Қазақстан аумағын мекен ететін қосмекенділер

1 слайд
Серәлі Ақерке ӘскербекқызыҚосмекенділер

1 слайд

2 слайд
1.Далалы, орманды жерлерде кездесетін қосмекенділер. 2. Шөл мен шөлейтті жерлерде кездесетін қосмекенділер.

2 слайд

3 слайд
Сүйіртұмсық көлбақа  Қазақстанда Солтүстікке қарай Орал- Қарағанды- Аягөз- Үшаралды мекендейді .  Өзен, көл саз жағаларында кездеседі.  Суда тек көбею кезінде тіршілік етеді.  Аналығы жылына бірнеше мыңдаған уылдырығын шашу күйінде , су асты өсімдіктеріне бекітеді, ал аталығы оларды өзінің сүтімен ұрықтандырады . Мұндай мол өнім уылдырығы мен итшабақтары , балықтар мен басқа да су жануарлары үшін маңызды қорек болып табылады.  Аз ғана мөлшерде тірі қалған итшабақтар ғана бақаға айналып , құрлыққа шығады.  Жәндіктер , шаянтәрізділер және басқа ұсақ су , су маңы , жердегі омыртқасыз жануарлармен қоректенеді. Қансорғыш қосқанаттылармен көптеп қоректену нәтижесінде , қоршаған ортаны тазартады.

3 слайд

4 слайд
Қызыл бауыр шұбар бақа Сібір бұрыштістісі Шөпбақа ТарбақаДАЛАЛЫ, ОРМАНДЫ ЖЕРЛЕРДЕ КЕЗДЕСЕТІН ҚОСМЕКЕНДІЛЕР

4 слайд

5 слайд
ҚЫЗЫЛ БАУЫР ШҰБАР БАҚА  Қазақстандағы құйрықсыз қосмекенділер отряды , дөңгелектілер тұқымдасының жалғыз өкілі .  Арқасы жасыл немесе қара дақтары бар сұр түсті , құрсақ жағы қаракөк дақтары бар қызғылт не ашық қызғылт түсті , дене пішіні кішілеу бақа (ұзындығы 3-5 см )  Еуропада кең таралған . Қазақстанда тек Жайық өзенінің аңғарында кездеседі. Мұнда ол ағынсыз сулар ұсақ шұңқырлар , бақшалар , тағы басқа жерлерді мекендейді .  Су беті өсімдіктері көп , түбі лай жерлерді ұнатады. Бұл бақаның бүкіл өмірі суда өтеді, судан тек түнде таңсәріде шығады . Ешқашан судан алысқа кетпейді. Ең ұзақ алыс кететін уақыты – күз .  Қызыл бауыр шұбар бақаның судан 0,5 км-ге қыстайтын шұңқыры болатындығы белгілі.  Басқа құйрықсыз қосмекенділерден айырмашылығы – уылдырығын топтамай жеке- жеке не 2-12 уылдырықтан тастайды , уылдырық тастау уақыты мамырдың басы .  Ересектері су шабақтарымен , ал итшабақтары балдырлармен қоректенеді.  Сүтқоректілердің сілекей қабығын қатты күйдіретін , терісінен улы шырыш бөліп шығарады.  Сүтқоректілер мен құстарды шаққанда , олардың тыныс алуын әлсіретіп , бұлшықеттерін жансыздандырады. Сондықтан қызыл бауыр шұбар бақаны ешқандай аң , құс , балық жемейді.

5 слайд

6 слайд
СІБІР БҰРЫШТІСТІСІ  Қазақстанда бұрыштістер туысының жалғыз өкілі, ал Шығыс Азияда 15 түрі бар . Бұрыштістер тұқымдасында 31 түр бар , бұлар тритон(құйрықты бақа ) мен саламандраға жақын қарапайым құйрықты қос мекенділер .  Бұрыштіс деген ат таңдай тістері иілген немесе бұрыш болып орналасқандығын білдіреді.  Сібір бұрыштістісі Сібір тайга ормандарында кең таралған , тіпті Поляр шеңберіне де кіреді , ал таралу аймағының оңтүстік шекарасы Республикамыздың солтүстік шекарасына дейін жетеді.  Қазақстанда солтүстік Қазақстан облысының Конюховскии ауданында бір рет кездескен. Орынбор облысына шекаралас аз зерттелген жерлерден кездесуі мүмкін . Орынбор жерінде Сібір бұрыштістері дағдылы , уақытының көбін ылғалды жағалаудағы баспаналары мен суда өткізеді.  Суға уылдырығын шашу арқылы көбейеді .  Сырттай ұрықтанады.  Итбалық кезеңінен кейін ересекке айналады.  Тамыз аяғында метаморфоз аяқталып , кішкентай бұрыштістінің құрлыққа шығуы жүреді.

