Шаңғы. Кросс дайындығы

1 слайд
Нұр - Сұлтан қаласы №38 мектеп - лицейі Дене шынықтыру пән мұғалімі: Бекжан Құрманғазы Жамбылұлы Шаңғы. Кросс дайындығы

2 слайд
ТАРИХЫ • Шаңғы спорты алғаш рет неолит дәуірінде солтүстікті мекен еткен тайпалар арасында пайда болды.    Археологтар  адамзат 4-4,5 мың жыл бұрын шаңғыны пайдаланған деп есептейді. • Шаңғының алғашқы пайда болуы адамдарға қысқы уақытта тамақ немесе көшіп қонуға көмегі тигендіктен өз орнын тапты. Ең алғаш рет бірінші шаңғы Псков облысының шекарасында табылды, яғни осы соңғы табылған шаңғы ең көне болып есептеледі. Оған шамамен 4300 жыл болған. Оны А.М.Микляев, 1982 жылы тапқан.

3 слайд
Бірінші жазба құжаттарға сүйенсек шанғы 6-7ғ.ғ.з Готтық монах Жорданес 552 жылы, грек тарихшылары Иордан 7 ғ., Авел Диакон 770 жылы жазылған. 7 ғасырдың аяғында тарихшы Верефрид шаңғының толық анықтамасын жасады. Норвегия ханы Олаф Тругвассон 925 жылғы жазбалар бойынша жақсы шаңғышы ретінде танылған. Бірінші шаңғы сөзі 12 ғасырда Русьқа жатады. Митрополит Никифор Киев князі Владимер Мономахқа жазған хатында шаңғы сөзін қолданған. Шаңғылар Петр 1-ші және Екатерина 2- шінің армиясында қолданылды. Біріншіден шаңғы тебуге Норвеждіктер көңіл бөлген.

4 слайд
ШАҢҒЫ СПОРТЫНЫІ ТҮРЛЕРІ ● Б иатлон ● Т ау шаңғысы спорты ● Ш аңғы жарыстары ● Ш аңғыда бағдарлау спорты ● Ш аңғымен трамплиннен секіру ● Ф ристайл ● Могул

5 слайд
Шаңғы спортының түрлері Тау шаңғы спорты Шаңғы жарысы Трамплинен секіруШаңғы қоссайысы Фристайл Сноубординг Биатлон

6 слайд
БИАТЛОН • Биатлон (лат. және грек. thlon - сайысу) - қысқы, жазғы спорт түрі, белгілі бір қашықтық сайын шаңғы үстінде мылтықпен нысанаға оқ ата отырып, шаңғымен жарысу. Биатлоннан 1958 жылдан дүние жүзі чемпионаты, 1960 жылдан қысқы Олимпиялық ойындардың бағдарламасы бойынша жарыстар өтеді. Халықаралық биатлон федерациясы 1948 ж. құрылған, 60 мемлекеттің өкілдерін біріктіреді (1998). Қазақстанда биатлон 20 ғасырдың 60-жылдарынан бастап дами бастады. Республика биатлоншылары Азия чемпионаты мен 12-, 13-Азия ойындарында жүлделі орындар алды. • Биатлон түрлері • Қысқы биатлонның кейбір нұсқаларында винтовка орнына садақ қолданылса, басқаларында тіпті аңшы мылтығы және аңшы шаңғысы пайдаланылады. • Биатлонның қысқы емес, яғни жазғы түрі келесі комбинациялардан тұрады: • жүгіру және оқ ату (кросс-биатлон) • шаңғы-роллерлермен жарысу және оқ ату (шаңғы-роллерлік биатлон) • тау велосипеді, яғни маунтин-байктармен жарысу және оқ ату (маунтин-байк биатлоны) • Барша биатлон түрлерінен тек «классикалық» қысқы биатлон және жазғы биатлон (бүкіл үш нұсқасы) Халықаралық биатлон федерациясы жетекшілігі астында.

7 слайд
Тау шаңғысы спорты • Тау Шаңғы Спорты – шаңғы спортының бір түрі. Тау шаңғы спорты слалом, алып слалом, жылдам сырғанау болып бөлінеді. • Слалом жарысы тапталған қалың қарлы тау бөктерінде өткізіледі. Жарыс жолының қашықт. 500 – 700 м, көлбеулігі – 100 – 200 м. Жол бойына қызыл не көк жалау ілінген кедергілер қойылады. Олардың арасы – 3 м. Жарыс кезінде слаломшылар трассаны екі рет өтеді. Соның орташа уақыт көрсеткішінен қорытынды нәтиже шығарылады. Алып слаломда жолдың көлбеулігі 200 – 500 м, ұзындығы 800 – 2000 м, қақпаның ені – 8 м, олардың арасы 15 – 20 м. Жылдамдық сағатына 65 километрге жетеді. • Жылдам сырғанауда жолдың көлбеулігі 500 – 1000 м, ұзындығы 2000 – 4000 м, жылдамдығы сағатына 90 – 100 километрге жетеді. Тау шаңғы спортының алғашқы ережесін 1920 жылдары ағылшын А.Лунн құрастырған.

