Тірі ағза	Орналасқан жері	Метаболизм қалдық өнімі	Қалдық түрі
Балық	Тұзды су	Аммиак	Азотты
Амфибиялар	Тұщы су	Несепнәр	Азотты
Рептилиялар	Шөл	Несеп қышқылы	Азотты
Сүтқоректілер (мысалы, адам)	Жер бетінде	Несепнәр	Азотты
Құстар	Жер бетінде	Несеп қышқылы	Азотты
Жәндіктер	Әртүрлі (шөлді қоса)	Несеп қышқылы	Азотты

§21.Тірі ағзалардың бөліп шығару өнімдері.

Тақырып бойынша 11 материал табылды

§21.Тірі ағзалардың бөліп шығару өнімдері.

Материал туралы қысқаша түсінік

9.1.5.5 - әртүрлі ағзалардың мекен ету ортасы мен зат алмасудың соңғы өнімдері арасындағы байланысты орнату;

Материалдың қысқаша нұсқасы

9 сынып №22

ДӘІЖО___________

Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі
«» КММ
(білім беру ұйымының атауы)
Қысқа мерзімді (сабақ) жоспары
Құрлықта, шөлде, тұщы және тұзды суларда тіршілік ететін тірі ағзалардың зат алмасуының соңғы өнімдері. Құрамында азоты бар органикалық заттардың ыдырау өнімдері: аммиак, несепнәр, несеп қышқылы. §21.Тірі ағзалардың бөліп шығару өнімдері.

(Сабақ тақырыбы)

Бөлім:	«Бөліп шығару»
Педагогтің аты-жөні:
Күні:
Сыныбы: 9 «а,ә,б»	Қатысушылар саны: Қатыспағандар саны:
Сабақтың тақырыбы:	Құрлықта, шөлде, тұщы және тұзды суларда тіршілік ететін тірі ағзалардың зат алмасуының соңғы өнімдері. Құрамында азоты бар органикалық заттардың ыдырау өнімдері: аммиак, несепнәр, несеп қышқылы. §21.Тірі ағзалардың бөліп шығару өнімдері.
Оқу бағдарламасына сәйкес оқу мақсаты	9.1.5.5 - әртүрлі ағзалардың мекен ету ортасы мен зат алмасудың соңғы өнімдері арасындағы байланысты орнату;
Сабақтың мақсаты:	әртүрлі ағзалардың мекен ету ортасы мен зат алмасудың соңғы өнімдері арасындағы байланысты орнатады;

Сабақтың барысы:

Сабақ кезеңі

Мұғалімнің әрекеті

Оқушының әрекеті

Бағалау

Ресурстар

Сабақтың басы

Бұрынғы білімін еске түсіру

Оқушылармен амандасу, түгендеу, сынып тәртібін қадағалау.

«Ойнайық та, еске түсірейік» әдісі.

Бұрыңғы кілт сөздер:

Пиелонефрит

Цистит

Бүйрекке тас байлану

Кальций оксолаты

Несепағар

Оқушылар амандасады, сынып тәртібін сақтайды.

Оқушылар үй жұмысы бойынша өткен білімдерін еске түсіреді. Берілген тапсырманы орындайды.

Дескриптор:

-тапсырманың әр дұрыс жауабы үшін -1 балл;

-әр кілт сөздің дұрыс мазмұны үшін - 1 балл;

Интерактивті панель, презентация https://quizizz.com/join?gc=84149262

Оқушылардың назарын аудару

«Ой қозғау» тәсілі.

«Кілт сөздерді сәйкестендіру» әдісі бойынша оқу мақсатына сай тапсырма беріледі.

«Қызықты деректер»

- Тақырыпқа байланысты қызықты фактілер, оқиғалар немесе нақты өмірден алынған мысалдар оқушылардың назарын аударуға көмектеседі және олардың материалды жақсырақ есте сақтауына ықпал етеді.

Кілт сөздерді мазмұнымен ауызша атау арқылы сәйкестендіреді.