6 слайд

7 слайд
 Қазақстандағы бақалар туысының 4 өкілінің бірі.  Ірі бақа , ұзындығы 10 см .  Тұмсығы алдыңғы жағынан дөңгеленген .  Денесі ашық сұр . ашық сары түстен қара түске дейін боялған .  Әдетте , ұшы алдына бағытталған желкесіне бұрыштәрізді қара дағы болады, арқасын бойлай қара жолақ жатыр .  Аяқтары көлденең қара жолақтармен қапталған.  Бұл Еуропа бақасы шығыстан Обь өзеніне кіреді .  Қазақстанда Солтүстік Қазақстан облысының қайыңды орманды далаларында ., әдетте Петропавл қаласы және Елек пен Жайық өзендерінде кездеседі.  Уақытының көбін құрлықта өткізеді., су басқан шабындықтар мен сазды жерлерді мекендейді.  Дернәсілдің метоморфозы бақалардікінен аз уақытта өтеді. Ол 45-50 күге созылады.  Жәндіктер өрмекшілер және құрттармен қоректенеді.  Су астында лайға көміліп қыстайды.ШӨПБАҚА

7 слайд

8 слайд
 Қазақстанда Жайық өзенінің аңғарында және Ырғыз – Торғай су қоймасында мекендейді . Барлық орманды далаларда таралған. Ормандар мен бұталы тоғайларды мекендейді .  Суда да құрлықта да мысалы , үстін қалың жапырақпен жапқан шұңқырда қыстайды  Шұбар бақадан айырмашылығы ; суда тек көбею кезеңінде ғана болады. , басқа уақытта құрлықта кеміргіштердің інін , қалың шөптің арасындағы қуыстарды паналайды .  Тарбақаның өзіндік ерекше қасиеті – артқы аяқтарымен жерді қазып тығылады. Осылай 1,5 метр тереңдікке күзден сәуірге дейін тығылып , қыстан шығады.  Дернәсілдері 5-7 күннен кейін шығып , су астында тіршілік етеді. Итшабақтарының дамуы 90-100 күнге созылады. , осы уақытта олардың ұзындығы 17- см –ге жетеді. Кейде олардың дамуы бір жазда бітпей, итшабақ күйінде қыстап шығады.  Түсі де өте өзгермелі. Күйлеу кезеңінде арқасы мен көкірегі көгілдір түсті болады  Кішкентай көлбақалар құрлыққа маусымның басында шығады.  Жәндіктермен былқылдақденелілермен , сирек жауынқұрттары және көпаяқтылармен қоректенеді..  Ересектеріне қарағанда , кікентай көлбақалар қыстауға кеш кетеді. Тарбақа

8 слайд

9 слайд
Жасыл құрбақа Қызылаяқ бақаШӨЛ МЕН ШӨЛЕЙТТІ ЖЕРЛЕРДЕ КЕЗДЕСЕТІН ҚОСМЕКЕНДІЛЕР

9 слайд

10 слайд
 Қазақстанда кең таралған қосмекенді .  Дала, шөл, шөлейттерде мекендейді.  Бақадан айырмашылығы уақытының көбін судан тыс жерде өткізеді, суға тек көбею кезінде , яғни уылдырығын шашатын кезде барады.  Денесінің ұзындығы 7-14 см , терісі кедір- бұдырлы, үсті сұр немесе сұр жасыл түсті .  Ымырт пен түнде белсенді ұшып жүрген жәндікті , әсіресе қатты қанаттыларды ұзын тілімен ұстап қоректенеді.  Күйлеу кезінде аталығы ән салады,құс дауысына ұқсас ұзақ құбылған дыбыс шығарады. Аналығы мамыр маусымда тоспа суларда 12 мың уылдырық шашады . Шыққан итшабақтары балықтар ғана емес , басқа да жануарлар үшін қорек . Сондықтан итшабақтардың шамалысы ғана кішкене құрбақаларға айналады,бірақ соның өзі , әсіресе шөлдегі құрғап жатқан шалшықтарда көп болады.  Құрбақа өте пайдалы жануарлардың бірі.ЖАСЫЛ ҚҰРБАҚА

10 слайд

11 слайд
 жалпы келбеті мен дене пішіні жағынан ұзындығы 8-см сүйіртұмсық бақаға ұқсас ,  бірақ денесінің төменгі жағы ашық қызыл дақты( көктемде – қызғылт)  Қазақстанда тек Балқаш су қоймасында таралған, соңғы 50-жыл ішінде оның саны азайып , таралуы қысқарды. Сондықтан бұл “орталықазия бақасы ” деген атпен Қазақстан Қызыл кітабына енгізілді.  Мұның санының төмендеуі- көлбақаның оны ығыстырып шығаруына байланысты деп есептейді  Уақытының көбін құрлықта өткізеді, күндіз белсенді.  Жәндіктермен қоректенеді.  Аналығы сәуірде таяз суаттарда 600- 1200 уылдырық салады.  Қазаннан наурызға дейін су өсімдіктері бетін жапқан терең емес су қоймаларының түбінде қыстайды.ҚЫЗЫЛАЯҚ БАҚА

11 слайд

12 слайд
НАЗАРЛАРЫҢЫЗҒА РАҚМЕТ!

12 слайд