#1 слайд
Сабақтың тақырыбы:ЭКОЛОГИЯЛЫҚ ПИРАМИДАНЫҢ ІШІНДЕ ЭНЕРГИЯ АЛМАСУ ҚАЛАЙ ЖҮЗЕГЕ АСАДЫ ОҚУ МАҚСАТЫ: 6.6.1.3 ЭКОЛОГИЯЛЫҚ ПИРАМИДАДА ЭНЕРГИЯ МЕН ЗАТТАРДЫҢ АУЫСУЫН ТҮСІНДІРУ Сабақтың мақсаты: ♦ экологиялық пирамидадағы энергия мен заттар алмасуын түсіндіруді үйрену. Мақсатқа қол жеткізу үшін: ♦ экологиялық пирамидада энергия мен заттар алмасуы қандай тәсілмен жүзеге асатынын білу қажет.

1 слайд

#2 слайд
Сукцессия дегеніміз не? Экожүйенің дамуы мен ауысуын зерттей отырып, экологтар «сукцессия» ұғымын қолданады. Сукцессия – белгілі бір аумақта бірлестіктердің бірін-бірі ауыстыруы. Мысалы, жерді біртіндеп сусымалы құм, қиыршық тастар басуы, иесіз қалған ауылшаруашылығы жерін өсімдік басып, жануарлар мекендеуі.

2 слайд

#3 слайд
Суреттегі реттілікті мұқият қара. Сен оны қалай түсіндіресің? Қандай заңдылықты анықтай аласың? Есіңе түсір, мына түсініктер нені білдіреді: «автотрофтар», «гетеротрофтар», «продуценттер (түзуші)», «редуценттер (ыдыратушы)». Тізбекте берілгендердің қайсысын осы аталған ұғымдарға жатқызар едің? Жер бетіндегі энергияның жалғыз көзі – Күн. Автотрофтар (негізінен жасыл шөптер, көкжасыл балдырлар) фотосинтез арқылы Күн энергиясын химиялық байланыстар энергиясына айналдырады. Олар басқа организмдер үшін органикалық заттар көзі болып табылады және гетеротрофтарды: I реттік консументтерді (өсімдікқоректі жануарлар) «қоректендіреді», олар II реттік консументтер (жыртқыштар) үшін азық болады және т.б. Кез келген организм тіршілігін тоқтатқаннан кейін саңырауқұлақтар мен микроорганизмдердің (ыдыратушылар) әрекетінің арқасында ыдырауға ұшырайды

3 слайд

#4 слайд
Рдуценттер (ыдыратушылар) мен продуценттер (түзушілер) арасындағы нұсқар нені білдіретінін анықта Энергияның тұйықталған айналымы бойынша берілуі мүмкін бе? Егер Күн жоғалатын болса, қандай жағдай орын алады? Азықтық тізбек – бұл организмдердің реттілігі, мұнда олардың әрқайсысы екіншісін қорек етеді немесе ыдыратады. Азықтық тізбектің әрбір буынын қоректік деңгей деп атайды.

4 слайд

#5 слайд
Бұл тізбекте энергия мен органикалық заттардың көзі өсімдік болып табылады. Қоян өсімдіктермен қоректеніп, өзінің тіршілігіне қажетті мөлшерде органикалық заттар мен энергия көлемін алады. Өз кезегінде түлкі қоянды қорек етеді де, өзінің тіршілігіне қажетті мөлшерде органикалық заттар мен энергия көлеміне қол жеткізеді. Дәл осылайша кез келген экологиялық пирамидада органикалық заттар мен энергия алмасу жүзеге асырылады. Эеологиялық пирамида – экожүйедегі барлық деңгейдегі (өсімдік қоректі, жыртқыштар, жыртқыштармен қоректенетін түрлер) продуценттер мен консументтер арасындағы арақатынастың графикалық бейнеленуі

5 слайд

#6 слайд
Заттар мен энергия тасымалдануының әрбір кезеңінде шамамен 90 %- і жоғалады және олардың 1/10 бөлігі ғана келесі тұтынушыға көшеді. Организмдердің қоректік тізбегіндегі энергияның берілу заңы «10 % ереже» деп аталады. Бұл заңды 1942 жылы Р.Линдеман ашқандықтан, кейде оны «Линдеман заңы» деп те атайды.

