Сыныптан тыс іс – шара. «Қазақ бар да сен де барсың, Қадыр аға!»

1 слайд
Сыныптан тыс іс – шара «Қазақ бар да сен де барсың, Қадыр аға!» Мақсаты: Оқушыларға ақынның өмірі мен шы- ғармаларын, қазақ әдебие- тіндегі алатын орнын тү- сіндіріп меңгерту, өлеңді мәнерлеп оқып, өзіндік ой – пікірін білдіре білуге дағдыландыру. 1- бөлім - Ақын өмірінің кейбір қырлары 2-бөлім - Қадыр Мырза Әлі - күміс қоң ыраулы балалар ақыны 3- бөлім - Азаматтық өмірінің мәні мен мағынасын поэзиядан тапқан 4 - бөлім - Қа ­дыр ақын не жазса да жүректің сөзін сөйлейтін.

1 слайд

2 слайд
А қ ы н ө м і р і н і ң к е й б і р қ ы р л а р ы

2 слайд

3 слайд
1966 жылы «Ой орманы» жинағы үшін Қазақстан Ленин комсомолының сыйлығы берілді. 1980 жылы «Жерұйық» жыр кі- табы үшін Қазақ КСР Мемлекеттік сыйлығының лауреаты атанды. Қазақстанның Халық жазушысы, Қазақстан Республикасының Ән-ұраны жаңа мәтіні авторларының бірі. 1993 жылы Қадыр Мырза Әлі өлемдік поэзияға қосқан аса зор еңбегі үшін Моңғолияның халықаралық «АВЬЯС» сыйлығын алды. 2001 жылы Тәуелсіз «Тарлан» сыйлығын алды. Тұңғыш туындысы 1954 жылы «Пионер» журналында жариялан- ды. Содан бергі уақыт ішінде 40 - тан астам жыр жинақтары мен әде- би – сын, ән өлеңдері мен проза- лық кітаптары: «Көктем» (1959), «Сабақ», «Ой орманы» (1965), «Дала дидары» (1966), «Бұлбұл бағы» (1967),«Күміс қоңырау», (1970), «Домбыра» (екі кітап, 1971, 1974), «Кеш» (1973) т. б., сондай - ақ тоқсаныншы жылдары таңда- малы шығармаларының 5 томды-ғы, ал 2001 жылы»Қазығұрт» баспасынан 15 томдығы шыққан. Бірнеше пьесасы сахнада қойылған.

3 слайд

4 слайд
Қ а д ы р М ы р з а Ә л і - к ү м і с қ о ң ы р а у л ы б а л а л а р а қ ы н ы

4 слайд

5 слайд
«Сабақ» кітабы Бірінші сабақ – табиғат тану туралы. Екінші сабақ – хайуанаттар. Ал үшінші сабақ – тіл. Төртінші сабақ – еңбек. Соңғысы -қосымша сабақ. Ғибрат деп аталады. Мақсаты – үлгере алмаушылар мысалданып, соларға ғибрат боларлық ақыл – кеңестер, ойлар ұсынады. Сабақтан қайтарда мазақтамалар басталады: еріншек, сотқар, маубас, жайбасар, мақтаншақ, қомағай, салақ балаларды келемеждейді.

5 слайд

6 слайд
Сотқар Сотқар,сотқар, сотқарсың! Кішілерге шоқпарсың, Үлкендерге көкпарсың! Сотқар болсаң, сотқар бол, Бір таяқ жеп тоқтарсың! Маубас Маубас, маубас, маубассың! Мүлгігеннен танбассың. Қалғығанға қанбассың... Өміріңді осылай Ұйықтап өтсең оңбассың! Жайбасар Өй, жәйбасар, жәйбасар! Жәйбасарды май басар. Жеткенше үйге жәйбасар, Жұрт орынға жайғасар. Әй, жәйбасар, жәйбасар, Жәйбасарды май басар! Мақтаншақ Әй, мақтаншақ, мақтаншақ! Оянғаннан жатқанша, Жатқаннан таң атқанша Мақтанасың, мақтаншақ. Қояр ма еді құлыптап, Аузыңды бір жапқан шақ! Ерке Санап тұрып ертесін, Сұрайтын қант бөлкесін. Сен бір жаман еркесің! Көкеңнің де желкесін Жауыр қылған еркесің

