#1 слайд
Шыңғысхан және Монғол империясының құрылуы

1 слайд

#2 слайд
Шыңғысханның өмірбаяны: 1 Темужін (шын аты) 1162 жылы қазіргі Моңғолия жерінде дүниеге келген. Ол моңғол тайпасының батыр Есүкейдің ұрпағы болды. 2 Бала кезінде әкесі қайтыс болып, Темужін жетім қалған. Оның анасы Хоелун оны тәрбиелеп өсірді. Анасы және бауырларымен бірге көп қиындық көрді. Темужін бала күнінен әуелі отбасын асырау үшін және бөлініп кеткен туыстарын қайтару үшін көп күш жұмсады. Темужіннің жастай ерлігі мен жігері арқасында ол моңғол тайпаларын біріктіріп, 1206 жылы «Шыңғыс хан»– «дүниенің билеушісі» деген атақ алды. Ол бүкіл моңғол тайпаралының басшысы болды. 3

2 слайд

#3 слайд
Моңғолия империясының құрылуы (1206 ж.) 1206 жылы барлық моңғол тайпаларын бір орталыққа бағындырып, Шыңғысхан Сібір халықтарының жері мен Қытай елін жаулап алып, Ұлы Моңғол империясының негізін қалады. Шыңғысхан құрған Ұлы мемлекетінің аумағы оңтүстігінде Ұлы Қытай қабырғасынан, солтүстігінде Селенга өзеніне дейін, шығысында Хинган қыратынан, батысында Алтай тауына дейін созылды.

3 слайд

#4 слайд
Моңғол қоғамының шаруашылығы, діни-наным сенімдері,мәдени өркениеті Шаруашылығы Моңғолдар жартылай көшпелі өмір салтын ұстанып, маусымға байланысты жайлау мен қыстауға көшіп отырды. Ет пен сүт өнімдері (қымыз, айран, ірімшік) негізгі тағам түрі еді. Жылқы ерекше маңызға ие болды – соғыста да, тұрмыста да қолданылды. Сауда-саттықта жүн, тері, мал өнімдері айырбас ретінде жүрді. Діни наным-сенімдері Шыңғысхан дәуіріне дейін моңғолдар тәңіршілдікке сенді – яғни, Көк Тәңірді ұлы күш деп таныды.Олар табиғатқа және ата-баба рухына табынды: аспан, отқа құрметпен қарады,рухтарға тағзым етті. Шыңғысхан билікке келген соң, дін бостандығын жариялап, барлық сенім өкілдеріне құрмет көрсетті.Империяда буддизм, христиандық, ислам және даосизм өкілдері еркін өмір сүрді. Мәдени өркениеті мен тұрмысы Моңғолдарда жазу мәдениеті дамыды: ұйғыр жазуын қолданды. Киімдері киіз бен жүннен тігілді, ерлер көбіне шекпен мен қалпақ, әйелдер сәукеле тәрізді бас киім киді. Мәдени байланыстар дамыды: жаулап алынған елдерден ұсталар, зергерлер, суретшілер мен ғалымдар Моңғол ордасына келіп еңбек етті. Қалалар мен сауда орталықтарында мектептер, мешіттер, шіркеулер, монастырлар ашылды.

4 слайд

#5 слайд
Моңғол мемлекетінің саяси құрылымы: Шыңғысхан қатаң тәртіпке негізделген тиімді басқару жүйесін құрды. Ондық жүйе Армия мен әкімшілік ондық жүйе бойынша ұйымдастырылды: 10 (арбаттар), 100 (джагундар), 1000 (минггандар) және 10000 (тумендер) адамнан тұратын отрядтар. Командирлерді тағайындау Әр бөлімшенің басында өзіне сеніп тапсырылған жер учаскесі мен адамдарға жауапты ең сенімді және адал әскери қолбасшы болды . "Яса" - Ар-намыс Кодексі "Яса" заң кодексі әскери өмірді ғана емес, азаматтық өмірді де реттеп, қылмыстар үшін қатаң мінез-құлық пен жаза нормаларын белгіледі Тайпалардың интеграциясы Ондық жүйе әр түрлі тайпалардың адамдарын біріктіруге, ескі рулық байланыстарды бұзуға және біртұтас моңғол ұлтын құруға көмектесті.

