Сыныптан тыс сабақ "Мысал жанры-даналық мұрасы" 10-сынып

1 слайд
«НЕКРАСОВ АТЫНДАҒЫ №9 МЕКТЕП-ГИМНАЗИЯ» КММ Сыныптан тыс сабақ «Мысал жанры-даналық мұрасы» 10-сынып Қазақ тілі мен әдебиеті мұғалімі: Өскенбаева Гулжан Түркістан қ.-2020

2 слайд
САБАҚТЫҢ МАҚСАТЫ: Ең алдымен, мысал жанры, оның өзіндік ерекшелігі туралы әдеби-теориялық ұғыммен танысасы ң. Мысалдарды оқу, талдау барысында бұл ұғымдарды түйіндеуді үйренесің. Мысалдардың мазмұнымен таныса отырып, кейіпкерлерге мінездеме бер уді , өмірмен байланыст ыруды үйренесің.

3 слайд
Мысал – Басня Мысал – қызықты қысқа шығарма. Ол өлеңмен де, қара сөзбен де жазылады. Мысал шығармада автор жануарларды, құстар мен өсімдіктерді суреттегенде оларға адамға тән қасиеттерді дарытады, сол арқылы адамдар бойындағы кемшілікті, мінді күлкіге айналдырып, жақсылықты, адамгершілікті, әділдікті дәріптейді. Мұндай астарлы, тұспал мәнді суреттеу тәсілі АЛЛЕГОРИЯ деп аталады. Сөйтіп, мысал дегеніміз – өнеге айту сипатындағы шағын аллегориялық шығарма.

4 слайд
Мысал – қоғамдағы жағымсыз құбылыстарды, адам бойындағы әр түрлі жайсыз қасиеттерді, мінез-құлықтарды тура сынамай, астарлап жеткізетін  шығармалар  деп аталады. Мысалдың алғашқы үлгілерінің пайда болуын біздің эрамызға дейін VIII ғасырдағы гректердің өмірінен байқаймыз. Олар белгілі бір ойды, пікірді  дидактикалық  мазмұнда айтып беретін әңгімелер түрінде көрінген. Әрине бұл , бірден туып, қалыптаса қойған жоқ. Эпостың әріден келе жатқан бір түрі – мысал. Мысал ескі Грецияда да болған. Бірақ мысалдың қайтадан дәуірлеген, кең түрде жайылған кезі XVII-XVIII ғасырларда болды. Мысал дегеніміз шағын ғана  шығарма . Көбіне өлеңмен жазылады. Болмысты перделеу түрінде сықақтап суреттейді. Автор өз көзқарасын адамгершілікке үндейді, мысалдағы қатысушылар адамша сөйлей алатын, адамша күйініп, сүйінетін не айуан, не басқа нәрселер болады. Бірақ қатысушы адам да бола береді.

5 слайд
Мысал-тұспалмен, ишарамен айтылатын жанр. Мұндағы ой астармен, жұмбақпен беріледі. Мысал жанры сонау Эзоп заманынан бастау ала отырып, қазақ топырағында да дамыған.Жазба әдебиетінен бұрын қазақ ауыз адебиетінде осы жанрдың элементтері кездесіп отырған.Ақын жыршылардан бастап, мысал жанрына ықылас білдірген әдебиет өкілдері мол болған. Мысалы, Абай, Ыбырай, Дулат, А.Байтұрсынов, С.Дөнентаев, С.Көбеев секілді қаламгерлер өздерінің төл шығармалары мен аударма мұраларында мысал жанрына ерекше көңіл бөлген. Зерттеуші М.Әуезов: «Тегінде, қазақ әдебиеті тарихында Крылов мысалдары жалғыз Абайдың аудармасынан емес, одан бұрын да кіре бастағанын» айтады.

6 слайд

7 слайд

8 слайд
 Мысалдағы кейіпкерлер ?  Мысалдағы ақынның негізгі ойы?  Бұл шығарманы неге мысал жанрына жатқызамыз ?  Мысал қандай шығарма?

9 слайд
1.Ызыңдап, ұшқан мынау _____ ____ , Сап-сары, аяқтары ____ ____ . Өзіңе біткен түсі өзгерілмес, Дегенмен, қара яки ____ ____ . Үстінде ұйықтағанның айнала ұшып, Қаққы жеп қанаттары бұзылғанша. Ұйқысын аз да болса бөлмес пе екен, Қоймастан құлағына ызыңдаса? Өлеңге әркімнің-ақ бар таласы... 2.Жүк алды шаян, шортан, ____ ___ ,  Жегіліп тартты үшеуі ______ ______ ,  Тартады аққу көкке, _____ _____   , Жұлқиды суға қарай _____ _____ . 3 . Бір таудағы хайуанды бір ___ , Билеген патшасы екен әуел бастан. Әділ атақ алмақшы ____ ___ , Ешкімді ауыртпастан, ______ . 4.Шырылдауық _____ Ыршып жүріп ____ ____ . Көгалды қуып ________ , Қызықпен жүріп ____ ____ .

10 слайд
Концептуалдық кесте Шығарма ның аты Кейіпкер Кейіпкер дің мінезі Кейіпкер ге берілетін баға Ой- тұжырым,м ақал Негізгі түйін

11 слайд

12 слайд
МЫСАЛ ДЕГЕНІМІЗ НЕ? О л қ а н д а й ж а н р ?  М ы сал ж ан р ы қ аш ан п ай да бол ды ? Мысал жанрын қалыптастырған кімдер?

13 слайд
Даналық - өшпес жарық , кетпес байлық