Кейкі мерген.Ғылыми жоба

1 слайд
Ғылыми жоба Ж.Досмұхамбетов атындағы дарынды балаларға арналған облыстық лицей “ Кейкі мерген ” Орындаған: Сайын Ақжүніс Ғылыми жетекші: Мейрамгүл Жұмабайқызы Атырау, 2020 жыл

2 слайд
Сайын Ақжүніс 11“а” сынып оқушысы Секция: Тарих Тақырыбы: “Кейкі мерген” Ғылыми жетекші: Мейрамгүл Жұмабайқызы

3 слайд
Кіріспе Негізгі бөлім 1.1.Кейкінің өмірбаяны және туған ортасы 1.2.Кейкінің бейнесі 1.3.Мергеннің қалыптасуы 1.4.Кеңес билігімен күресі 1.5.Мергеннің қаза табуы 1.6 Кейкі мерген туралы ғылыми зерттеулер мен әдеби шығармалар 1.7.Батырдың бассүйегінің елге оралуы және жер қойнына тапсырылуы ІІІ.ҚОРЫТЫНДЫ ІV.ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ҚОСЫМША  

4 слайд
ҒЫЛЫМИ ЖОБАНЫҢ • Кейкі мергеннің шынайы тарихи болмысын жасау,ақиқат пен жалғанды айыру. Ма қсаты • Халқымыздың тәуелсіздігі мен еркіндігі үшін күрескен ерлердің тарихын зерттеу арқылы қазақстандық патриотизмді қалыптастыру, олардың ерлігін бүгінгі ұрпаққа жеткізу Өзектілігі • Жұмысты Қазақстан тарихы бойынша қосымша материал ретінде ұсынуға, оқушылардың ғылыми ізденістеріне және тәрбие сағаттарында қолдануға болады. Жаңашылдығы

5 слайд
I .ӨМІРБАЯНЫ ЖӘНЕ ТУҒАН ОРТАСЫ Кейкі батыр Қостанай облысы Аманкелді ауданының Байтума қопасында дүниеге келген. Орта жүз құрамындағы Қыпшақ тайпасының Құлан қыпшақ руынан шыққан Құралайды көзге атқан мергендігіне сай ел аузында «Амангелдінің көзі мерген, Кейкінің қолы мерген» деген сипаттама сақталған .Кейкі (Нұрмағамбет) Көкембайұлы (1871- 1923 ж.), 1916 жылғы Торғай көтерілісінің батыры

6 слайд
Шыққан тегі . Құлан Қыпшақтан → Қырымқожа → Бұғыс, Пышығай, Пұсырманқұл, Құдайқұл туады. Кейкі Бұғыстан тарайды: Бұғыстан → Сарыстық → Есберлі →  Көбей → Көшкінші → Алшынбай → Жиембет → Медет → Төреш → Торайғыр → Көкінбай → Оспан, Қосжан, Омар, Кейкі (Нұрмағанбет), Шұбар (Нұрмұхамбет) бесеуі туады.  Кейкінің ұлы аталары Төрештің Торайғыры мен Жәукенің Сәбденбегі – Кенесары көтерілісіне қатысқан жаужүрек батырлар. Бұдан батырлық ата тегінен бері үзілмей келе жатқаны, арғы тамырынан бері ерлік пен өрлік үзілмеген текті әулеттен шыққаны аңдалады. Тұрмыс тапшылығын ерте көрген Кейкі  Жыланшық  болысының алпауыты  Р. Шашамбайұлының  малын қорып, дұшпандарына аттандыратын жігіті болған. Жастайынан аңшы, мергендігімен, өжеттігімен аймаққа танылған. «Оның Кейкі атануының сыры – жасынан аң-құс аулап, кісіге онша жоламай, біртүрлі кейкиіп жапан далада жалғыз жүргендігінен»- деген жорамал айтады оны зерттеушілердің бірі Ө.Бекмағанбетов

7 слайд
Балуан денелі Түсі суық Ғайбат сөз айтпаған БірбеткейҚайсарАрқа,Торғай даласын жатқа білген Халқына жанашыр