6 слайд

7 слайд
Күйгелек Әй, күйгелек, күйгелек! Халық тұрса үймелеп, Кетесің сен кимелеп. Жейдеңді де түймелеп Жүре алмайсың, күйгелек, Әй, күйгелек, күйгелек! Салақ Салақ, салақ, салақсың: Өз үйіңе қонақсың; Таза емессің, кір-кірсің; Ақ емессің, жолақсың; Кейде қара күйесің; Кейде қызыл далапсың; Әй, салақсың, салақсың! Қомағай Әй, қомағай, қомағай! Екі ұртың тола май, Екі уысың және май, Соғып жатсың қарамай! Мешкейліктен, қомағай, Болмайсың ғой Толағай! Жаңғалақ Жаңғалақ па, жаңғалақ? Жаңғалақ бір аңғал-ақ: Оң аяқта — сол балақ, Сол аяқта — оң балақ, Теріс киіп шалбарын, Өзі соған таң қалад!

7 слайд

8 слайд
Одағай Мана сен трамвай ішінде Бола қап ойланған пішінде, Таяқты әжейді көрмедің, Түрегеп орныңды бермедің, Ұят-ай! Тентек деп айтпайды ел текке, Оқымай бардың да мектепке, Есепті біреуден көшірдің, «Екіні» дәптерден өшірдің, Ұят-ай! Сабақтан қайтарда тағы да Кірісіп ойынның қамына, Бұрымын жұлқылап көп қыздың, Бостан-бос уақытты өткіздің, Ұят-ай! Ұятың қайда еді, бәтір-ай! Бір күннің ішінде, япыр-ай, Геройы боларлық мысқылдың Қаншама одағай іс қылдың, Ай-ай-ай! Диктант Кеше біздер класта Диктант жаздық отырып. Көшірдім мен Күләштан Бір парақты толтырып. Үзілісте мен іште Асыр салып ойнадым. Құрығанда бір «үшке» Жаздым-ау деп ойладым Сөйтсем, мойны ұп-ұзын «Бір» алыппын, құрысын Дәптер беті қып-қызыл, - Ұялған ғой мен үшін.

8 слайд

9 слайд
Септеу Атay Барлығыңа үлгі болар, қарақтар, Байсалды да, ақылды да Марат бар. Ілік Жеке басым ең алдымен, Мараттың Жасы үлкенді сыйлағанын жараттым. Барыс Сенбейсің бе, күнделікті парақта: Талай «бестік» қойылыпты Маратқа. Табыс Батыл емес дей алмайсың Маратты, Сол үйретті ауылдағы бар атты. Жатыс Алғыссыз күн болған емес Маратта, Жетеді онда ынта, жігер, талап та. Шығыс Қай өнер де табылады Мараттан, Ән салғанда жұртты аузына қаратқан. Көмектес Міне, сондай жақсы бала Маратпен Дос бола алмай жүргендер де бар, әттең! «Сабақ» - айтары мол, құрылысы өзгеше жинақ.

9 слайд

10 слайд
А з а м а т т ы қ ө м і р і н і ң м ә н і м е н м а ғ ы н а с ы н п о э з и я д а н т а п қ а н

10 слайд

11 слайд
Поэзия – әлемдік өмірдің қан тамырының құштарлықпен шиыршық ата соғуы, сол өмірдің қаны мен оты, жарығы мен нұры, ал лирика – поэзияның поэзиясы секілді қағида адамзат баласының танымына сөз өнерін тани және таныта алатын қабілет дарығалы бері айтылып келеді. Қадыр Мырзалиев өзінің ақындық, азаматтық өмірінің мәні мен мағынасын осыдан, поэзияның поэзиясынан – лирикадан тапқан.

11 слайд

12 слайд
«Менің өмірім тек әдебиет»  деп білген ақынның өлеңдері де, тапқыр сөз ­дері де ондаған жылдар бойы қалың қазақтың аузында жүр. Жүре береді де! Ақын үшін бұдан өткен мерей, бұдан өткен мәртебе бола ма?! Қазақ барда Қадыр бар! Қазақ поэзиясына ХХ ғасырдың орта тұсынан өте бере келіп, соңғы отыз жылда өзіне ғана тән өзгеше мазмұн, өзіне ғана тән өзгеше пішін тапқан шын мәніндегі шынайы талант, екеу болса – бірі, біреу болса – сол біреудің өзі – осы Қадыр Мырза Әли.  

