Бөлім:

11.3 Қышқыл және негіз ерітінділері

Педагогтің аты-жөні:

Мұқабек Қамина

Күн: 03.03.2025ж.

Сыныбы : 11 Ә

Қатысушылар саны: Қатыспағандар саны:

Тақырыбы:

Қышқыл-негіздік теория

Оқу бағдарламасына сәйкес оқу мақсаты

11.3.4.1 Аррениус, Льюис және Бренстед-Лоури теорияларын және олардың қолдану шектерін сипаттау

Сабақтың мақсаты:

• Аррениус, Льюис және Бренстед-Лоури теорияларын түсіндіреді;

• Аррениус, Льюис және Бренстед-Лоури теорияларын салыстырады

• Аррениус, Льюис және Бренстед-Лоури теорияларының қолдану шектерін сипаттайды;

Сабақ барысы

Мұғалімнің әрекеті

Оқушының әрекеті

Бағалау

Ресурстар

Сабақ басы

5 мин

Ұйымдастыру кезеңі:

Сәлемдесу

Оқушыларды түгелдеу

Қызығушылықты ояту

Өткенді қайталау. «Тақырыптық түйінді сөздер» әдісі қолданылады.

Мұғаліммен сәлемдеседі. Кезекші сабаққа келмеген оқушыны мәлімдейді. Оқу құралдарын т.гендеп сабаққа дайындалады.

«Азот және күкірт» бойынша тақырыптық түйінді сөздерді атайды, оларға сипаттайды

Білім алушыларды мадақтау.

11-сынып химия оқулыңы

Жүмыс дәптері

Сабақ ортасы 33 мин

Жаңа сабақ.

Аррениустің, Льюистің және Брэнстед-Лоуридің теориялары тұрғысынан қышқылдар мен негіздердің анықтамаларын еске түсіру.

Қышқылдар мен негіздер дегеніміз не?

Химияда қышқылдар мен негіздер туралы түсініктерді әртүрлі ғалымдар зерттеп, олардың әрқайсысы өзіндік анықтамалар ұсынды. Осы теорияларды қарастырайық.

1. Аррениус теориясы (1884 ж.)

Негізгі идеясы:

• Қышқыл – суда H⁺ (немесе H₃O⁺) иондарын түзетін зат.

• Негіз – суда OH⁻ иондарын түзетін зат.

Мысалдар:

• HCl → H⁺ + Cl⁻ (қышқыл)

• NaOH → Na⁺ + OH⁻ (негіз)

Шектеулері:

• Бұл теория тек судағы ерітінділер үшін ғана жарамды.

• NH₃ сияқты кейбір негіздерді түсіндіре алмайды (өйткені ол OH⁻ түзбейді).

2. Бренстед-Лоури теориясы (1923 ж.)

Негізгі идеясы:

• Қышқыл – протон (H⁺) доноры.

• Негіз – протон (H⁺) акцепторы.

Мысалдар:

• HCl + H₂O → H₃O⁺ + Cl⁻

• NH₃ + H₂O ⇌ NH₄⁺ + OH⁻

Артықшылықтары:

• Бұл теория судағы ғана емес, басқа ерітінділердегі реакцияларды да сипаттай алады.

• NH₃ сияқты негіздерді түсіндіреді.

Шектеулері:

• Бұл теория тек протонды тасымалдау реакцияларына қолданылады.

3. Льюис теориясы (1923 ж.)

Негізгі идеясы:

• Қышқыл – электрон жұбын қабылдайтын зат.

• Негіз – электрон жұбын беретін зат.

Мысалдар:

• BF₃ + NH₃ → BF₃NH₃

• H⁺ + OH⁻ → H₂O

Артықшылықтары:

• Бұл теория ең кең және суда ғана емес, басқа да реакцияларды сипаттайды.

• Ол металл комплексі түзілетін реакцияларды да түсіндіреді.

Шектеулері:

• Кейде реакция механизмін нақты анықтау қиын.

Сабақты түсіндіріп болған соң оқушыларға тапсырма береді.

Қолдауды қажет ететін оқушыларға көмек көрсетеді.

Қорытынды

• Қышқылдық-негіздік теориялар уақыт өте дамыды және кеңейтілді.

• Химиялық реакцияларды жақсы түсіну үшін әртүрлі теорияларды қолдану қажет.

• Әр теорияның өз шектеулері мен артықшылықтары бар.

Осылайша, қышқылдар мен негіздерді сипаттайтын әртүрлі теорияларды білу – химиялық теңдеулерді түсіну мен оларды қолдану үшін маңызды.

Оқушылар мұғалімді тыңдайды және мұғалімнің берген тапсырмаларын орындайды.

Тапсырма 1:

Төмендегі қосылыстардың қайсысы қышқыл, қайсысы негіз екенін анықтаңыз және олардың теориялық анықтамасына сәйкес келетінін көрсетіңіз.

• HCl, NaOH, NH₃, H₂SO₄, Ca(OH)₂

Тапсырма 2:

Берілген реакция теңдеулерін аяқтап, реакция типін анықтаңыз.

1. HCl + NaOH →

2. NH₃ + H₂O →

3. H₂SO₄ + Ca(OH)₂ →

Тапсырма 3: Жағдаяттық тапсырма:

Сізге екі белгісіз сұйықтық берілді. Бірі – қышқыл, екіншісі – негіз. Олардың қайсысы қышқыл, қайсысы негіз екенін қалай анықтауға болады? Екі әдісті сипаттаңыз.

Бағалау критерийі:

• Қышқылдар мен негіздерді дұрыс ажыратады.

• Әр теория бойынша сәйкестігін түсіндіреді.

Дескриптор:

• Аррениус теориясына сай қышқылдар мен негіздерді ажыратады (1 балл)

• Бренстед-Лоури теориясы бойынша протон донорлары мен акцепторларын анықтайды (1 балл)

• Льюис теориясы бойынша электрон жұбының берілуін немесе қабылдануын сипаттайды (1балл)

Жалпы:-3балл

Бағалау критерийі:

• Реакция теңдеулерін дұрыс жазады

• Қышқыл-негіздік әрекеттесуді дұрыс сипаттайды

Дескриптор:

• Барлық реакция теңдеулерін дұрыс жазады (1 балл)

• Реакция нәтижесінде түзілетін өнімдерді дұрыс анықтайды (1 балл)

• Қышқыл мен негіз әрекеттесуін түсіндіреді (1 балл)

Жалпы: -3балл

Бағалау критерийі:

• Қышқыл мен негізді анықтау жолдарын ұсынады

• Әр әдістің ғылыми негіздемесін түсіндіреді

Дескриптор:

• Индикаторлар көмегімен анықтау әдісін сипаттайды (2 балл)

• Электролиттік диссоциация немесе басқа химиялық әдісті ұсынады (2 балл)

Жалпы: -4балл

Маркер

флипчарт

Окулык

Химия

11-сынып

Үлестірме қағазы

Жұмыс парағы

Үлестірме қағазы

Жұмыс парағы

Үлестірме қағазы

Сабақ соңы

5 мин

Сабақты бекіту мақсатында қышқылдар мен негіздердің анықтамаларын салыстыру ұсынылады.

Қорытынды тапсырма. Қышқылдар мен негіздердің анықтамаларын салыстырыңыздар:

Оқушыларды сабаққа белсенді қатысқаны үшін мақтап, мадақтайды сонымен бірге 1-10 балдық жұйе бойынша бағалайды.

Кесте

Үй тапсырмасы: Қышқыл-негіздік теория