Дескриптор:

-әр кілт сөздердің дұрыс жауабы үшін – 1 балл;

Интерактивті панель, презентация,

Сабақтың мақсатын таныстыру

9.1.5.5 - әртүрлі ағзалардың мекен ету ортасы мен зат алмасудың соңғы өнімдері арасындағы байланысты орнату;

Жаңа кілт сөздер:

1.Несепнәр

2.Зәр қышқылы

3.Аммиак

4.Гуанин

Жаңа сабақтың оқу мақсатын жазады.

Кері байланыс:

«Бас бармақ» әдісі арқылы бағаланады.

«Керемет!» және т.б

Биология 9-сынып,Автор: Н.Г.Асанов, А.Р.Соловьева,Б.Т.Ибрагимова . «Атамұра» баспасы 2019ж

Құндылық:

«жасампаздық және жаңашылдық»

Теориялық білім: әртүрлі ағзалардың мекен ету ортасы мен зат алмасудың соңғы өнімдері арасындағы байланысты сипаттайды;

Практикалық дағдылар: әртүрлі ағзалардың мекен ету ортасы мен зат алмасудың соңғы өнімдері арасындағы байланысты орнатады; Функционалдық сауаттылық: әртүрлі ағзалардың мекен ету ортасы мен зат алмасудың соңғы өнімдері арасындағы байланысты салыстырады;

Сабақтың оқу мақсатымен байланысты басты құндылықтармен танысады. Ой қозғау жүзеге асады.

Кері байланыс:

«Бас бармақ» әдісі арқылы бағаланады.

«Керемет!» және т.б

Интерактивті панель, презентация

Жаңа тақырыпты таныстыру

«Бейнетүсіндіру» әдісі. мұғалім жаңа сабақты бейне сурет, кесте арқылы түсіндіру.

«Ойнайық та, түсінейік!»

1. Қандай мүшелер арқылы зат алмасудың соңғы өнімдерін шығарады? (Бүйрек)

2. Зәр шығару қандай мүшелерден тұрады? (Бүйрек, зәрағар,қуық)

3. Зәр қайда жинақталады? (Қуықта )

4. Бүйректе түзілетін сұйықтық? (Зәр )

5. Бүйректің негізгі құрылымдылық қызмет атқаратын мүшесі? (Нефрон)

6. Үрмебұршақ тәрізді жұп мүше. (Бүрек)

7. Зәр не арқылы шығарылады? (Зәр өзегі)

8. Бүйрек сырты қандай затпен қапталған? (Қоңырқай қыртысты қабатынан)

Оқушының логикалық ойлау қабілеті дамиды.

өз ойын, ой-пікірлерін білдіреді.

Оқушылар қойылған сұрақтарға жауап береді.

Дескриптор:

-тапсырманың әр дұрыс жауабы үшін -1 балл;

Биология 9-сынып,Автор: Н.Г.Асанов, А.Р.Соловьева, Б.Т.Ибрагимова . «Атамұра» баспасы 2019ж

https://quizizz.com/join?gc=79250752

Оқушыларға бағыт бағдар беру

«Айырмашылығы неде?»

Оқушыларға екі түрлі сурет көрсету. Екеуінің арасындағы айырмашылықты анықтауды сұрау. Жауаптарын дəлелдеп отыру.

Оқушының логикалық ойлау қабілеті дамиды.

өз ойын, ой-пікірлерін білдіреді.

Дескриптор:

- әр дұрыс айырмашылықтарды сипаттағаны үшін – 1 балл;

Интерактивті панель

Салыстырмалы сурет

Практикалық тапсырмалар беру

Топтық/жұптық жұмыс.

«Фрейер моделі» әдісі.

Әртүрлі ағзалардың мекен ету ортасы мен зат алмасудың соңғы өнімдері арасындағы байланысты орната аламызба?

1. Зәр қышқылы

2. Несепнәр

3. Аммиак

4. Гуанин

a. өнім анықтамасы;

b. өнім құрамы;

c. осы өнімді бөлетін тірі ағзалар;

d. өнімнің химиялық формуласы;

Оқушылар топқа арналған тапсырманы орындайды. Бір-бірімен пікір алмасады. Әртүрлі ағзалардың мекен ету ортасы мен зат алмасудың соңғы өнімдері арасындағы байланысты орнатады.

