№

Тақырыбы

Сағат саны

1

Жалпы экология ғылымы туралы түсінік

1

2

Біздің ортақ үйіміз – Жер планетасы

1

3

Бізді қоршаған табиғи орта өсімдіктермен жануарлардың маңызы. Қорғаушаралары.

1

4

Жердің ішкі құрлысы.

1

5

Жердің сыртқы құрылысы

1

6

Атмосфераны қорғау.

1

7

Атмосфераның құрамы, қажеттілігі, тазалығы.

1

8

Гидросфера.

1

9

Судың адам өмірі үшін маңызы.

1

10

Биосфера.

1

11

Өсімдік- жер шарының өкпесі.

1

12

Бөлме гүлдеріне күтім жасау.

1

13

Дәрілікөсімдіктері

1

14

Адам мен табиғат арасындағы байланыс. Табиғат кешендері.

1

15

Топырақ және оны қорғау

1

16

Табиғаттағы бөгде заттар, олардың зияны.

1

17

Табиғаттағытепе-теңдік.

1

18

Жәндіктердің рөлі, оларға қамқорлық.

1

19

Өндірістік ауылшаруашылық қалдықтар.

1

20

Қоқыс заттардың түрлері мен зияны.

1

21

Табиғаттағы күштер

1

22

Жыл маусымдары, табиғаттағы маусымдықөзгерістер.

1

23

Табиғатта демалудың адам үшін пайдасы

1

24

Жайық өзенің экологиялық жағдайы

1

25

Табиғат байлықтары

1

26

Табиғатты тиімді пайдалану

1

27

Тест жұмысы

1

28

Саябаққа серуен

1

29

Табиғат және ақындар

1

30

«Мен және табиғат» шығарма

1

31

Экологиялық орталыққа бару

1

32-33

Табиғат жайында мақал-мәтел жарысы

2

34

«Алтын қақпа» ашық сабақ

1

35-36

Қорытынды

2

Педагогтің аты – жөні

Күні

Сынып:

Қатысушылар саны: Қатыспағандар саны:

Сабақтың тақырыбы

Жалпы экология ғылымы туралы түсінік

Сабақтың мақсаты

Экология ғылымының қалыптасуының 3 кезеңін түсіндіру, табиғаттың адам өміріндегі маңыздылығын ұғындыру; Оқушылардың танымдық, есте сақтау қабілеттерін дамыту. Табиғатты аялауға, оған қамқорлық жасауға, оны сақтап, көркейту үшін үлес қосуға тәрбиелеу.

Құндылықтарды дарыту

Оқушыларды бір-біріне деген құрмет көрсетуіне тәрбиелеу.

Сабақтың барысы

Сабақтың кезеңі

Педагогтың әрекеті

Оқушының әрекеті

Бағалау

Ресурстар

Сабақтың басы

Оқушылармен сәлемдесу, түгелдеу

Жаңа сабақтың тақырыбы мен мақсатын анықтау.

Психологиялық ахуал.

Күн жарығын алақанға саламын,
Жүрегіме басып ұстай қаламын.
Ізгі әрі нәзік, жарық, мейірімді,
Болып кетер сонда дереу жан - жағым.

Зейіндерін сабаққа аударады, жауап береді.

Мадақтау, толықтыру

Оқулық, видео, слайдтар

Сабақтың ортасы

Жоспары

1 Бірінші кезең

2 Екінші кезең

3 Үшінші кезең

4 Экология ғылымының қазіргі жаңа бағыттары

Экология ғылымының калыптасуы тарихи дәуірлердегі коғамның және ондағы өндіргіш күштердің даму деңгейлерімен тығыз байланысты. Экология ғылымының тарихи дамуын, негізінен, үш кезеңге бөледі.

Бірінші кезеңде — экология ғылымы туралы деректер жеке организмдерге сипаттама беру арқылы жинақтала бастады. Бұл кезең адамның пайда болған күнінен бастап XIX ғасырдың 60-жылдарына дейінгі уақыт аралығын қамтиды.

Алғашқы экологиялық түсініктер, ұғымдар ментұжырымдар 

кез келген халықтың аңыз-әңгімелерінде, мақал-мәтелдерінде және басқа да ауыз әдебиет үлгілерінде жиі кездеседі. Мысалы, халқымыздың "құндыз — суда, құлан— қырда" деген мәтелі әрбір жануардың тіршілік ортасын нақты аңғартып тұр. Ал"Жылқының жауы — бөгелек, жыланның жауы — дегелек" деген мақал жануарлар арасындағы қоректік тізбекке нақты дәлел бола алады.

Экология ғылымы туралы кейбір ұғымдар мен түсініктер өте ерте кездерден басталды. Бастапқы экологиялық көзқарастар, негізінен, ботаника жәнезоология ғылымдарының жетістіктерінің нәтижесінде калыптасты.

Организмдердің тіршілік етуі өздері тіршілік ететін табиғи орта жағдайларымен тығыз байланысты болатындығы ертедегі ойшыл ғалымдар Эмпедоклдің(б.з.д. 490—430 жж.), Теофрасттың (б.з.д. 372—287 жж.), Аристотельдің (б.з.д. 384—322 жж.) еңбектерінде атап көрсетілген.