8 слайд
ШАҢҒЫ ЖАРЫСЫ • Шаңғы жарысы - белгілі қашықтықтағы арнайы дайындалған трасса бойынша белгілі бәр спортшылар санаты бойынша (жастары, жынысы және т. с. бойынша) шаңғымен жарысу спорты. • Алғашқы рет жылдамдыққа жүгіруден шаңғымен жарысу Норвегияда 1767 жылы өтті. Осыны үлгі етіп жарыс Швеция мен Финляндияда өте бастады, артынша Орталық Еуропада кең тарай бастады. 19 ғасыр аяғында - 20 ғасыр басында әлемнің көп елдерінде шаңғы клубтары пайда бола бастады. 1924 жылы Халықаралық шаңғы спорты федерациясы ( FIS) құрылды.

9 слайд
Шаңғыда бағдарлау спорты Көптеген мамандар Норвегияны шаңғымен бағдарлау спортының отаны деп есептейді. 1897 жылдың 13 мамырында Берген қаласының маңында «Турнференинг» спорт қауымдастығы әскерилер мен азаматтық тұлғалар қатысқан карта және компаспен тұңғыш рет құжатталған жарыстар өткізді. Шаңғымен бағдарлау тарихы 1904 жылдың 13 наурызынан басталды, Финляндияда Порво – Хельсинки бағыты бойынша 50 км қашықтыққа әр қатысушы өз білгенінше жол таңдаған төрт кезеңді шаңғы эстафетасы өткізілген еді.

10 слайд
Шаңғымен трамплиннен секіру • Арнайы жабдықталған трамплиннен шаңғымен секіруді қамтитын спорт түрі. • Трамплиндерді К-95 және К-125 деген түрлерге бөледі. Секірулерді орындау бес төрешімен бағаланады: орындау техникасы стилі (максимальді саны - 20 балл) және секірудің ұзындығы (арнайы кесте бойынша). • Қатысушының нәтижесі екі есептік талпыныс балдарының сомасы бойынша анықталады. Ұлттық командадан жарыстың әрбір түрінде төрттен аспайтын спортшы қатыса алады.

11 слайд
ФРИСТАЙЛ Фристайл ол акробатика мен могулдан құралған шаңғы спорт түрі. Акробатикадан спортшылар арнайы трамплиндерден күрделілігі бойынша әртүрлі секірулер жасайды. Трамплиндер үш түрлі: үлкен (биіктігі 3,5 м) орташа (3,2 м) және кіші (2,1 м). Жерге қону алаңы жұмсақ қармен төселген болуы керек. Ұпайлар орнынан қозғалу техникасына, ұшу биіктігі және ұзындығына, акробатикалық элементті орындау сапасына, жерге қону техникасына қарап есептеледі. Жеңімпаз екі рет секіргені үшін жинаған балдарының сомасы бойынша анықталады.

12 слайд
МОГУЛ Могул – міндетті түрде екі рет секіру арқылы күрделенген құламалы кедір-бұдыр жол бойымен шаңғымен төмен құлдырау. Жеңімпаз бұрылыстар мен секірулерді орындау техникасы үшін алған балдарының көп сомасы бойынша, сондай-ақ жолды жүру жылдамдығы бойынша айқындалады .

13 слайд
Шаңғышының құрал-жабдықтары - Шаңғы * ағаш * пластик - Шаңғы таяқтары *ағаш *бамбук *аллюминий *шыны-пластикті - Бекіткіш (механикалық және автоматты) - Аяқ-киім - Киім (шаңғы костюмі, куртка, қалпақ, қолғап) - Майлар мен парафиндер * ұстағыш * топырақты * сырғанақ - Шаңғыроллер

14 слайд
ШАҢҒЫ ЖҮРІСТЕРІ Алма-кезекпен Біріншіден біреуімен, кейін екінші таяқпен Алма-кезек екі адымды • Алма-кезек төрт адымды Бір мезетті екі таяқпен бір уақытта серпу • Бір мезетті қадамсыз • Бір мезетті бір қадамды - Негізгі - Жылдамдықты (стартты) • Бір мезетті екі қадамдыКлассикалық Шаңғы жүріс

15 слайд
Алма-кезек екі адымды

16 слайд
Алма-кезек төрт адымды

17 слайд
Бір мезетті қадамсыз

18 слайд
Бір мезетті бір қадамды Негізгі нұсқа Жылдамдықты (стартты) нұсқа

19 слайд
Бір мезетті бір қадамды жүріс

20 слайд
Бір мезетті бір қадамды Шаңғы жүрістері Кезекпен еркін сырғанау Бір мезетті екі адымды қадам

21 слайд
Биікке көтерілу Ақырын адыммен Жартылай шыршалы Шыршалы Баспалдақты

22 слайд
Төменге қарай сырғанау кезіндегі тұрыс Негігі тұрыста сырғанау Төмен тұрыста сырғанау Жоғары тұрыста сырғанау Демалыс тұрысында сырғанау

23 слайд
Тежеу тәсілдері Соқалы тежеу Тіреу арқылы тежеу

24 слайд
Аяққа кезек салмақ салу Соқалы Қатар шаңғыда ТіреуліҚозғалыстағы бұрылыстар