дескриптор:

- әртүрлі ағзалардың мекен ету ортасы мен зат алмасудың соңғы өнімдері арасындағы байланысты орнатады – 8 балл;

Интерактивті панель, презентация

Биология 9-сынып,Автор: Н.Г.Асанов, А.Р.Соловьева,Б.Т.Ибрагимова . «Атамұра» баспасы 2019ж

А3,А4,А5 формат қағаздары, маркер.

Бағалау

Функционалдық сауаттылықты арттыру тапсырмасы ҚМЖ қосымшасында орналасқан.

Функционалдық сауаттылықты арттыру тапсырмаларын орындайды. Ой қозғау жүзеге асады.

Функционалдық сауаттылықты арттыру тапсырмасының дескрипторы ҚМЖ қосымшасында орналасқан.

Интерактивті панель, презентация

Жұмыс дәптері

Жеке жұмысқа арналған үлестірме парақтар.

Сабақтың соңы

Кері байланыс

Кері байланыс: «БББ» әдісі. Мұғалім сабақты қорытындылау мақсатында оқушылардың сабаққа деген көзқарасын, кері байланысын тыңдайды.

Мақсаты: Оқушы алған білімін саралай білуге дағдыланады.

Оқушылар бүгінгі сабақтың мақсатына жеткізетін тапсырмалар орындауына қарай, өз түсінгенін, пікірін, өз ойын айту арқылы сабаққа қорытынды жасайды.

Кері байланыс:

«Бас бармақ» әдісі арқылы бағаланады.

«Керемет!» және т.б

Интерактивті панель

Презентация

Білгенім.....

Білдім.....

Білгім келеді....

Білімді игеруді жақсарту және оны тәжірибеге көшіру

Шығармашылық жұмыс.

Тірек сызба

§22.Нейрондардың түрлері мен қызметі, синапс пен медиатр.

Берілген тақырып бойынша тірек сызба жасайды.

Кері байланыс:

«Бас бармақ» әдісі арқылы бағаланады.

«Керемет!» және т.б

Биология 9-сынып,Автор: Н.Г.Асанов, А.Р.Соловьева,Б.Т.Ибрагимова . «Атамұра» баспасы 2019ж

ҚЫСҚА МЕРЗІМДІ ЖОСПАРҒА ҚОСЫМША

«Кілт сөздерді сәйкестендіру» әдісі бойынша оқу мақсатына сай тапсырма беріледі.

Кілт сөздер	Физиологиялық ипаттама
Несепнәр Зәр қышқылы Аммиак Гуанин	Өткір иісті мүсәтір спиртіне ұқсас. Қалыпты жағдайда суда нашар еритін ақ түсті кристалдар бар өнім. Құрамында азот бар пуриндік негіз.

«Қызықты деректер»

Түйелер – шөлде өмір сүретін жануарлар ретінде суға өте мұқтаж. Олардың несебі өте қою болады, бұл ағзадағы суды үнемдеудің бір тәсілі.
Құстар – несеп қышқылын бөліп шығарады, өйткені олар суды үнемдеп, салмағын жеңілдету арқылы ұшуға бейімделген.
Балықтар – суда тіршілік ететін ағзалар ретінде аммиакты тікелей суға бөледі, өйткені аммиак суда тез еріп кетеді.

«Бейнетүсіндіру» әдісі. мұғалім жаңа сабақты бейне сурет, кесте арқылы түсіндіру.

Тірі ағза	Орналасқан жері	Метаболизм қалдық өнімі	Қалдық түрі
Балық	Тұзды су	Аммиак	Азотты
Амфибиялар	Тұщы су	Несепнәр	Азотты
Рептилиялар	Шөл	Несеп қышқылы	Азотты
Сүтқоректілер (мысалы, адам)	Жер бетінде	Несепнәр	Азотты
Құстар	Жер бетінде	Несеп қышқылы	Азотты
Жәндіктер	Әртүрлі (шөлді қоса)	Несеп қышқылы	Азотты

Ескерту: Бұл кесте әртүрлі тірі ағзалардың әртүрлі ортада өндірілетін метаболизм қалдық өнімдерін сипаттайды. Қалдық өнімдер аммиак, несепнәр және несеп қышқылын қамтиды, олар азотты органикалық қосылыстардың ыдырауынан пайда болады. Бұл метаболизм қалдық өнімдерін түсіну, әртүрлі организмдердің өз ортасына қалай бейімделетінін зерттеу үшін маңызды.