8 слайд
1.3. МЕРГЕНДІГІ , АҢШЫЛЫҒЫ

9 слайд
Ресей патшасының 1916 жылғы маусым жарлығы себеп болған Торғай  қазақтарының ұлт-азаттық көтерілісіне алғашкы күндерден-ақ белсене араласып, оның негізгі қарулы күші — мергендер жасағын басқарды, көтеріліс штабынын, ең кауіпті тапсырмаларын орындап, жиі- жиі барлауға шығып тұрды. [2] Торғай даласындағы 1916 жылғы қазақ халқының ұлт- азаттық көтерілісі тұсында орын алды. Әу баста «патшаға қара жұмысқа адам бермейміз» деп өз қарсылығын танытып, ұйысқан халық бара-бара жеке хандық құрып, ауыз бірлігін танытты. Көтерілісшілердің 50 мыңдық әскеріне қарулас серігі А.Иманов -Бас сардар, Кейкі -мергендердің мыңбасы болып тағайындалса, хан қылып халқы Ә.Жанбосыновты көтерді.

10 слайд
КЕЙКІ ҚАТЫСҚАН ШАЙҚАСТАРҰлт- азаттық көтеріліс і Доғал- Үрпек шайқасы Қазан төңкерісі Ақтүбек шайқасы

11 слайд
1916 жылдың қазан айында 7 мыңдай қарулы сарбаздар Ақтүбек деген жерге жиналып, Торғай қаласына шабуыл жасау, әскери гарнизонды басып алу мәселесін талқыға салды. Әсіресе, Кейкі мергеннің алғаш сынға түсуі 1916 ж. 21 қазанда  Татыр көлі  маңында патшаның жазалушы әскерімен болған ашық шайқаста өтті. Ол басқарған мергендер мыңдығы жазалаушылардың шабулына тойтарыс беруде асқан ерлік танытты. 6 қарашада Ә.Жанбосынов пен О.Шолақовтың біріккен қолы Торғай қаласына шабуыл жасады.

12 слайд
Доғал-Үрпек шайқасы. 1917 ж. 16 ақпанында Торғай көтерілісшілерінің тобын жою үшін полковник Тургеневтің Орынборлық 13 атты казак полкі Батпаққараға бет түзеді. Жазалаушылардың қалың қолына көтерісшілер 20 ақпанда Құмкешуде, 23 ақпанда Доғал-Үрпек бойында шабуыл жасап, патша әскерін едәуір шығынға ұшыратты. Осы шайқаста Кейкі батырдың тапқырлығы, соғысу тәсілдерін меңгерген шеберлігі, нысанаға алғанын мүлт жібермей, жауына жасындай тиген ерлігі ел аузына ілігіп, даңқы асты.

13 слайд
МЕРГЕННІҢ ҚАЗА ТАБУЫ

14 слайд
Бұл суыт хабар шұғыл түрде Торғайға жетіп, ол жақтан взвод командирі Стукан бастаған  ЧОН -ның әскері шығып, қашқандарды індете қуды (Қазақ даласындағы кеңес саясатына қарсы көтерілістерді басу үшін Төтенше тапсырманы орындайтын /ЧОН/ бөлімдер құрылған болатын. Торғайда сондай әскери бөлімдердің бірі 1921 ж. 12 қазанда құрылған Торғай взводы). Ақыры Жыланшық өзенін бойлай қашқан Кейкілер 1922 ж. 29 науырызда Жалаулы деген жердегі қыстақта түнеуге тоқтағанда қоршауға түседі. Сөйтіп, есіл ер қызылдармен болған осы атыста қаза табады. Батырды өлтіру операциясы аяусыз жауыздықпен іске асырылған. Айы-күніне жетіп отырған аяғы ауыр Ақжан сұлуды да шашынан сүйреп далаға алып шығып атып өлтіреді. Біреуі Кейкі туады деп Ақжанның ішін қылышпен жарып, ішіндегі туарманға келген ұл баланы аударып тастаған. Басқа бір бөлмесінде ұйықтап қалған інісі Шұбарды (Нұрмұхаммед) да алып шығып атып өлтірген. Батырға опасыздың жасаған қос сатқынға да «марапат»: ажалына екі оқ бұйырған. Қызыл жендеттер бұларды айуандықпен өлтірді: батырдың екі қолы, басы кесіп алынды, айы-күні жетіп отырған Ақжанның ішін жарып, нәресте етік табанына тапталды « Кейкінің өлтірілгендігі туралы куәлікте оның басы кесіліп, Торғайға апарылды» деп көзімен көргенін жазса И.Деев, тағы бір куәгер С.Искаков «Кейкінің басын қанжығасына байлап М.Сафарғалиев қалаға кіргенде жұрт таңырқап көруге барды. Бас көше шамына байлаулы тұрды кешке дейін. Оны ілу себебі Кеңес үкіметіне қарсы шыққандарға осындай өлім деп айбар етілді» деп көрсетеді естелігінде.

