Махамбет жырлары

1 слайд
Махамбет Өтемісұлы 1803-1846

1 слайд

2 слайд
Кіріспе Мақсаты: – Махамбет Өтемісұлының «Тарланым» өлеңіндегі Исатайдың бейнесіне баға беру. Міндеттер: - 1836-1838 жылдардағы көтерілістегі Махамбеттің шығармасындағы Исатайдың рөлін көрсету - Махамбеттің қазақ әдебиеті мен қазақтың ұлттық болмысын дамытудағы маңызын талдау

2 слайд

3 слайд
Махамбет Өтемісұлы өмірбаяны Махамбет Өтемісұлы 1803 жылы қазіргі Батыс Қазақстан облысы аумағындағы Бөкей Ордасында дүниеге келген. Исатай Тайманұлының ең жақын серігі ақын Махамбет Өтемісұлы болды. Ол араб, татар, орыс тілдерін жетік меңгерген. Ішкі орда ханы Жәңгір ханның ұлы Зұлқарнайдың тәрбиешісі болған. Бөкей ордасы қазақтарының 1836-1838 жылдырдағы ұлт-азаттық көтерілістеріне қатысқан ақын және көтеріліс басшысы. Махамбет Исатайды өз шығармаларында қазақ халқын, бостандық пен тәуелсіздік жолындағы азаттық күресін көрсете білді. Ұлы жазушы Мұхтар Әуезов: “Махамбет – қазақ ақындарының ішіндегі ең бір күштісі. ХІХ ғасыр әдебиетінде қимыл мен күрес жырын Махамбеттей жырлаған ақын болған емес» - дей келе сыншы Зейнолла Қабдоловтың «Абайға дейінгі қазақ поэзиясында Махамбеттен асқан ақын жоқ» -деп үлкен баға берген. 2003 жылы Махамбет Өтемісұлының туғанына 200 жылдығы ЮНЕСКО көлемінде аталып өтті.

3 слайд

4 слайд
Махамбеттің Исатай батырға арналған туындылары Ақынның көптеген өлеңдері адал досы, жақын серігі — Исатайға арналған . «Тайманның ұлы Исатай», «Исатай деген ағам бар», «Тарланым», «Мінкен ер», «Мінгені Исатайдың ақтабан-ай», «Қызғыш құс» т.б шығармаларын атап айтуға болады. Махамбет – ақын ғана емес, батыр, жырау, күйші де. Оның өлеңдеріне де батылдық, өткірлік тән. Содан да болар, ақын өлеңдері еңсесі түскен адамның жанына қуат береді, жігерлендіреді.

4 слайд

5 слайд
Махамбеттің Исатай батыр туралы «Тарланым» өлеңінен үзінді Таудан мұнартып ұшқан тарланым, Саған ұсынсам қолым жетер ме, Арызым айтсам өтер ме? Арыстаным, көп болды - ау Саған да менің арманым! Кермиығым, кербезім! Керіскідей шандозым. Құландай ащы дауыстым! Құлжадай айбар мүйіздім! Қырмызыдай ажарлым! Хиуадай базарлым! Теңіздей терең ақылдым! Тебіренбес ауыр мінездім! Садағыңа сары жебені салдырған, Садағының кірісін Сары алтынға малдырған.

5 слайд

6 слайд
Махамбеттің «Тарланым» атты өлеңінде Исатайдың бойындағы жеке бейнесі - биік тауға, - айбатты арыстанға, - ат құлағында ойнаған шабандозға, - даусының өктемдігін, - ажарлы жүзін, - терең ақылдылығын, - ауыр мінезділігін, - көзге атқан құралай мергендігін сипаттаған.

6 слайд

7 слайд
●– Махамбет өз шығармасында «Тарланым» өлеңінде Исатайды батыр етеді, оның ерлігін, батырлығын дәріптейді. ●– Исатай қазақ халқының азаттығы мен тәуелсіздігі үшін, Ресей империясының отарлау саясатына қарсы күресті. Бұл ұлт-азаттық күрес болды. ●– Соның салдарынан көтеріліс патша әскерлерінің күшімен басылып, талай батырлар қаза тауып, Исатай соңғы шайқастардың бірінде ерлікпен қаза тапты. ●– Демек, Исатай қазақ халқының Ресей империясының отаршылдық езгісінен азаттық, тәуелсіздік үшін күресінің ұлттық қаһарманы ретінде көрсетіледі. Оның батырлығы мен ұлт-азаттық көтеріліс басшысы ретінде Махамбет шығармаларында дәріптеледі. «Тарланым» өлеңіндегі негізгі идеяға қорытынды жасасақ:

7 слайд

8 слайд
●– Бұл – қазақ халқының Ресей империясының отарлық езгісінен азаттық, тәуелсіздік үшін күресінің символы. Оның бейнесі қазақтың өз болмысын сақтап қалуға деген ұмтылысы мен қарсылық рухын бейнелейді. ●– Исатай нағыз батырдың биік адамгершілік қасиеттерін – ержүректілікті, батырлықты, тектілікті халқының бостандығы жолында жанқиярлыққа дайындығын көрсетеді. ●– Ол – жалпы жауға қарсы күресте оның төңірегіне топтасқан түрлі рулар ұлттық бірліктің белгісі. «Тарланым» өлеңіндегі Исатайдың ұлттық құндылығын атап өтуге болады:

8 слайд

9 слайд
●– Оның бейнесін қазіргі жастарға үлгі етіп, ұлттық салт-дәстүрді сақтауға және жаңа сынақтарға қарсы тұруға шақыру. ●– Оның халық бірлігіне, бір мақсат жолында жауласушы тараптардың татуласуына деген ұмтылысына тоқталу. Бұл қазіргі Қазақстанда маңызды. ●- Исатайдың гуманистік қасиетін, руластарының қанын төкпеуді, жанжалды бейбіт жолмен шешуге құштарлығын атап көрсетіу. ●– Исатайды отаршылдық саясаттың қауіптілігін түсінген, тәуелсіздіктен айырылу қасіретін болдырмауға тырысқан дана саясаткер ретінде көрсету. Исатай образының концепциясындағы жаңалыққа келсек, мынаны ұсына аламыз:

9 слайд

10 слайд
Қорытынды Батыр ақын, жыршы Махамбет Өтемісұлының қазақ әдебиеті мен Қазақстан тарихындағы орны жан-жақты талданып, қазақ мәдениетінің дамуына қосқан үлесі ЮНЕСКО көлемінде бағаланды. Өмірбаяндық дереккөздер мен зерттеушілердің еңбектері негізінде Махамбет өмірінің басты белестері аталып, Исатай Тайманұлының 1836-1838 жылдардағы халық көтерілісіне қатысуы сараланды. Махамбетті көрнекті ақын-ақын ретінде қарастыруға ерекше көңіл бөлінді. Шығармашылық стилінің өзіне тән ерекшеліктері айқындалып, қазақ поэзиясының дамуындағы рөлі айқындалды.

10 слайд