«Айырмашылығы неде?»

Жұптық жұмыс.

«Фрейер моделі» әдісі.

Әртүрлі ағзалардың мекен ету ортасы мен зат алмасудың соңғы өнімдері арасындағы байланысты орната аламызба?

1. Зәр қышқылы

2. Несепнәр

3. Аммиак

4. Гуанин

a. өнім анықтамасы;

b. өнім құрамы;

c. осы өнімді бөлетін тірі ағзалар;

d. өнімнің химиялық формуласы;

Shape1

Shape2

Shape3

Shape4

ФУНКЦИОНАЛДЫҚ САУАТТЫЛЫҚ ТАПСЫРМАСЫ

Оқушының аты-жөні: _____________________________________________сыныбы___________

Контекст: Тірі ағзалардың бөліп шығару жүйелері ағзаның бейімделу қабілетіне байланысты өзгеріп отырады. Мысалы, шөлді жерлерде тіршілік ететін ағзалар су ресурстарын үнемді пайдалануға қабілетті, сондықтан оларда несеп қышқылы түрінде азотты қосылыстар бөлініп шығарылады.

Зерттеу:

Жануарлардың бөліп шығару өнімдерін салыстыру.

Олардың қоршаған ортаға бейімделу ерекшеліктерін талдау.

Кесте мысалы:

Ағза түрі	Бөліп шығару өнімі	Ерекшеліктері
Су жануарлары	Аммиак	Суда еруі оңай, тікелей суға бөлінеді
Сүтқоректілер	Несепнәр	Су арқылы бөлінеді, уыттылығы төмен
Құстар мен жәндіктер	Несеп қышқылы	Суда еруі нашар, суды үнемдеуге мүмкіндік береді

Тест тапсырмасы:

Неліктен балықтар аммиакты тікелей бөліп шығарады?

а) Себебі аммиактың уыттылығы жоқ

б) Себебі аммиак суда оңай ериді

в) Себебі аммиактың құрамы күрделі

Дұрыс жауабы: б)

Талдау: Ағзалар бөліп шығару өнімдерін қоршаған орта жағдайларына бейімделу мақсатында өзгертеді. Мысалы, шөлді жерлерде тіршілік ететін жануарларда су тапшылығы жағдайында суды үнемдеу өте маңызды. Құстар мен кейбір рептилиялар суды үнемдеу үшін несеп қышқылын бөледі, ал су жануарлары аммиакты бөліп шығару арқылы суды үнемдеудің қажеттілігі болмайды.

Кесте – Ағзалардың шығару өнімдерінің салыстырмалы сипаттамасы

Ағза түрі	Шығару өнімі	Улылық дәрежесі	Суда ерігіштігі
Балықтар	Аммиак	Жоғары	Жақсы
Сүтқоректілер	Несепнәр	Орташа	Жақсы
Құстар мен бауырымен жорғалаушылар	Несеп қышқылы	Төмен	Нашар

PISA тапсырмаларына арналған тест

Қайсы азоттық қосылыс суда ең жақсы ериді?

A) Несеп қышқылы

B) Несепнәр

C) Аммиак

Қандай ағзалар несеп қышқылын шығарады?

A) Балықтар

B) Сүтқоректілер

C) Құстар

Жауаптар: 1 – C, 2 – C.

