Қорғалжың мемлекеттік табиғи қорығы

1 слайд
Қорғалжын мемлекеттік табиғи қорығы

2 слайд
Қорғалжын мемлекеттік табиғи қорығы  – Ақмола облысы  Қорғалжын ауданында 1968 жылы 16 сәуірде құрылған аумағы бойынша Қазақстан Республикасының ең ірі қорықтарының бірі болып табылады. Қорық заңды тұлға мәртебесін иеленіп табиғи процестердің, үлгілі және бірегей экологиялық жүйелердің, өсімдік және жануарлар дүниесінің биологиялық алуантүрлігі мен генетикалық қорының жаратылыс қалпы мен дамытуда сақтау және зерделеу бойынша қызметтерін жүзеге асыруға бағытталған. Осы үшін Қазақ КСР Министірлер Кеңесінің № 214 Қаулысымен ұйымдастырылған.  Жер аумағы 258,9 мың га (2003).

3 слайд
Қорғалжын мемлекеттік қорығы шамамен Қарағанды,Өскемен, Ақтөбе ендігінде, Қазақстанның орталық бөлігіндегі Теңіз- Қорғалжын ойпатының оңтүстік –батыс жағында орналасқан. Әкімшілік жағынан қорық Ақмола облысындағы Теңіз ауданының құрамына енеді. Ол Ақтөбеден оңтүстік –батысқа қарай шамамен 180 шақырымдай қашықтықта орналасқан. Географиялық жағынан ойпат Арал –Ертіс су айрығы территориясында жатады, Орталық Қазақстан ұсақ жоталарының батыс өңірінде орналасып, оны Көкшетау шоқыларынан айырып тұрады. Бұл алқаптың негізгі бөлігін Теңіз көліне қарай құлдилаған кең жазық алып жатыр. Төрттік кезеңнің (мезозой эрасы) Басында Евразияны басқан мұздақ Орталық Қазақстанға жетпеген, сондықтан қорықтың жер бедерінде мұз әрекеттерінің ізі байқалмайды. Өңірдің абсолюттік биіктігі теңіз деңгейімен салыстырғанда 304- 426 километр шамасында. Теңіз – Қорғалжын ойпатының көлемі он үш мың шаршы километр. Бұл жердің геологиялық құрылысы тектоникалық және жоғарғы силур жыныстарынана түзілген Қазақстандағы тауаралығы ойпаттарының бірінен саналады. Географиялық орналасуы

4 слайд
Климаты қатаң континенталды, ауа температурасы тәулік және жыл бойына шұғыл өзгеріп отырады, жауын – шашын аз жауады.

5 слайд
Гидрологиялық жағынан Теңіз Қорғалжын ойпатының ерекшелігі сол, мұнда Солтүстік және Орталық Қазақстандағы аса ірі Теңіз және Қорғалжын көлдері орналасқан. Бұлар бір кезде бүкіл ойпатты толтырып тұрған байырғы эоцен теңізінің қалдықтары. Ойпаттың өзі жер бетінің тектоникалық ойысуы салдарынан пайда болған. Аталған көлдердің негізгі көзі Қорғалжын көлі арқылы ағатын Нұра өзені болып табылады.  Қорық аумағында 123 үлкенді-кішілі, ашылы-тұшылы көлдер бар. Олардың ішінде әйгілі үлкен, кіші Теңіз көлдері, Керей, Қыпшақ болса, тұсшы Қорғалжын , Есей, Сұлтанкелді, Қоқай, Асаубалық, Жаманкөл, Жабай, Табанқазы, үлкен, кіші Қаракөл, Манат, Суберген, Тоқтамыс, Базар, Сары және Қызыл көлдер болады. Осы көптеген көлдерді атақты Нұра, Құланөтпес, Көн, Жаман Көң, Жақсы Көң өзендері суландырады. Оның ішінде Теңіз көлдерінің гидрологиялық режимін сақтайды. Теңіз-Қорғалжын көлдер жүйесі Орталық Азия-Үнді және Сібір-Шығыс Африка құстардың (ұшып өтетін) көші-қон жолдары айрығында орналасқан. Теңіз-Қорғалжын көлдер жүйесі Қазақстандағы және барлық Азиядағы ұшып өтетін құстардың ең маңызды сулы- батпақты алқаптары болып табылады. Гидрологиялық жағдайы

6 слайд
Таңғажайып табиғаты мен көне тарихы және ұлттық мәдениеті ұштасып жатқан қазақ даласының, оның ішінде Арқа жерінің алқасы секілді аймақтың бірі -  Қорғалжын - Теңіз  өңірі. Осы өңірдің табиғатын сақтап қалу үшін ерекше қорғалатын табиғи аумақ құру жайлы ойлар ертеден туындаған.

7 слайд
Теңіз – Қорғалжын ойпатының топырағы лайсаң, тұзды нығыз болып келеді. Олардың негізгі типі солтүстік бөлігінде қызыл –қоңыр, оңтүстігінде ашық қызыл қоңыр. Көлдердің жағалауын және ойпаң жерлерді сор алып жатады. Өзен жағалауларының топырағы негізінен шалғындық қызыл қоңыр топырақ түрлері. Ойпаттың солтүстігі құрғақ дала аймағына жатады. Осыған орай бұл алқап бетегелі, бозды келеді. Теңіздің оңтүстігі далалы және шөлейтті аймақ. Сондықтан да бұл алапта дала өсімдіктері мен шөлейт өсімдіктері қатар кездеседі. Бұл жерлердің өсімдіктері сирек. Кей жерлерін ара –тұра шым басып жатады да аралары тақыр болып келеді.

