Дендриттің қызметі келген қозуды қабылдау, ал аксонның қызметі қозуды келесі нейронға өткізу.  Сонымен жүйкенің бір жасушасында көп дендриттер мен бір ғана аксон болады. Нейронның бойымен қозу тек бір бағыт бойынша өтеді. Қозу дендриттер арқылы нейронның денесіне беріледі , одан денесі арқылы аксонға өтеді. Қозу бағытының сызбанұсқасы - дендриттер ->дене ->аксон.   Нейрондарды бір-бірімен және басқа да жасушалармен түйіскен жері – синапс. Нейрон құрылымы

5 слайд

#6 слайд
Нейрондардың өзара әрекеттесуі

6 слайд

#7 слайд
Құрылысы мен атқаратын қызметіне қарай нейрондар 3 түрлі болады: 1 •Сезгіш (рецепторлер қызметін атқарып қозуды сезім мүшелерінен орталық жүйке жүйесіне жеткізеді). 2 •Байланыстырғыш (қозуды сезгіш нейрондардан қозғалтқыш нейрондарға өткізеді). 3 •қозғалтқыш (қозуды орталық жүйке жүйесінен бұлшық еттер мен бездерге жеткізеді).

7 слайд

#8 слайд
Нейрондар орталық жүйке жүйесінің негізгі функционалдық бірлігі болғанымен, нейрондардың жүйке жүйедегі жасушалардың жалпы санының аз ғана бөлігін құрайды. Жүйке жасушаларының көп бөлігін нейрондар арасындағы кеңістікті толтыратын глиальды жасушалар құрайды. Глиальды жасушалар қоректік заттардың капиллярлардан нейрондарға тасымалдануын реттейді. Глия жасушалары мен нейрондар ақуыздармен, нуклеин қышқылдарымен және басқа заттармен алмасады. Жүйке ұлпасы Глияның мынадай түрлерін ажыратады: астроглия, олигодендроглия, микроглия. Астроглия - көп өсінділі жасуша. Астроглия нейронға тірек болу қызметін атқарады, жүйке талшықтарын оқшаулап, нейронның метаболизміне қатысады. Олигодендрологлия – бұл бір өсінділі. Ол аксонның миелинуінде, нейрондардың метаболизміне қатысады. Микроглия - глияның өте кіші жасушалары. Оның фагоцитозға қабілеті жоғары.

8 слайд

#9 слайд
Шартсыз рефлекс - тума, тұрақты, жұлында, ми бағанасында жасалады. Шартсыз рефлекстердің жасалуы үшін ешқандай шарттың қажеті жоқ. Қозу-әртүрлі тітіркендіргіштердің әсері нәтижесінде жүйке жүйесінің қызмет жасап тұрған белсенді күй. Шартты рефлекс - өмірде жасалады, уақытша, шартты рефлекстер тек ми қабығында жасалады. Рефлекстің түрлері шартсыз шартты туа біткен өмір сүру барысында пайда болған бір турдегі организмдерде бірдейәр организмде өз ерекшелігі болады өмір сүру барысында жоғалып кетпейді өмір сүру барысында өзеруі немесе жоқ болып кетуі мүмкін рефлекторлық доға жұлын немесе ми бағанасы арқылы өтеді ми қыртысында уақытша байланыс қалыптасады мысалдар лимон ауызға түскенде сілекей ағу лимонды көргенде сілекей ағу чихание, кашель, отдергивание руки от горячего чайника мысықтың / иттің атын айтқандағы реакциясы Рефлекс — сыртқы, немесе ішкі орта әсерлеріне организмнің жауап қайтару реакциясы.

9 слайд

#10 слайд
Әрбір рефлекстің жүзеге ауысуына, рецептордан орындаушы ағзаға жүйкелік импульс тарайтын жол рефлекторлық доға деп аталады. Рефлекторлық доға келесі 5 бөлімнен тұрады: 1. Рецептор, ол тітіркендіргіш әсерін қабылдайтын құрылым. 2. Афферентік жол, ақпаратты рецептордан орталық жүйке жүйесі немесе жүйке орталығына жеткізетін жол. 3. Орталық жүйке жүйесі немесе жүйке орталығы - ақпаратты афференттік жолдан қабылдап, оны түзеді және талдау қызметін атқарады. 4. Эфференттік жол - талданылған ақпаратты орталық жүйке жүйесі –шеткі мүшеге немесе орындаушы мүшеге жеткізетін жол. 5. Орындаушы мүше - жеткізілген ақпарат бойынша өз әрекетін өзгертеді, яғни белсенділікке өтеді. Рефлекторлық доға