15 слайд
Кейкі туралы көптеген ғылыми зерттеулер мен әдеби шығармалар бар.Оның құрметіне отандық телехикая түсірілді.

16 слайд

17 слайд

18 слайд

19 слайд
Мәліметтерді табудағы кітапхананың көмегі

20 слайд

21 слайд
Жұмыстың нәтижесі . • жұмыстың барысында Кейкі мергеннің туған жері, өскен ортасы, азаматтық, батырлық мінезі, келбеті, ел үшін атқарған еңбегі мен күресі, ұлт азаттық көтеріліс кезіндегі ерлігі мен елге қамқорлығы және қайғылы қазасының жағдайы анықталды. Тәуелсіздіктің арқасында басқа елге музейге кеткен батырдың басын қайтарудың тарихы айқындалды. Қорытынды мен тұжырымдама • Кейкі мергеннің елі үшін істеген ерлігі мен қайғылы қазасы бүгінгі жастарды отансүйгіштікке, қазақстандық патриотизмге тәрбиелеу үшін өте маңызды; • ел мен жердің патриот азамат үшін ең бағалы құндылық екені көрсетілді; • батырлық, бірсөзділік, мергендік, қайсарлық, Отан үшін жанқиярлық, табандылық сияқты қасиеттердің қазақтардың бойындағы ең асыл қасиеттердің бірі екендігі негізделіп берілді; • Кейкі мерген сияқты кешегі кезде айтуға тыйым салынған ерлерді бағалау, ардақтау, олардың өмірін зерттеу мүмкіндігі тек Тәуелсіздіктің арқасында болып отырғанын үнемі ескеруіміз керек; • Кейкі мерген сияқты елі үшін күрескен батырлардың өмірбаяны мен ерлігі жайлы тарих оқулықтарында көбірек айтылып, қосымша материалдар қолжетімді және көп болуы керек; • Кейкі мергеннің Қыпшақ Бейбарыс сұлтанның бүгінгі Құлан Қыпшақ ұрпағынан тараған әулет екенін мойындап, батырға елді мекен атын беру керек деп ойлаймын.

22 слайд
Халық үшін, ұлт үшін тәуелсіздіктен, еркіндіктен, бостандықтан асқан бақ та, бақыт та жоқ. Болған да емес. Болмайды да. Ендеше елінің тәуелсіздігі, халқының бостандығы үшін күрескен әрбір азаматтың есімі ұрпақ жадында мәңгіге сақталып, тарих төрінен лайықты орын алуы тиіс.

23 слайд
1.БекмағанбетовӨ. https://ehistory.kz/kz/contents/view/omirbai_bekmaganbetov_keikinin_basin_arulap_zhe rleude_asigistik_bolmaui_kerek__5169 2. Qazaqstan tarihy.e-history.kz 3. kk.wikipedia 4. alashainasy.kz 5. adebiportal.kz 6. Егемен Қазақстан газеті,2016 жыл 7. Ана тілі газеті,2017 жыл 8. Байділдин Ш. Б «Санаулы ғұмырымдағы саналы ойларым» , Астана, 2010 .Б 17.78-90 бет. 9. Рамазан.Д. "Көктамыр",203-204 бет 10. Тұрғынбекұлы.С. Кейкі батыр. Астана.2017 11. Сүлейман М. Кейкі Көкембайұлы. Павлодар. 2013

24 слайд