8 слайд
Қорық флорасы гүлді өсімдіктердің 443 түрін құрайды.  Ағаштар жоқ, алайда бұталардың 12 түрі бар. Далада кейде қараған мен тобылғы да кездеседі. Қорғалжын қорығында сирек кездесетін өсімдіктердің 45 түрі қорғалады. Олардың арасында Шренк қызғалдағы, Қазақстанның Қызыл кітабына енген екі түсті қызғалдақ, көкшіл жуа, орал миясы, құмды цмин, дәрілік алтей, қара жусан, ақмия, бозы және дала шатырашы бар. Қорықтың биоәралуандығы бірегей. Ол 443 өсімдіктер флора өкілдері мен Қазақ ұсақтөбе флорасының ширегі -60 тұқымдастықтан тұрады. Қорықтың аумағында Қызыл Кітапқа енгізілген өсімдіктердің 60-тан астам сирек түрлері белгіленеді. Қазақстанның Қызыл Кітабына өсімдіктердің 5 түрі енгізілген: Шренк қызғалдағы, солғын қызғалдақ, жанаргүл, сарғылт құндызшөп, солғын құндызшөп. Селекциялық қордың резервтік материалы ретінде Шренк қызғалдағының үлкен маңызы бар. Бұл түр гүлінің ірі мөлшерлері және аса әралуан – ақ және сарыдан ашық –қызыл және қою ши қызылға дейін ашық бояуымен ажырайды. Дәл осы түр XVI ғасырда Голландияда шығарылған қызғалдақтың алғашқы мәдени сұрыптарының негізін салушы болып табылады.

9 слайд

10 слайд
• Қорық аумағында құстардың 354 түрін кездестіруге болады, сонын ішінде 126 түрі ұя құрушы. Қазақстанның Қызыл кітабына құстардың 41 түрі, ал Халықаралық Қызыл кітапқа 26 түрі енгізілген. Осы құстардың арқасында қорық халықаралық маңызға ие болды. Қорғалжын фаунасы дала және жартылай шөл дала аймақтарына тән. Мұнда сүтқоректілердің 41 түрі, бауырымен жорғалаушылардың 6 түрі, қос мекенділердің 2 түрі, балықтың 11 түрі бар. Қорықтың омыртқасыздар фаунасы мүлдем зерттелмеген. Қорықта қоңыздардың 300 түрі тіркелген. Қорғалжын көлдері – балықшылардың жұмағы. Мұнда алтын және бозша мөңкелер, шортан, аққайран, линь, алабұға және торта балықтар тіршілік етеді.

11 слайд
• Қорғалжын қорығының ең басты көрсеткіші мұнда 354 түрлі құстар мекендейді. 126 құс осында ұя басады. Өте сирек кездесетін құстарды да Теңіз көлінен көруге болады. Олар, әрине, ерекше қорғауға алынып отыр. Атап айтқанда, қорықты мекендейтін 37 құс түрі Қазақстанның «Қызыл кітабына» енгізілсе, 26 құс түрі халықаралық «Қызыл кітап» тізіміне тіркелген. Ғалымдардың пайымдауынша, Қорғалжын қорығының табиғи ресурсы 15 миллион құсты асырауға мүмкіндігі бар. • Қорықтың климаты шұғылконтинентті, яғни мұнда жазда ыстық, қысы аязды, ақтүтек боран жиі болады. Солтүстікке жақын болғандықтан, қараша айында түскен қар сәуірдің соңына дейін жатады. Сондықтан да қаздар мамырда ғана мамырлап, басқа құстар мамырдың жартысынан аса ұшып келе бастайды. Дәл осы кезеңде құстардың дауысы көлдің басын азан-қазан қылып жібереді. Осы жағдайға қарай «Құс базары» деген атау қалыптасқан.

12 слайд
• Қорғалжын қорығының басты бренді – қоқиқаздар. Біле білсек, бұл құсқа деген елдің ықыласы ерекше. Айрықша сұлулығымен ерекшеленетін қоқиқаздар үшін Қорғалжын қорығы солтүстікте қоныстанатын соңғы мекен саналады. Бұл құстар жыл сайын көктемде Африканың шығыс- батысынан, Иран, Үндістан және Пәкістан елдерінен ұшып келіп, осында ұя басып, балапандарын қанаттандырып, қара күздің салқыны түсе бергенде келген жолдарымен жылы жаққа бет түзейді.

13 слайд
Қорғалжын қорығының мақтанышына айналған қоқиқаздар өте тәкәппар әрі сақ құс болғандықтан адамдарға тым жақындамайды. Солай болғанымен саяхатшылар осы құсты көру үшін ғана Қорғалжын қорығына жиі барады. Әсіресе, дәстүрлі «Қоқиқаздар фестивалі» өткенде мұнда келушілер саны еселеп артады.