10 слайд

#11 слайд
Рефлекторлық доға

11 слайд

#12 слайд
Орталық жүйке жүйесі - мүше және жүйелердің оптимальды қызмет атқаруын ұйымдастыратын және ағзаның біртұтастылығын қамтамасыз ететін, бас миы мен жұлында орналасқан жүйке түзілістерінің жиынтығы. Тірі организмді құрайтын түрлі органдар жүйелерінің қызметтерін үйлестіріп, реттеп отырады. Осы қызметтерді Орталық жүйке жүйесі жұлын жүйкелері (31 жұп) мен ми жүйкелері (12 жұп) арқылы атқарады. Осы құрылымдардың әр біреуі өзіне тән морфологиялық және функциональдық қасиетті иеленеді. Бұл жүйкелер омыртқааралық және вегетативтік жүйке түйіндерімен бірге шеткі жүйке жүйесін құрады. Әр түрлі рецепторлардан тітіркену процесінде пайда болатын жүйке импульстары орталыққа тепкіш (афферентік) жүйке талшықтары арқылы орталық жүйке жүйесіне келеді. Орталық жүйке жүйесі

12 слайд

#13 слайд
Жұлын омыртқа жотасының қуысында орналасқан. Жұлын өткізгіштік қызмет атқарады, соның нәтижесінде ми мен барлық органдардың арасындағы байланыс жүзеге асады . Адамда байқалатын көптеген рефлекстер жұлыннын кызметіне байланысты. Мысалы, тізе рефлексі. Бұл рефлексті санның төрт басты бұлшық етін тітіткендіріп байқауға болады. Тізе рефлексінің жасқа тәуелді айырмашылықтары болады. Бір жастан асқан адамда айқын болмайды. 8-23 жас аралықтарында тізе рефліксін әруақытта байқауға болады. Жұлын зақымдалса (ісік пайда болу, жарақаттану т.б.) оның өткізгіш жолдары зақымдалса, дененің түрлі бөлімдерінің сезімталдығы жоғала бастайды, бұлшық еттердің өздігінен жиырылуы бұзылады (сал болу) және басқа да өзгерістер байқалады.

13 слайд

#14 слайд
Адамның жұлыны 31-33 сегменттен тұрады: 8 мойын, 12 кеуде, 5 бел, 5 сегізкөз, 1-3 құйымшақ бөлімдері. Әрбір бөлім дененің өзіне тән жерлерін нервтендіреді. Жұлынның: а) сұр затында алдыңғы; артқы; бүйірлі (көкірек және бел) мүйіздер болады. б) ақ затында жұлынның өткізгіш жолдары бар . Жұлынның өсуі алғашқы жылы өте күшті болады, 2-3 жасқа келген баланың жұлыны 14г болады (жаңа туған нәрестеде 2,8-2,9г), 4- 6 жасқа келгенде жұлынның дамуы аяқталуға жақын деуге болады. Дегенмен оның жетілуі 20 жасқа жуықтағанда аяқталады. Осы мерзімде жұлын 8 есе көбейеді.

14 слайд

#15 слайд
Мидың жеке бөліктері Адамның миы орталық жүйке жүйесінің ең негізгі маңызды бөлігі. Ересек адамда мидың салмағы 1400- 1450 грамм құрайды. Одан 12 жұп нервтер шығып, миды көптеген ішкі мүшелермен, беттің, мойынның еттерімен, тілмен, көзбен байланыстырады және сезім мүшелерінен келетін мәліметтерді жеткізеді. Бұларға I иіс, II — көру, III — көз қимылдатқыш, IV — шығыршық, V — үшкіл, VI — бұру, VII — бет, VIII — дыбыс, IX — тіл-жұтқыншақ, X — кезеген, XI — қосымша, XII — тіласты нервтері жатады. Ми сопақша ми, көпір, мишық, ортаңғы ми, аралық ми және екі ми сыңарларынан тұрады.

15 слайд

#16 слайд
Артқы ми және аралық миға сипаттама Артқы ми.   Сопақша ми мен вароли көпірі артқы миды құрайды. Артқы, аралық, ортаңғы ми қосылып, ми бағанын түзеді. Вароли көпірі сопақша мидың үстінде орналасқан. Сопақша ми. Сопақша ми ми сауытында орналасқан. Төменгі жағы жұлынмен, жоғары жағы ми көпіршесімен жалғасады. Онда жұйке клеткалары шоғырланып, ядролар құрайды. Сопақша мидың атқаратын қызметі жұлынға ұқсас, ал бірақ бұның реттеу қызметінің әсері күрделірек. Мұнда тіршілік әрекетіне өте қажетті көптеген орталықтар бар. Мысалы, тыныс алу, қан айналу, ас қорыту т.б. Тыныс алу орталығынан импульстер жұлынға барып, қабырға аралық еттер мен диафрагманы (көк ет) қозғалтады. Соның нәтижесінде тыныс алу еттерінің жұмысы бір қалыпты жүзеге асып, өкпе ырғақты тарылып, кеңейіп тұрады. Жүрек рефлексі де ядромен байланысты. Бұл рефлекс жүректің жұмысын өзгертеді.

