#1 слайд
 Кентау қаласы, әл-Фараби атындағы №14 мектеп-гимназиясы КЕНТАУ-2025ж

1 слайд

#2 слайд
 Жетекшісі: Тарих ғылымының магистрі Танатарова Салтанат Асылбекқызы Әулие Құмшық ата қылуеті, XII ғ. “Менің Отаным-менің бастамам” шығармашылық жоба Оқушысы: 7 “г” сыгып оқытушысы Құлжанова Нұрай

2 слайд

#3 слайд
Қасиетті Түркістан топырағында орналасқан Құмшық ата жер асты мешітінің негізгі мақсаты діни сауаттылықты ашу, сопылық ілімді дамытып ұрпақтан-ұрпаққа жеткізу. Діни-рухани ескерткіштер – еліміздің тарихындағы ғасырлар қойнауынан жеткен жұмбағы мол жәдігерлерді таныту. Өлкеміздегі құнды тарихи ескерт кіштердің маңыздылығын ұғындыру; Ата-бабамыздан қалған құнды тарихи жәдігерлерді зерттеп, болашақ ұрпаққа аманат етіп қалдыру. Мақсаты

3 слайд

#4 слайд
  1972-73 жылдары Қазақ ССР тарих, археология, және этнография иниституты және Қазақ ССР Мәдениет министрлігі бірлескен археологиялық экспедиция құрып зертттеу жүргізген. 1985 жылы жөндеу жұмыстары атқарылып, 2013 жылы қайта қалпына келтіріліп, ішкі жағы консервацияланып, үстіңгі жағы жабылды. 1994 жылғы «Қазақстанның тарихи-мәдени ескерткіштер шежіресінің» Оңтүстік Қазақстан облысы бойынша жинағына No590.12 санды нөмірімен енгізіліп мемлекет қарауына алынған. Тақырыптың өзектілігі

4 слайд

#5 слайд


5 слайд

#6 слайд
 Әулие Құмшық ата діни-рухани құрылысы негізінен сопылық ағымның діни әдет-ғұрыптарын, атап айтсақ зікір салу, сопылық ағымның жергілікті ұстазы, пірі- шайхтан ілім алу, үйрену, сопылық алып тастау ағымға ілімге жаңадан қабылданып жатқан мүрид- шәкірттерді алғашқы 40 күндік сынақтан өткізу үшін оңаша, жер астында оқытып, үйрететін орын. Бұл құрылыс мешіт емес, Ғар, Зікірхана бөлмелерін біріктіріп жер астына салған қылуеттің (халуат- оңашалану) бір түрі. Оны Зікір салу үшін де (дөңгелек бөлмесі), уағыз айту үшін де және оңашалану үшін де (төрт бұрышты Ғар бөлмесі) пайдалануға болады. Ал, бес уақыт намазды атқаруға, Құран бағыштауға, сол маңдағы махаллә тұрғындары үшін күнделікті Жәми мешіті және Жұма намазын оқитын жер ретінде де қызмет ететін мешітті Әулие Құмшық ата қылуетін көміп, оның үстіне салынған кәдімгі махалләлік мешітті пайдаланған

6 слайд

#7 слайд
 Ескерткіште көлемі 9х9м, михрабы бар, күмбезбен жабылған бөлме Мешіт те, оның алдындағы дәліз бөлмесінен оң жақтағы 15,4х8м алып бөлмеге өтуге болады. Бұл бөлменің едені астында Әулие Құмшық ата қылуеті орналасқан, оның ішіне ұзындығы 9,5 метрлік жер асты дәлізінің бас жағындағы төрт бұрышты люк (бөлме) арқылы түсуге болады. Дәліздің (коридордың) 4 метрінде төбеден жарық түсіп, ауа кіретін дөңгелек люк жасалған, ол 1,5м жоғары көтеріліп, еденнен 20см шығып тұрған, диаметрі 90см. Дәліз-коридордың жалпы ұзындығы 9,3м, ені-1м, биіктігі кіре берісінде 1,8м, ең аяғында 1,2м. Осы жердегі дөңгелек бөлменің ішкі диаметрі – 3,1м, сыртқысы – 4,1м, күмбез басталатын иыққа дейінгі қабырға биіктігі 1,5м, күмбездің өзінің биіктігі ішкі ұшына дейін 1,4м, оған күмбез қалындығын қосқанда бөлменің еденінен бастап биіктігі – 3,3 метрге жетеді Қойылған мақсатқа жету әдістері

7 слайд

#8 слайд


8 слайд

#9 слайд
 Дөңгелек бөлмеден төрт бұрышты Ғар бөлмесіне өтуге болады, оның қабырға өлшемдері іш жағынан 1,6х1,7м, күмбезінің іш жағынан биіктігі – 2,2м, сыртынан 3м. Ғар бөлмесі Зікірхана (дөңгелек) бөлмеден біршама бұрын салынған, кіретін есігінің ені – 45см, биіктігі – 1,5м. Сыртқы өлшемі 2х2м, 1,5 метрден күмбез басталады, күмбезі қазіргідей «шатыр» түрінде емес «балхи» әдісімен қаланып, иіліп барып бітеді де күмбездің ұшының үстіне биіктігі 70 см құлып (замок) қаланған Құрылыс салынып болған соң үсті топырақпен көміліп (қалыңдығы күмбездің ұшынан жоғары қарай 60 см), тегістеліп, үстіне ұзындығы 16,2м, ені 8 метрлік бөлме салынған. Бұл бөлменің екі жанына ұзын коридорлар мен ОШ бетіне мешіт пен дәліз түскен, құрылыстың жалпы ұзындығы 28м, ені 15м. Мешіттің сыртында ауласы, тахаратханасы, мұстахабханасы және бұлардың барлығын қоршаған дуалы, қақпасы болған, жалпы өлшемі 50х30м .

9 слайд

#10 слайд
 Ғылыми және практикалық құндылығы

10 слайд

#11 слайд
 Қорытынды Жерасты мешіт Х-ХІІ ғғ. өмір сүрген әулие Құмшық ата атымен байланысты айтылады. Зерттеулер мешітті ХІІ ғ. бастап, халық жиналып, діни уағыздар рәсімі өтетін орын болғандығын растайды. Сонымен қатар, ел аузындағы аңызға сүйенсек – Қожа Ахмет Ясауи өзі де жер асты жолы «Әулие Құмшық ата» жерасты мешітінің сызбасы. М.Тұяқбаев еңбегінде «Әулие Құмшық ата» мешітіне барып мінәжәт етіп отырған деген ел арасында аңыз бар. Олай болса, Х-ХІ ғғ. Құмшық ата жерасты мешітінің «Ғар» бөлмесінде сопылар өмір сүріп, олардың шәкірттері «Шілдехана» бөлмесінде жиылып зікір салып, сопылық әдет-ғұрыптар жүргізген деуге толық негіз бар. Қорыта айтқанда Құмшық ата қылует мешіті сопылық ілім мен ислам дінін дамытуға қосқан үлесі зор.

11 слайд

#12 слайд
 ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ РУХАНИ ЖЕРАСТЫ МЕШІТТЕРІ Анықтамалық жинақ Түркістан 2022  М.Тұяқбаев «Түркістан сырлары». Алматы. 2000 https://azretsultan.kz/ulie-mshy-ata-ylueti-hii/ Әдебиеттер тізімі:

12 слайд