Шокан Уалиханов

1 слайд
Шо қан(Мұхамедқанафия) Уәлиханов 1835-1865

2 слайд
Шоқан Шыңғысұлы Уәлиханов  (шын есімі  Мұхаммед Қанафия ;  1835  — 1865 ) —  қазақтың  ұлы ғалымы, XIX ғасырдың екінші жартысында Қазақстанда туған демократтық, ағартушылық мәдениеттің тұңғыш өкілдерінің бірі,  шығыстанушы , тарихшы ,  фольклоршы ,  этнограф ,  географ ,  ағартушы . Әжесі бала күнінде  «Шоқаным»  деп еркелетіп айтуымен, «Шоқан» аталып кеткен. Шоқан Уәлиханов

3 слайд
Өмірбаяны  Шоқан Уәлиханов 1835 жылы Құсмұрын бекінісінде   дүниеге   келген. Оның шын аты Мұхамедханафия. Оны Шоқан деп еркелетіп атап кеткен анасы Зейнеп Шорманқызы еді. Шоқанның балалық шағы табиғаты көркем Құсмұрын мен Сырымбетте өтті.Шоқанның ата-бабалары атақты сұлтандар әулетіне жатады. Оның арғы бабасы Абылай хан XVII ғасырдағы айбынды қазақ билеушілерінің бірі болды. Ал атасы Уәли патша үкіметі ресми түрде бекіткен қазақтың соңғы ханы еді. Әкесі Шыңғыс Омбы әскери училищесін бітірген, Аға сұлтан Шыңғыс Уәлиханов қазақтың игі жақсыларымен бірге Көкшетау сыртқы округының аға сұлтаны лауазымды қызметін атқарған. Шоқаннын анасы жағынан туыс нағашылары да осал емес — Баянауыл өлкесіндегі атақты Шормановтар әулеті болатын. Мұса Шорманов орыс армиясының полковнигі, белгілі қазақ биі, Баянауыл сыртқы округының аға сұлтаны еді.

4 слайд

5 слайд
12 жасына дейін жеке меншік мектепте оқыған.ол мектепте жүріп өлең, жыр, аңыз, әнгімелерді оқып үйренеді.

6 слайд
Шығыс тілдерінен араб, парсы, орыс, тілін кейінірек Орта Азияның түркі тілдерін меңгерген. 1847 жылдың күзінде оны әкесі кадет корпусына оқуға береді.

7 слайд

8 слайд
Кадет корпусы 1847 жылы 12 жасар Шоқанды әкесі сол кездегі ең таңдаулы оқу орны болып есептелген Сібір кадеті корпусына оқуға орналастырады. Шоқанның бүкіл келешегі мен ғылым, өнер жолындағы талантын ашуда бұл оқу орнының маңызы ерекше болды. Кадет корпусына алғаш оқуға түскен кезде Шоқан орыс тілін білмесе де өзінің зеректігімен тілді тез үйренді. Сібір кадеті корпусында оқудың соңғы жылдарында-ақ, Шоқан саналы, терең ойлы, жан-жақты білімді, өзіндік қөзқарасы қалыптасқан, туған халқының қажет-мұқтаждарын пайымдап, түсіне алатын, оған барынша пайдалы қызмет етуге әзір екендігін танытты.

9 слайд
«Корпуста ой-өрісі, білім жағынан Шоқан тез өсті, орыс жолдастарын басып озып отырды.Оған талайлар – ақ назар аударды.Ол сондай қабілетті еді, өзінен екі жас үлкендердің қласындағыларды да білім , идея жағынан басып озды»,- деп жазды б ірге оқыған досы,этнограф-ғалым Т.Н. Потанин.

10 слайд
Қызмет жолы Кадет корпусын 1853 жылы он жеті жасында бітірген Шоқан Батыс Сібір генерал губернаторының кеңсесінде қызметке қалдырылады. Бір жылдан кейін Батыс Сібір мен Қазақстанның солтүстік шығыс аудандарын басқаратын генерал губернатор Гасфорттың адьютанты болып тағайындалады. Осы қызметті атқара жүріп, ол Орта Азия халықтарының тарихын, этнографиясы мен жағрафиясын зерттеуге белсене араласады. 1854 жылы кадет корпусындағы ұстазы Костылецкийдің өтініші бойынша көрнекті шығыстанушы, Қазан университетінің профессоры Н.И.Березиннің тапсырмаларын орындайды.

11 слайд
Орынбор Уәлиханов (солдан) мен Достоевский (оңнан)  1858  жылда

12 слайд
Орынбор  1855  жылы Батыс Сібір генерал-губернаторымен бірге  Семей ,  Аягөз , Қапал арқылы  Алматыға  дейін келіп қайтады. Осы сапарында қазақ, қырғыз,  ауыз әдебиетінің  үлгілерін, тарихы мен этнографиясының материалдарын жинай жүреді. Бұл материалдар негізінде кейін ол  «Тәңірі (құдай)», «Қазақтардағы шамандықтың қалдығы»  деген еңбектер жазады. Сол сапардан кейін оның әскери лауазымы бір сатыға жоғарылап, поручик шенін алады.  1856  жылы полковник  М.М. Хоментовский  басқарған әскери-ғылыми Ыстықкөл экспедициясына қатысып, қырғыз елін жете зерттейді. Қырғыздар мен Ұлы жүз қазақтарының тарихы, этнографиясы жайлы мәліметтер жинайды, ауыз әдебиетінің нұсқаларын жазып алады. Әлем ғалымдары арасында тұңғыш рет "Манас" эпосының ең шұрайлы бөлігі "Көкетай ханның ертегісі" жырын жазып алады. 

13 слайд
ғалымэтнограф ориенталис ттарихшы географф о льклортанушы

14 слайд
« Саяхат » « Манаст ы » « Қырғыздар туралы жазбалар » « Көкетай ханның асы »« Жоңгария очерктері » « Абылай »

15 слайд
Шоқан әдебиет,оның теориясы мәселелері жөнінде қазақ поэзиясының халықтық сипаттары жайлы тың ой- пікір білдіреді. Сонымен бірге,қазақ поэзиясының жанр,түр,өлең құрылысын зерттей келе,мұны орыс ғалымдарына таныстыруды мақсат тұтқан.

16 слайд

17 слайд
Психологияда қалдырған ізі  Шоқан еңбектерінде психологиялық мәселелерге байланысты әр түрлі сипаттағы деректер баршылық. Осылардың ішінде басқа мәселелерден көбірек сөз болғаны — халқымыздың ұлттық санасы, оның ішінде өзіндік психологиялық ерекшеліктері туралы мәселе еді.   Шоқан Уәлихановтың пікірінше, халықтық психологиясын көрсететін белгілердің бірі — сол халықтың тіл байлығы, сөз өнері, шешендік қасиеттері.  Шоқанның психологиялық пікірлерінің екінші бір арнасы оның дін жөніндегі толғаныстарымен астарласып жатады.  Ғұлама ғалым алғашқы адамның қиялы мен діни сенімдері оның табиғатқа тікелей қатынастарының бейнесі ретінде пайда болғандығын айтады. Шоқан қазақ халқындағы шамандық ұғымдардың шығу тегін түсіндіргенде де, оның психологиялық жақтарын ашқанда да, материалистік позицияны берік ұстады.

18 слайд
Алтынемелдегі Ш.Уәлихановқа қойылған ескерткіш белгі

19 слайд
Назарларың ызға рахмет