#1 слайд
2024-2025 оқу жылы QAZBILIM SHYMKENT ұлттық лицейі Жоба авторы: Мекенбай Муслима Шадиярқызы Жетекшісі: Юнусова Жулдузой Маликовна

1 слайд

#2 слайд
Зерттеудің мақсаты: Мақал-мәтелдердегі киелі сан есімдердің қолданылуын қарастыра отырып, олардың жасалу жолдарына сипаттама жасау, мән- мағынасын ашу. Құрамында киелі сандары бар мақал-мәтелдерді зерттеу, жіктеу, талдау. Зерттеудің өзектілігі: күнделікті өмірде біз мақал-мәтелдерді жиі қолданамыз және оларды білу мен орынды қолдану бізді даналыққа үйретеді, шешендікке, көркем сөйлеуге шеберлендіреді. Мақал- мәтелдерде әрқашан есте сақтауға тұрарлық пайдалы ойлар, шешімдер бар. Мақал-мәтелдерде кездесетін сандардың атқарар қызметі зор, егер олар белгілі бір ойды түюге көмектеспесе, жай ғана сан болып қалар еді.

2 слайд

#3 слайд
Сандардың символикасы адамзат дамуының алғашқы кезеңіне тән, рулық қоғамнан басталады. Адамдар символдарға сенгіш. Сандар, символдар сияқты, әрқашан өзінің адам үшін маңызды жасырын құпиясымен өздеріне еліктіріп отырды. Пифагор барлық нәрсені сандар түрінде ұсынуға болатындығын айтты. Әртүрлі халықтар мен тіпті әртүрлі адамдар үшін сандардың мәні сәйкес келмеуі мүмкін, тіпті керісінше болуы мүмкін (мысалы, Үндістанда 6 саны қасиетті деп саналады, ал Африкада өлім саны) Жұп заттан тұратын жиынтықтарды (көздер, құлақтар, мүйіздер, қанаттар, қолдар) жиі байқау адамды 2 саны туралы ойға алып келді. Біздің бұрынғы ата-бабаларымыз көрген екі үйрегін екі жұп көзбен салыстырған. Егер олар көбірек көрсе, онда: «көп» сөзін қолданған. Одан әрі екеудің артында белгісіз, жұмбақ нәрсе басталды. «Бір», «екі», «көп» деп санаған кезде, екеуден кейін «бәрі» болды. Сондықтан, 2 санынан кейін өту керек болатын 3 саны «бәрі» деген мағынаны білдірді. Тек біртіндеп адам үш затты, содан кейін төрт, бес және т. б. бөлуді үйренді. Кейінірек адамдар бүкіл әлем сандар заңдарына бағынатындығын ескеріп, оларды түсінудің кілттерін іздей бастадыНегізгі бөлім Негізгі бөлім

3 слайд

#4 слайд
Мақал-мәтелдердің құрамында сан есімдер жиі қолданылады. Бір мылтықтың аузына, Мың кісі сияды, - деген мақалда бір сөзі есептік сан есім, заттың сандық мөлшерін білдіріп тұр. Бірақ мылтық біреу болғанмен мың, яғни көп кісіге жарайтындығын, көптік қызмет атқаратындығын көрсетеді.

4 слайд

#5 слайд
Мақал – мәтелдердегі кейбір киелі сандарды төмендегіше топтастыруға болады Мақал – мәтелдердегі кейбір киелі сандарды төмендегіше топтастыруға боладыАуа-райына байланысты мақал- мәтелдердегі киелі сандар Ауа-райына байланысты мақал- мәтелдердегі киелі сандарМақал-мәтелдердегі септік, тәуелділік, жіктік жалғауларында тұрған сан есімдер Мақал-мәтелдердегі септік, тәуелділік, жіктік жалғауларында тұрған сан есімдерСан есімдердің есептік, реттік, жинақтық түрлеріне негізделген мақал- мәтелдер Сан есімдердің есептік, реттік, жинақтық түрлеріне негізделген мақал- мәтелдер Жан-жануарларға байланысты кездесетін киелі сандар Жан-жануарларға байланысты кездесетін киелі сандарАғайын-туысқа байланысты мақал- мәтелдердегі киелі сандар Ағайын-туысқа байланысты мақал- мәтелдердегі киелі сандар

