#1 слайд
Махамбет Өтемісұлы «1803-1846»

1 слайд

#2 слайд
Менің атым – Махамбет, Жасқұстағы Жәңгір хан Ісінен болдым құса – дерт. Атасы өткен Айшуақ- Соның көзі көрді ғой: Менің атам Өтеміс Елдің қамын жеді ғой.

2 слайд

#3 слайд
Махамбет - халықты патшалық, хандық өкіметке қарсы қарулы кетеріліске шақырған алғашқы қазақ ақыны. Оның бейнелі де жалынды негізінен Шалкиіз, Сыпыра, Доспамбет, Қазтуған сияқты батыр жыраулардың үлгісінде шығарылған көтеріліс туралы толғаулар. "Жәңгірге", "Баймағамбет сұлтанға" деген өлеңдерінде үстем тап өкілдерін бет-пердесін жырта шенесе, "Мұнар күн" өлеңінде ел басындағы ауыртпалықты күйзеле, ашына айтты. Исатай - ақынның кеп өлендерінің басты қаһарманы. "Тайманның ұлы Исатай", "Исатай деген ағам бар", "Исатай сөзі", "Тарланым", т.б. өлеңдерінде Исатайдың адамгершілігі, азаматтығы, батырлығы, қайсарлығы сипатталады.

3 слайд

#4 слайд
“Ерлік пен елдіктің өшпес рухы”

4 слайд

#5 слайд
Махамбет айтулы күйші, сазгер де болған. "Өкініш", "Қайран Нарын", "Жұмыр қылыш", "Терезе", т.б. күйлері күйтабаққа жазылды. Махамбет өлеңдері 1908, 1912, 1925 ж. Қазан, Орынбор, Ташкент қалаларында жарық көрді. Шығармалары 1939-89 жылдар арасында 8 рет жеке кітап болып шықты, оқулықтар мен жинақтарға енді. Оның өмірі мен шығармашылығы жөнінде Х.Досмұхамедов, М.Әуезов, Қ.Жұмалиев, З.Қабдолов, Х.Сүйіншәлиев, С.Қирабаев, Ә.Дербісәлин, Р.Бердібаев, М.Мағауин, т.б. ғалымдар мен қаламгерлер зерттеулер, мақалалар жазды, пікірлер айтты.

5 слайд

#6 слайд

6 слайд

#7 слайд

7 слайд

#8 слайд

8 слайд

#9 слайд
/Әдебиет теориясы бойынша/ Ажарлаудың түрлері Аллитерация (лат. allittera-дыбыстас) – дауыссыз дыбыстардың қайталануы . Мысалы Қ.Аманжоловтың " Иран шахқа мұңын шақпа, Низами, Біздіңжақта гүл кұшақта, Низами..." деген өлең жолдарында аллитерация (ш әрпі қайталанып) өлең өрімін құ6ылтып, оның окырманға әсерін күшейтіп тұр. Аллитерация - қазақ мақал-мәтелдерінде де ұтымды қолданылатын тәсілдерінің бірі. Мақалдар құрылысында дыбыс үндестігі, бір дыбыс немесе бір сөзді ("Бейнет, бейнет түбі - зейнет") бірнеше қайталау, сөз ұйқасымы айрықша рөл атқарады. Қазақ жұмбақтарында аллитерация тәсілі жиі кездеседі ("Әуеден күбі түсті, күбінің түбі түсті"). Жоғары қарап оқ атпа, Жуық түсер қасыңа. Жаманға сырыңды қосып сөз айтпа, Күндердің күні болғанда Сол жаман айғақ болар басыңа. Шалкиіз жырау

9 слайд

#10 слайд
Ассонанс – (үйлесім) – өлең сөзде дауысты дыбыстардың үндесе қайталануы. Ассонанс сөздің интонация- музыка мәнін, экспрессивтік- эмоционалдық бояуын күшейтіп, ерекше елеулі тұстарды дыбыстандырып, ой- сезімнің әсерлілігін арттырады. «Еңсегей бойлы Ер Есім, Есім сені есірткен, Есіл де менің кеңесім...» Жиембет жырау

10 слайд

#11 слайд
Айшықтаудың /фигура/ түрлері Қайталау – 4-ке бөлінеді. 1/ Жай қайталау – өлең тармақтарында бір сөз әр жолда қайталануы. Мысалы: О, Ақтан жас, Ақтан жас... 2/ Эпифора /кезекті қайталау/ - сөз немесе сөз тіркесінің жол аяғында қайталануы. М: Тебінгісін тесе атқан, Тізгінінен кесе атқан. 3/Еспе қайталау – алдыңғы тіркестің аяғы, келесі тіркестің басында қайталануы. М: Сарқырайды мұз бұлақтар, Мұз бұлақтар у да шу. /С.Сейфуллин/ 4/Анафора – өлеңдегі әр жол не әр тармақ бір сөзбен басталып, қайталана беруі. М: Алтайдың арғы беті, бергі беті, Алтайдың біз тұрған жер ылғал шеті...