16 слайд

#17 слайд
Ортаңғы ми көпіршенің алдыңғы жағында орналасқан. Oртаңғы ми төрт төмпешіктен, қызыл ядродан және субстанциядан тұрады. Ортаңғы мидың жақсы дамуы бала өмірінің жасөспірім кезеңінде (16 жаста) байқалады. Мидың бұл бөлімі құрылысының күрделі болуына байланысты рефлекторлық қызметі де күрделі болып келеді. Төрт төмпешіктің екі жұп төмпешіктері болады. Төрт төмпешіктің алдыңғы екі төбешігінде көрудің алғашқы рефлекторлық орталығы бар. Артқы жұп төбешігі естудің алғашқы рефлекторлық орталығы болып есептеледі. Төрт төмпешік зақымдалса, адамның көру және есту қабілеті бұзылады. Қызыл ядро - сұр заттың жиынтығы. Бұның негізгі қызметі-еттің тонусын тарату және қозғалту рефлокторлық реакцияның өзара бірлесуін жүзеге асыру. Қызыл ядро статикалық жұмыстың, тұру жағдайдың, жүрудің және автоматтық қозғалыстардың орындалуын реттейді. Осы ядро арқылы импульстер мишықтан жұлынға және миға барады. Қара субстанцияның қызметі бұлшық еттердің тонусын және әртүрлі нәзік қозғалыстарды реттеп отырады. Мысалы, қол саусақтарының, шайнау және жүру сияқты күрделі рефлокторлық әрекеттердің бірқалыпты байқалуын жүзеге асыру. Ортаңғы мидың басқа ядроларына қарағанда, бұл баяу жетіледі, сондықтан реттеу қызметіне біртіндеп қосылады. Оның баяу жетілуіне меланин пигментінің жиналуы себеп болады. Жаңа туған баланың субстанциясында мұндай пигмент болмайды. Алғашқы рет ол баланың 2-4 жасында пайда болады да, 15-16 жастарында толық байқалады.

17 слайд

#18 слайд
 Аралық ми ортаңғы мидың алдыңғы жағында орналасқан. Ол көру төмпешегінен (таламус) және төмпешік асты аймақтан (гипоталамус) тұрады. Мидың бұл бөлімі, әсіресе, адамда жақсы жетілген. Аралық мидың негізгі массасы-көру төмпешігі. Бұл қабаттала келіп, бірнеше ядроға бөлінеді (алдыңғы, ішкі, сыртқы және артқы). Көру төмпешігі арқылы ми қыртыстарына баратын афференттік импульстер өтеді. Гипоталамус көру бөлімінен, емізік тәрізді денеден және меншікті аймақтан тұрады. Көру бөліміне зат алмасу мен дене температурасын реттеуге байланысты сұр төбешік жатады. Сұр төбешік клеткаларының дифференциялануы және пісіп жетілуі ертерек басталып, 6 жаста аяқталады. Клеткалары мен өткізгіш жолдары содан кейін де, әсіресе, жыныстық жетілу кезінде өседі. Емізік тәрізді денеде екі төбешік болады және ол мидың төменгі бет жағында орналасқан. 2-3 жастан жоғары кездерінде олардың ядролары баяу дамиды, сондықтан дифференциялау 7-8 жасқа дейін созылады. Ал 14-16 жаста ересек адамның ядроларынан айырмашылығы болмайды. Гипоталамус әртүрлі және күрделі қызмет атқарады. Дене температурасының өзгеруі, зат алмасу процесі, қан тамырларының және клетка аралық кеңістігінің өткізгіштігі, ас қорыту жолдары және несеп бөлу гипоталмустың жұмысына байланысты.

18 слайд

#19 слайд
Мишық мидың шүйде бөлімінде орналасқан. Мишықтың алғашқы бастамасы баланың эмбриональды даму кезеңінің екінші айында пайда болады. Бала дүниеге келгенде мишықтың салмағы 20г болады да, ұл балалардың салмағы жоғарылау келеді. Алғашқы 2-3 жылдарда бала жүре бастағанда мишық күшті өседі. Содан кейін өсу қарқыны төмендейді. Бала 15 жасқа келгенде мишықтың мөлшері ересек адамдарға теңеседі. Мишық екі ми сыңарларынан және құрт тәрізді бөлімнен тұрады.Үстіңгі жағы сұр затпен қапталып, қыртысты болып келеді.Бала дүниеге келген кезде қыртыс сайлары әлсіздеу болып, бет қабы кішілеу болады. Мишықтың ішкі жағы талшықты келген ақ заттан тұрады. Сұр және ақ заттардың өсуі баланың жасына тәуелді болады.Баланың 8-10 жас аралығында сұр зат бояу, ал ақ зат тез дамиды. Ақ затта төрт жұп ядролар орналасқан. Ең ірі ядросы тіс тәрізді ядро болып есептеледі. Мишық оргганизмнің әртүрлі қозғалыстары мен вегетативтік қызметтеріне әсер етеді. Мишық зақымдалған жағдайда адамның қалыпты қозғалыстары бұзылып, жүрге...

19 слайд