5 слайд

#6 слайд
Монғол империясын Шыңғысхан ұрпақтары биледі. Хан ордасы империя орталығы Қарақорымда орналасты. Ең жоғарғы әміршісі ұлы хан саналды. Ұлы хан мемлекет басшысы ретінде әскери заң шығаруға және әкімшілік билік жүргізуге құқылы болды. Монғол империясының саяси өмірінде Шыңғысхан ұрпақтарының жалпы империялық жиналысы Құрылтай өте маңызды рөл атқарды. «Яса» («Жасақ»). ХІІІ ғасырдағы әдебиеттерде «Ұлы Яса» деп аталатын Шыңғысханның әртүрлі мәселелерге байланысты айтылған заңдары қалыптасты. «Яса» монғолша - жасақ, құқық, салық деген мағына береді. Алғаш рет монғолдардың құрылтайында (1206 жылы) оқылған. Ясаның 36 үзіндісі күні бүгінге дейін жеткен. Бұл заңды зерттеуші ғалымдар, оны 5 бөлімнен тұрған деп болжайды: 1) қылмыс, оған берілетін жаза; 2) соғыс, әскери жасақ; 3) отбасы және неке;4) мақтау; 5) салт-дәстүр, ырым.Яса заңы бойынша соғыстан түскен байлық былай бөлінген: 3/5 әскерге; 1/5 - қағанға; 1/5 әскербасына.Ясаның талабын орындамаған хан тұқымының мүшелері қатаң жазаланатын болды. Монғол хандары «Ясаны» ел басқару ісінде ұзақ жылдар бойы басшылыққа алып отырды.

6 слайд

#7 слайд

7 слайд

#8 слайд
Жаулап алу жорықтары: 1207–1210 жж.: Шыңғысхан Енисей жағалауындағы ойраттарға және Солтүстік Қытай аймақтарына (Цзинь мемлекеті және Пекинге) жорық жасады. 1218–1221 жж.: Ол Орта Азияға жорық ұйымдастырып, Хорезм мемлекетінің Отырар, Бұхара, Самарқант сияқты қалаларын жаулап алды. 1223 жылдары Әзірбайжан мен Грузияны талқан,Қырымға жетті, Қалқа өзенінде қыпшақтар мен орыстардың біріккен әскері жеңіліс тапты. 1226 жылдары Батыстағы Ся патшалығын жеңген соң, Шыңғысхан елге қайтып келе жатып 1227 жылы 72 жасында қайтыс болды. Осы жылдары моңғол әскерлері қазіргі Қазақстанның оңтүстік және шығыс аймақтарын Іле алабын, Алтай тауларын жаулап алды. Бату әскерлері 1238 жылы ақпанда орыстардың 14 қаласын басып алды: Ярославль, Кострома, Тверь, Ростов және т.б. 1241 жж Польшаға, Чехия мен Венгрияға баса-көктеп кірді 1256 жылы Иранды және Бағдатты басып алды Шыңғысхан империясының аумағы сол заманда Азия мен Еуропаның үлкен бөлігін қамтыды.

8 слайд

#9 слайд
Орталық Азия жаулануы: 1218-1221 жылдардағы жорық ең үлкен жорықтардың бірі болды. Ол Моңғол мемелекетіне батысқа жол ашты. Отырар Сырдариядағы стратегиялық маңызды қала бес ай бойы табанды түрде қорғанғанымен, ақырында жау қолына түсті. Қорғаныс кезінде көптеген ғалымдар мен шеберлер қаза тапты, ал қала толықтай тоналып, өртелді. Бұхара Ғылыми және сауда орталығының басып алынуы Орта Азиядағы Хорезмшах мемлекетінің әлсіреуін одан әрі күшейтіп, аймақтың саяси және мәдени өміріне зор соққы болды. Самарқанды Ірі мәдени, саяси және экономикалық орталықтардың бірі болған Самарқанд та моңғол шапқыншылығы кезінде қатты қирауға ұшырады. Қала тоналып, көптеген мәдени ескерткіштер мен кітапханалар жойылды, ал тұрғындары тұтқынға алынып немесе қырғынға ұшырады.

9 слайд

#10 слайд
Қорытынды Шыңғысхан мен оның империясының мұрасы Еуразияның геосаясаты мен мәдениетіне әсер етті. Еуразия картасындағы өзгерістер: Моңғол жаулап алулары тарихтағы ең үлкен континенттік империяны құра отырып, саяси картаны қайта құрды.. Моңғол үстемдігі нәтижесінде Алтын Орда, Шағатай ұлысы, Илхан және Юань әулеті сияқты жаңа мемлекеттер құрылды. Алтын Орда сияқты мұрагер мемлекеттер Орта Азия мен Шығыс Еуропаның көптеген халықтарының, соның ішінде қазақ халқының қалыптасуына айтарлықтай әсер етті. Мәдени алмасу: Моңғол шапқыншылығынан кейін Еуразияда сауда мен мәдени байланыстар күшейіп, «Ұлы Жібек жолын» қайта жандандырды. Әр түрлі халықтар арасындағы мәдени алмасу кеңейді: Шығыс пен Батыс елдері ғылым, өнер, дін және технология салаларында бір-біріне ықпал етті. Қытайдың қағаз жасау, баспа және оқ-дәрі сияқты жаңалықтары Батысқа тараса, Еуропа мен Таяу Шығыстың ғылымы мен медицинасы Шығыс елдеріне жетті. Осы кезеңде саяхатшылар мен ғалымдар еркін қозғалып, жаңа білім мен идеялар алмасуы Еуразияның дамуына үлкен әсер етті.

10 слайд

#11 слайд
Назарларыңызға рахмет!

11 слайд