Оқушыларға беретін мәтін

• Азотты алмасудың, Ыдыраудың соңғы өнімдері: Аммиак, Несепнәр, Зәр қышқылы

• Кристалдық қатты зат: Зәр қышқылы

• Сұйықтықтар: Несепнәр мен Аммиак

• Аммиак ерітіндісі: Мүсәтір спирті

• Қалыпты жағдайда өткір иісті: Аммиак

• Суды үнемдемейтін жануарлардың соңғы өнімі: Аммиак

• Өрмекшітәрізділерде азотты алмасудың соңғы өнімі: Гуанин

• Азоты бар пуриндік негіз: Гуанин

• Гуанин көбірек ұқсайды: Зәр қышқылына

• Гуанин мен Зәр қышқылының ұқсастығы: Азот көп, Циклді

• Бөліну өнімдері тәуелді: Ағзаның сумен қалай қамтамасыз етілуіне

• Суда нашар еритін, ақ түсті кристалдар: Зәр қышқылы

• Ылғал, су үнемдейтін ағзаларға тән бөліну өнімі: Зәр қышқылы

• Әрдайым су ішкісі келіп тұратын ағзалардың бөліну өнімі: Зәр қышқылы

• Зәр қышқылын бөлетін ағзаларға жатады:

➢ Жерүсті бунақденелілері

➢ Жорғалаушылар

➢ Акулалар

➢ Құстар

• Бунақденелілерде суды үнемдеу үшін дене жабыны: Хитинді

• Жорғалаушылар суды үнемдей үшін дене жабыны: Мүйізді қабыршақтар, Сұйықтықты тер

• Қылтанды дене жабыны тән: Қолтырауындарға

• Сауытты дене жабыны тән: Тасбақаларға

• Бүйрегі арқылы зәрді ғана емес, Желбезектері арқылы тұздарды бөледі: Акулалар

• «Азотты алмасу өнімдерінен» басқа Тұздар бөлуге бейімделген: Акулалар

• Құстардың концентрлі зәр бөлуінің себебі: Ұшуға бейімделуге байланысты « Салмақтың азаюы»

• Құстарда болмайды: Қуық

• Ең сұйылтылған бөліп шығару өнімі: Аммиак

• Аммиак тән: Көптеген тұщы су ағзаларына

• Суды терісі арқылы бүкіл денесіне сіңіреді: Бақа

• Сүйекті балықтардағы 2 бөліп шығару өнімі: Аммиак пен Несепнәр

• Теңіз бен мұхитта тіршілік ететін ағзалар бөліп шығарады: Несепнәр, кейде ТриМетилАминоксид

Соңғы өнім	Тіршілік ортасы	Жануарлар	Физиологиялық негіздеме
Аммиак	Тұщы су	➢ Омыртқасыздар ➢ Су бунақденелері ➢ Қосмекенділер ➢ Сүйекті балықтар ➢ Дернәсілдер	Суды үнемдемейді; Су тапшылығын сезінбейді
Несепнәр	Құрлық, су (қоңыржай)	➢ Сүтқоректілер (адам) ➢ Теңіз сүйектілері ➢ Шеміршекті балықтар ➢ Ересек бақалар (жорғалаушылардан)	Суды аз тұтынады; Судың қатты жеткіліксіздігін де, артықшылығын да сезінбейді
Зәр қышқылы	Құрлық, тұзды су (шөл)	➢ Жердегі бунақденелер ➢ Құстар ➢ Жорғалаушылар ➢ Ерелек шеміршекті балықтар	Әрдайым суды үнемдеуге незізделген

Жүктеу

Бөлісу

ЖИ арқылы жасау

Файл форматы:

docx

Биология Сабақ жоспары 9 сынып

17.11.2024

751

Жүктеу

ЖИ арқылы жасау

Жариялаған:

Тезекбаева Карлыгаш Толешовна

Бұл материалды қолданушы жариялаған. Ustaz Tilegi ақпаратты жеткізуші ғана болып табылады. Жарияланған материалдың мазмұны мен авторлық құқық толықтай автордың жауапкершілігінде. Егер материал авторлық құқықты бұзады немесе сайттан алынуы тиіс деп есептесеңіз,
шағым қалдыра аласыз

§21.Тірі ағзалардың бөліп шығару өнімдері.

§21.Тірі ағзалардың бөліп шығару өнімдері.

Химия пәні

Тарих пәні

Биология пәні

Ағылшын тілі пәні

География пәні

Информатика пәні

Мектепке дейінгі білім беру

«Қазақ тілі» жəне «Қазақ əдебиеті»

Дене шынықтыру

Білім алушылардың білім сапасын арттыру

Инклюзивті білім беру