11 слайд

#12 слайд
А.Байтұрсынов: “Арнаудың өзі үш түрлі болады: жарлай арнау, сұрай арнау, зарлай арнау”. Жарлай арнау — көпшілікке, белгілі бір ортаға, қауымға немесе жеке адамға да қаратылып айтылады. Ы.Алтынсариннің “Бір аллаға сыйынып” атты өлеңі жарлай арнаудың үлгісі (“Бір аллаға сыйынып, Кел, балалар, оқылық. Оқығанды көңілге, Ықыласпен тоқылық.”). Сұрай арнау — көпшілікке, не жеке адамға арналып айтылады және жауап күтіледі. Сұрай арнауда кейде жауап беріледі, кейде жауап меңзеу арқылы сезіліп, білініп тұрады. “Не жазып ем, құдай-ау, мен қазаққа, Мұншама ғып салғандай бұл азапқа? Адамшылық есебіне кірісіп, Қолы жетсін дегенім бе азатқа?!”, “Бар ма, қазақ, мұнан басқа қылғаным? Неңді шаштым, неңді бұздым, былғадым? Аштан өлген аталарың бар ма еді? Тамақ үшін сатқан иттер иманын” (А.Байтұрсынов). Арнау өлеңді іштей жанрлық түрге жіктегенмен, олардың үндесіп кететін сәттері жиі кездеседі. Жоғарыдағы Арнау өлеңді сұрай арнауға жатқызғанымызбен, онда зарлай арнаудың да сарыны аңғарылады. Зарлай арнау — Арнау өлеңнің ең көне түрі. Мұнда халық басына түскен қиын кезең, немесе жеке адамның басына түскен қиындық, тағдыр тәлкегінің азабы ерекше ашылып көрсетіледі. Қазақ ауыз әдебиетінде “Ақтабан шұбырынды”, “Қыз Жібек” т.б. жырлардағы зарлай арнау Арнау өлеңнің бұл түрінің ерте дәуірде пайда болғанын айғақтайды. Қазақтың жазба әдебиетінде де зарлай арнау ерекше орын алады: “Сауықшыл есіл елім-ай! Сарыарқа қайран жерім-ай! Күмістей таза суы бар, Айдын шалқар көлім-ай!” (М.Жұмабаев). Абай Арнау өлеңді жаңа сатыға көтеріп, мазмұн және түр жағынан байытты. Абайдың “Кешегі Оспан ағасы”, “Жайнаған туың жығылмай”, т.б. отыздан астам Арнау өлеңі әлеум. мәселелерді, жеке адамның бейнесін, мінез-құлқын әр қырынан ашып көрсеткен көркем туындылар.

12 слайд

#13 слайд
•Романтизм - көркем шығармада өмір шындығын бейнелеудің бір тәсілі, көркемдік әдіс; Романтизм белгілері: қоғамға көңілі толмау; оған өзінің идеалын қарсы қою; өмірге сын көзімен қарау; рухани азғындыққа қарсылық; заман шындығынан аулақ кетуге ұмтылыс; арман, қиял; өткенді дәріптеу; азаттық, бостандық идеясы; кейіпкерлерінің “ерекше” болуы; көтеріңкі эмоционалды стиль; қайғы-мұңға, ғажайып-құпия, фантастикалық жайттарға құштарлық; лиризм; әсірелеу, т.б. Романтикалық шығармаларда бейнелеу құралдары, әсерлі суреттеулер (эпитет, теңеу, метафора, ұлғайту, шендестіру, символ) мол кездеседі. Қазақ әдебиетіндегі романтизм әлемдік әдеби құбылыстың бір бөлшегі бола тұра, өзіндік ұлттық ерекшеліктерімен оқшауланады. Халық ауыз әдебиеті үлгілерінен көрініс тапқан романтикалық белгілер 15 — 18 ғасырлардағы жыраулық поэзияда қаhармандық- жауынгерлік, азаттық-патриоттық рухта көрініс тапты. Қазақ әдебиетінде романтизмнің тегеурінді көрінген тұсы 19 ғасырда болды, ол ұлттық сөз өнері дамуының маңызды факторы саналды. Осы кезеңде өмір сүрген Махамбет романтизмі Исатай Тайманұлы бастаған ұлт-азаттық көтеріліспен бірге туып, азаттық бағытында өрбіді.

13 слайд

#14 слайд
«Махамбет өлеңдеріндегі Исатай бейнесі» 4. Махамбет өлеңдеріндегі Исатай бейнесін жинақтаңыздар. Қандай адам деп ойлайсыздар? 5. Махамбет пен Исатайдың өзара үндестігі неде? 6. Исатайдың қазасы ақынды неліктен мұңайтты? Сұрақтар: 1. Көтерілістің шығу себептері. 2. Махамбеттің балалық, жастық шағы. 3. Махамбет көтеріліс кезінде.

14 слайд

#15 слайд
Махамбеттің соңғы сөзі Керуен тірлік бөктерді де бойға азап, Бұлың-бұлың белдер асып шаршаған Бұл жалғаннан кетіп жатты қанша адам. Қазанына қожа болған жай қазақ, Екеуімізге “Егіз бе?” деп тамсанған. Махамбет қандай адам? Топтастырыңыздар. Ойыңызды өлеңдерімен дәлелдеңіз?

15 слайд

#16 слайд
2. П і к і р т а л а с «Махамбет өлеңдерін бүгінгі жастар тыңдай ма?» Пікірталасқа қосымша сұрақтар: 1. Махамбет өлеңдерінің тәрбиелік мәні не? 2. Махамбет өлеңдерінің ерекшеліктері.

16 слайд

#17 слайд
Арманшылдар. . . 2 тақырыптың бірін таңдап шағын эссе жазыңыздар. 1. Егер мен батыр болсам... 2. Егер мен ақын болсам...

17 слайд

#18 слайд
Атырау қаласында

18 слайд

#19 слайд
Махамбет пен Исатайға арналған ескерткіш Орал қаласында да орнатылмақ

19 слайд

#20 слайд
Үй тапсырмасы: «Махамбет поэзиясындағы романтизм» Сұрақтарға жазбаша жауап беріңіздер. 1. Романтизм дегеніміз не? 2. Махамбет романтизмінің ерекшелігі неде? 3. Махамбеттің қандай күйлері бар? 4. Махамбет басқа ақындардың жырында. Жаттау.

20 слайд