5 слайд

#6 слайд
Ағайын-туысқа байланысты мақал- мәтелдердегі киелі сандар Туысы бірдің, уысы бір Екі аяқта бөле тату, төрт аяқта бота тату Ер жігіттің екі сөйлегені өлгені. Алты аға бірігіп әке болмас, Жеті жеңге бірігіп ана болмас. Күйеу жүзден үлкен, Жиен мыңнан үлкен. Ер кезегі үшке дейін

6 слайд

#7 слайд

7 слайд

#8 слайд

8 слайд

#9 слайд
Мақал – мәтелдердегі киелі сан Мақал – мәтелдердегі киелі санЖетіге келгенше жерден таяқ жейсің Жетіге келгенше жерден таяқ жейсіңЖеті қабат жердің асты Жеті қабат жердің асты 7

9 слайд

#10 слайд
Тоғыз қабат торқа кигізген Тоғыз қабат торқа кигізгенТоғыз жолдың торабына Тоғыз жолдың торабынаМақал – мәтелдердегі киелі сан Мақал – мәтелдердегі киелі сан9

10 слайд

#11 слайд
Он екі айдың жартысы Он екі айдың жартысыОрайда орай оқ атқан Он екі тұтам жай тартқан Орайда орай оқ атқан Он екі тұтам жай тартқан12 санына байланысты кездесетін жолдар: 12 санына байланысты кездесетін жолдар:

11 слайд

#12 слайд
40 санына баланысты кездесетін жолдар: 40 санына баланысты кездесетін жолдар:Қырықта қылаң, елуде елес Қырықта қылаң, елуде елесОтызыңда орда бұзсаң Қырқыңда қыр аспассың Отызыңда орда бұзсаң Қырқыңда қыр аспассың

12 слайд

#13 слайд
Бас екеу болмай, Мал екеу болмайды Ажал ақымақ үшін алтау, Ақылды үшін біреу. Есептік сан есімдерде –ау, -еу жұрнақтарының жалғануы арқылы жинақтық сан есімдер жасалады.

13 слайд

#14 слайд
Зерттеу нәтижесінде біз 1 саны бар мақал-мәтелдердің көп екенін көрдік. Екінші орында 7 саны бар мақал- мәтелдер. Бұл қазақ халқының «сүйікті» саны. 2 саны бар мақал-мәтелдер үшінші орында. Жұп сандар - екі, төрт, алты, сегіз – әлдеқайда аз кездеседі. Сонымен, бір «бір», «екі», «үш», «бес», «жеті», «жүз» деген нақыл сөздер мен мәтелдерді жиі кездестіруге болады. Біз өз жұмысымызда киелі сандары бар мақал-мәтелдерді зерттедік. Сандары бар мақал-мәтелдерді анықтау мақсатында әдебиеттерге талдау жасап, оларды жүйелендірдік. Олар мақал-мәтелдердің бірінші, екінші және үшінші орында тұрғанын анықтады. Халық даналығы қандай сандарға көбірек мақал-мәтелдер арнағанын анықтады.

14 слайд

#15 слайд
•Киелі сандардың мақал-мәтелдерде қолданылуы туралы кітап шықса; •Ғылымымызға, тілімізге байланысты келіп қосылып жатқан мақал-мәтелдердегі киелі сандар туралы арнайы сайт ашылса. •Киелі сандардың мақал-мәтелдерде қолданылуы туралы кітап шықса; •Ғылымымызға, тілімізге байланысты келіп қосылып жатқан мақал-мәтелдердегі киелі сандар туралы арнайы сайт ашылса.

15 слайд