12 слайд

13 слайд
Е-е-ей! Жайлауында жүрген жігіт бағып қой, Дос келді деп, жасап жатыр анық той. Алғашқы рет көріп тұрсың сен оны, Нағыз қазақ осы, міне, танып қой. Сәйгүлікті құйрық-жалы таралған, Сүйетұғын қазақ осы, қараңдар. Қазақ осы күй шығарып, ән салып, Көкпар тартып, қыз қууға жаралған. Қазақ осы - айтатұғын желге сыр, О, ағайын, халық емес ол кесір. Қазақ осы - аңғал-саңғал жабусыз, Қазақ осы - ағыл-тегіл, көл-көсір. Айхай! Қазақ осы - ағыл-тегіл, көл-көсір.

13 слайд

14 слайд
Е-е-ей! Қазақ осы - дала дейтін, күн дейтін, Қазақ осы - «Өнер алды - тіл» дейтін. Қазақ осы - қарасың ба, ақсың ба, Қоңырсың ба, жатырқауды білмейтін. Қазақ осы - көргенінен танбайтын, Той-думансыз оты түзу жанбайтын. Қазақ осы - алудай-ақ алатын, Ал беруден алдына жан салмайтын. Қазақ осы - ашық жарқын қабағы, Қонақ келсе шабылып бір қалады. Байқа да тұр, саған да ол кетерде, Ат мінгізіп, жібек шапан жабады. Айхай! Ат мінгізіп, жібек шапан жабады.

14 слайд

15 слайд
Е-е-ей! Қазақ осы - құда бол деп қинайтын, Құдаларын құдайындай сыйлайтын. Қазақ осы - дүние мен малыңды, Оңды-солды шашу үшін жинайтын. Қазақ осы - жайып жатқан қанатын, Батыр халық, ақын халық - дәл аты. Қазақ осы - өзімсінген адамға, Насыбайға бола өкпелеп қалатын. Жайлауында жүрген жігіт бағып қой, Дос келді деп, жасап жатыр анық той. Алғашқы рет көріп тұрсың сен оны, Нағыз қазақ осы, міне, танып қой. Айхай! Нағыз қазақ осы, міне, танып қой.

15 слайд

16 слайд
Қ а ­д ы р а қ ы н н е ж а з с а д а ж ү р е к т і ң с ө з і н с ө й л е й т і н .

16 слайд

17 слайд
«...Сен соншама кішіпейіл едің. Ақынмын деп асқақтамай, жұрт ­тың бәрімен қоян-қолтық ара ­ла­сып кететінсің. Сенімен сәлем ­де­су­дің өзі бір ғанибет болатын. Ақ көңіл, адал пейілмен күлімдей ке ­ліп құшақтаса кеткеніңде мерейі ­міз өсіп, мәз болып қала ­тынбыз» Әзілхан Нұршайықов «Қадыр Мырзалиевтей қадау талантқа ғана айтылар бағаның салмағын ешбір сөзбен жеткізе алмайсың... Қадырды әлі әріп танымаған бүлдіршін бөбектен бастап, әріпті көзілдіріксіз көре алмай- тын қарияға дейінгінің бәрі біледі. Өзін білмесе де сөзін біледі. Мұндай даусыз данқ, татаусыз танымалдылықтың сыры – Қадыр талантының қарапайымдылы- ғында». Әбіш Кекілбаев

17 слайд

18 слайд
«Қадыр – найзағайлы ақын. Дәуірдің, уақыттың өзі жаратқан өміршең ақын. Оның поэзиясы – өзіміз сүйіп отырған дәуір мінездес». Мұқағали Мақатаев «Қадыр - мықты бәрімізден де, менен де мықты ақын" Жұбан Молдағалиев