25 слайд
Шаңғымен жаттыққанда ұстанатын ережелер  а) шаңғымен бірінің артынан бірі еріп келе жатқанда 3-4 м- лік, ал биіктен түскенде 30 м-лік ара қашықтықты сақтау керек;  ә) биіктен түскенде таяқтарды алға шығармаған дұрыс, өйткені құлаған жағдайда оған арандап қалу қаупі бар;  б) беткейден түскеннен кейін оның етегіне тоқтап тұруға болмайды. Себебі арттағы биіктен түсіп келе жатқан шаңғышы соқтығысуы мүмкін;  в) ұжым болып жорық, серуенге шыққанда, қандайбір себеппен жолдан шығып қалатындар болады, олар бұл туралы жолдастарын хабардар еткені жөн;

26 слайд
г) егер жолдасыңды қуып жетсең, оның шаңғысының өкшесін баспа, қатарласып озып кет немесе жолды босатуды сұра; ғ)сөреден шыққанда бірден жоғары шапшаңдықпен жүгірмей, шапшаңдықты біртіндеп өсірген дұрыс; д) тас жолдардан өтерде, міндетті түрде шаңғыны шешіп, көтеріп алып өту керек; е) ауа райы суық кезде өз шама-шарқына, көніл күйіне назар аударған жөн.Терінің кейбір жері бозарғаны байқалса, ыстық-суықты сезінбейтіндей жағдай болса , онда үси бастаған жерге алақанды басып , ұқыпты түрде уқалау қажет.

27 слайд
ж) ауа райының кез келген жағдайында және қардың әр түрлі болуына қарамастан, шаңғы теуіп жүруге және таудың шаңғымен сырғанап түсуге, бұрылуға үйретуді алдыға міндет етіп қойған жөн. Аяз бен күннің жылуы жаттығу үшін себеп бола алмайды; з) аязды күні шаңғы теберде жүгіріп,секіріп денені қыздырған дұрыс.Жел тұрған кезде жаттығу үшін желден ықтау алаңды(орман іші,парктер т.б) таңдап алу керек. Ашық далада жаттығуға болмайды.Жылы күні шаңғы жөнді сырғанамаған кезде шаңғымен жүрудің қарқынын бәсендете түсу керек.Шаңғының табанына жағатын майдың, қайсысын қайдан ауа райына пайдалануға болатынын мұғалімнен сұраған жөн; и) шаңғыны тік қойған кезде ол жоғарыға созылған қолдың алақанымен деңгейлес болуы керек.Ал таяқтың ұстайтын жері қолтық деңгейінде,не одан сәл-пәл жоғарырақ болғаны жөн. к) калалық көлікпен жүрерде шаңғыны таяқтармен бірге жатқызып(шаңғының тұмсығы мен таяқтың ұшы бір бағытта), жоғары жағын арнайы қапқа кигізіп, жоғарғы және төменгі бөлігін байлап алу қажет; қ) жаттығудан кейін шаңғыны қар мен мұздан тазартып, бәтеңкені құрғатып, тазалап қойған жөн.

28 слайд
 Қыс түсісімен мектеп оқушыларынадене тәрбиесін өткізудің маңызды бөлімдерінің бірі щаңғы даярлығы болып табылады.Біздің елімізде мектептердің көпшілігі қар ұзақ уақыт жататын аудандарда орналасқан.  Қыс мезгілінде оқушылардың қозғалыс белсенділігі едәуір төмендейді.Міне,осф кезде щаңғымен сырғанау өзінің тартымдылығы арқылы балалардың денесін шынықтырудың міндеттерін табыспен шешуге көмектеседі.  Шаңғымен жүру - денсаулықты нығайтудың, төзімділікті арттырудың және денені шынықтырудың тамаша құралы. Шаңғымен серуендеу адамды сергітеді, жұмыс қабілетін арттырады. Шаңғы спортының сауықтыру, тәрбиелік және қолданбалы маңызы үлкен . Шаңғымен әрқашан-бала кезінен бастап жасы ұлғайғанға дейін шұғылдануға болады .Шаңғы спортының маңызы

29 слайд
МА ҢЫЗЫ Шаңғымен жүру және жүгіру бұлшық еттерді шынықтырады және негізгі жүйелердің нығайып, күшеюіне және дамуына әсер етеді. Осының барлығы денсаулықтың жоғары дәрежеде болуын және белсенді түрде ұзақ өмір сүруді қамтамасыз етеді. Шаңғы спортының үлкен әскери-қолданбалы маңызы да бар. Шаңғы Қазақстан Қарулы Күштері жауынгерлерінің денесін шынықтыру құралы ретінде өте кең пайдаланылады. Ол осы кезге дейін тұрмыс-тіршілікте еліміздің солтүстік және шығыс аудандарында ұзаққа созылатын қыс кезінде әр түрлі жұмыстарды атқару кезінде өз маңызын жойған жоқ.

30 слайд
Т Ы Ң Д А Ғ А Н Д А Р Ы Ң Ы З Ғ А Р А Қ М Е Т !