6 слайд

#7 слайд
Орташа алғанда, биомасса мен онымен байланысты энергия ның тек 10%-ы ғана әрбір қоректік деңгейден келесісіне өтеді деп есептеледі. Әрбір келесі қоректік деңгейге жататын организмдердің өнімдері әрқашанда алдыңғы деңгейдің өнімдерінен орташа есеппен 10 есеге дейін азырақ болады. Мысалы, 1000 кг өсімдіктен орташа есеппен 100 кг өсімдікқоректі жануарлар (I реттік консументтер) биомассасы пайда болады. Өсімдікқоректілерді азық ететін етқоректі жануарлар (II ретті консументтер) осы көлемнен өзінің 10 кг биомассасын синтездей алады. Ал етқоректі жануарлармен қоректенетін жыртқыштар өз биомассасының тек 1 килограмын ғана синтездейді

7 слайд

#8 слайд
Пирамида негізін 1-ші деңгей (продуценттер деңгейі) құрайды, ал келесі деңгейлері пирамиданың қатар және төбесін түзеді. 1927 жылы Ч.Элтон зерттеді. Экологиялық пирамиданың негізгі үш түрі болады: Сандар пирамидасы (м 2 /даралар саны) - әртүрлі қоректік деңгейдегі организмдердің санын көрсетеді. Биомасса пирамидасы-(г/м 2 )әрбір қоректік деңгейдегі тірі заттардың жалпы құрғақ салмағын сипаттайды. Энергия пирамидасы- (Дж/м 2 жыл)-қоректік деңгейдегі энергия ағынының немесе "өнімділігінің" шамасын көрсетеді. Сандар пирамидасы (Ч.Элтон 1927ж)

8 слайд

#9 слайд
Тапсырма •. Суқоймада салмағы 8 кг болатын шортан балық өсуі үшін қанша килограмм планктон қажет? Ол үшін шортан, планктон, торта балықтан тұратын азықтық тізбек құр. •2. Экологиялық пирамиданың ережесі негізінде анықта: салмағы 400 кг болатын бір дельфин Қара теңізде өсіп, тіршілік етуі үшін қанша пла нк тон (балдырлар мен бактериялар) қажет? Азықтық тізбек: планктон → моллюскілер → ұсақ жыртқыш балық → дельфин.

9 слайд

#10 слайд
ЖАУАП •Суқоймасында массасы 8кг шортан өсу үшін қанша мөлшерде планктон (кг) қажет? •Коректік тізбек жасаймыз Планктон_ балық_ шортан Планктон - 100% Балык - 10% Шортан 1% энергия өтеді. Р.Линдеман заңы бойынша • Пропорция 8кг - 1% Хкг 100% Х=100×8÷1=800

10 слайд

#11 слайд
•Планктон-жыртқыш емес балық-жыртқыш балық- дельфин қоректену тізбегінен тұратын қоректік тізбекте экологиялық пирамида ережесінің негізінде массасы 300 кг болатын дельфин өсуі үшін қанша планктон қажет? •Пропорция құрамыз: Планктон-жыртқыш емес балық-жыртқыш балық- дельфин •300кг – 10%, Х – 100%. •Бұл жерде Х –жыртқыш балықтар Х=3000 кг. • 3000кг – 10% Х – 100% Х=30 000 кг (жыртқыш емес балықтар) •30 000кг. - 10% Х =100% Х = 300 000кг(планктон) •Жауабы: салмағы 300 кг дельфин өсуі үшін 300 000кг планктон керек

11 слайд

#12 слайд
TITLE LOREM IPSUM DOLOR SIT AMET 2017 Lorem ipsum dolor sit amet 2018 Lorem ipsum dolor sit amet 2019 Lorem ipsum dolor sit amet

12 слайд