18 слайд

19 слайд
«Ол (Қадыр) жұрттың бәріне белгілі та- ныс, тіпті етене боп сүйекке сіңірген күнделікті өмір, тұрмыс құбылыстарынан өнегелі ой түюге өте шебер. Бірақ бұл түйін миға қонбайтын, кісіні мезі қыла- тын жалаң үгіт-өсиет емес, миға да, жү- рекке де оңай жол табатын ақыл мен сезімнің жарасымды түйіні. Ал үні болса жылы, жұмсақ, онда елірмелік те, лепірмелік те жоқ – жатық, жағымды». Мұхамеджан Қаратаев «Туған жер туралы толғанысты оның та- рихы, салт-дәстүрі, халықтың жақсы мі- нездері жайлы ойлармен ұштастыруда. Қ.Мырзалиевтің ізденістері өте бағалы. «Ой орманы», «Дала дидары» кітаптары қазақ тағдыры жайлы ақынды тебірент- кен ойлардың біздің бүгінгі өмір-тіршілі- гіміздің мән-мақсатын сезінуге бастайты- нын көреміз. Ол шындыққа, құбылыстың сырына, дала тарихына ой көзімен қарау- ға үйретеді». Серік Қирабаев

19 слайд

20 слайд
«Біздің арамызда ең көп оқитын, көп білетін ақын – осы Қадыр. Біздің арамызда көп ізденетін, сол іздегенін көбірек табатын да Қадыр».   Тұманбай Молдағалиев «Ол - бай, бірегей талант, жұлдыз болғанда... мәңгі жұлдыз! Ол – ақын Қадыр". Хамит Ерғалиев

20 слайд

21 слайд
«Енді тұрысына көшсек, мүбәда қазақ поэзиясына осы ғасырдың орта тұсынан өте беріп, соңғы отыз жылда тек қана өзіне тән өзгеше мазмұнын ашқан, тек қана өзіне тән өзгеше пішінін тапқан, шын Қадыр Мырзалиев». Зейнолла Қабдолов «Қадыр Мырза Әли - ұлт ақыны. Қазақ де- ген тегі мықты, тарихы бай, тағдыры күрде- лі, түйсігі мың қатпар,қалтарысты, астарлы, тысты, алапат тілді, қабілетті қаһарман, қай- сар халықтың тұңғиығына бойлап, кеңдігі- не кепіл боп, бітімімен біте қайнасып, ұлы- лығын, рухын,ар-ұятын, үмітін барынша әспеттей отырып, кемшінің мінін, қайғы- сын, сорын азаматтық тұрғыда қазып айта алған, сыншыл да ойшыл ақын. Ұлы ақын». Күләш Ахметова

21 слайд

22 слайд
«Қайда жүрсем де, қайда отырсам да,көңілім жазу үс- тінде болды... Сондай сәттер- де, дүниенің бәрін талақ етіп, адам баласы тұрмайтын иесіз аралдардың біріне, тіпті болмағанда, түпкірдегі қазақ ауылдарының біріне көшіп- ақ кеткің келеді. Қайтерсің! Бұл – арман ғана ғой», - деп, бір сәт налыстық танытқан Қадыр ақынның өзі де, кім білсін, осы өкінішті арқалап өтті ме өмірде... Мүмкін. Ол да мүмкін! Ақын: «Елу жыл үзбей жазып келемін. Бейне, мәңгілік двигатель секілді жұмыс істеппін. Бір күн, бір апта, бірер ай қағаз- қаламнан қол үзген кездерім болған шығар, ал, енді, он екі ай, яғни, бір жыл жазбай кеткен кезім болған емес», - дейді.

22 слайд

23 слайд
«Біз бәріміз де адамбыз, бәріміз де пендеміз! Менің міндетім – пайғамбардың, немесе, періштенің бейнесін жасау емес, кәдімгі өзіміздей, бірде – кісі, бірде – пенде, яғни, мына мың құбылған тіршіліктің өкілдерін еске алу», - дейді. Бойдағы Құдай берген жазушылық қасиет – ол – дарын ғана. Ал, сол дарынды әрі қарай да- мытып, ұштап, талмай жұмыс істеген адам, яғни, жазуды кәсіпке айналдырған адам –шын жазушы – сол. Бұл орайда, оза шауып, Қадыр Мырза Әлидің алдына түсетін қаламгер аз болар, сірә.

23 слайд

24 слайд

24 слайд