Орта ғасырлардағы өндіріс деңгейінің нашар дамуы және діни көзқарастардың кеңінен таралуы биология ғылымдарының дамуына едәуір кедергі болды. Дегенмен де Разес (865—925 жж.), Әбу Насыр әл-Фараби (870—950 жж.), Әбу Әли ибн Сина (Авиценна, 980—1037 жж.) және т.б. ғалымдардың еңбектерінде табиғат жайлы нақты ғылыми деректер кездеседі. Осындай ғылыми еңбектердің арқасында алғаш рет тірі организмдер мен орта жағдайларының өзара қарым-қатынасы туралы нақты деректер жинақталып, ғылыми қорытындылар жасала бастады.

Қайта өрлеу дәуірінде табиғат туралы зерттеулерге қызығушылық арта түсті. Ботаника және зоология, т.б. ғылым салаларында нақты ғылыми мәліметтер жинақталып, басқа да жаңа ғылым салалары қалыптаса бастады.

Көптеген саяхатшылардың жаңа жерлерді ашуына сәйкес сол аумақтардың өсімдіктері мен жануарлары туралы ғылыми еңбектер жарық көрді. Голланд ғалымы Антони ван Левенгуктің(1632—1723 жж.) микроскопты жасап шығаруы арқылы бұрын белгісіз болып келген ұсақ организмдер жайлы жаңалықтар жарияланды. Ағылшын ғалымы Джон Рей (1628—1705 жж.) "Өсімдіктер тарихы" деген еңбегінде 18 мыңнан астам өсімдік түрлеріне сипаттама жазды. Сонымен қатар ол биология ғылымына алғаш рет "түр" деген ұғымды енгізді. Көрнекті шведғалымы Карл Линней (1707—1778 жж.) өз еңбектерінде тірі организмдердің тіршілігінде климаттық жағдайлардың басты рөл атқаратындығын атап көрсетті. Француз ғалымы Жорж Бюффон (1707—1788 жж.) организмдер мен қоршаған орта жағдайларының арасында өзара тығыз байланыс болатынын ерекше атап жазды. Швейцариялық ғалым Абраам Трамбле (1710—1784 жж.) су жануарларының тіршілігі үшін температураның әсері, қоректік заттардың болуы және олардың өзара қарым-қатынасы туралы пікірлер айтты. Ағылшын ғалымы Эразм Дарвин (1731—1802 жж.) "Табиғат ордасы" және т.б. еңбектерінде организмдер арасындағы өзара тығыз байланыстар болатынын поэмалық толғау ретінде жазды. Француз ғалымы Жан Батист Ламарк (1744—1829 жж.) орта жағдайларының өсімдіктер мен жануарлардың тарихи дамуындағы рөліне ерекше назар аударды.

Экологиялық көзқарастардың дамуына орыс ғалымдары П.С.Паллас (1741—181 Іжж.), И.И. Лепехин (1740—1802 жж.), И.Г.Гмелин(1709—1755 жж.), С.П. Крашенинников (1711—1755 ЖЖ<) және т.б. үлкен үлес қосты.

Көрнекті неміс ғалымы Александр Гумбольдт (1769—1859 жж.) дүние жүзінің көптеген аймақтарына жасаған саяхаттарында жинаган материалдарының негізінде "Өсімдіктер географиясы туралы идеялар" деген еңбек жазды. Ғалым бұл еңбегінде табиғаттағы барлық организмдердің біртұтастығын және олардың орта жағдайлармен тығыз байланыстылығын ғылыми тұрғыда нақты атап көрсетті.

XVII—XVIII ғасырларда жарық көрген биологиялық еңбектерде нақты ғылыми экологиялық мәліметтердің үлесі мол болды. Көптеген саяхатшылардың еңбектерінде экологиялық бағыттағы зерттеулерге ерекше көңіл бөлінді. Тіпті кейбір ғалымдар (Ж.Ламарк, Т.Мальтус және т.б.) алғаш рет адамның табиғатқа әсер етуінен болатын жағымсыз жағдайлардан сақтану кажеттігін де ерекше ескертті.

Екінші кезеңде — экология ғылымы өз алдына жеке ғылым саласы болып қалыптасты. Бұл кезең XIX ғасырдың 60-жылдары мен XX ғасырдың 50-жылдар аралығын қамтиды. Бұл кезеңде орыс ғалымдары К.Ф.Рулье (1814—1858 жж.), Н.А.Северцов(1827—1885 жж.) және В.В.Докучаев (1846—1903 жж.) еңбектерінде алғаш рет көптеген экологиялық ұғымдар мен қағидаларга ғылыми тұрғыдан дәлелді қорытындылар жасалды.

К.Ф.Рулье органикалық дүниенің дамуы үнемі өзгеріп тұратын орта жағдайларының әсерлеріне тікелей байланысты деп қорытынды жасады. Сонымен катар ол жануарлар экологиясы ғылымының негізін салды.

Н.А.Северцов 1855жылы "Воронеж губерниясындағы аңдардың,құстардың, қосмекенділер мен жорғалаушылардыңтіршілігіндегі маусымдық құбылыстар" деген еңбегін жариялады. Бұл еңбек сол кездегі зоология ғылымындағы жан-жақты жүргізілген теңдесі жоқ экологиялық зерттеу деп бағаланды.

Топырақтану ғылымының негізін салғанВ.В.Докучаевтың табиғат белдемдері жайлы ілімі экология ғылымының дамуына зор ықпал етті. Ғалым өз еңбектерінде өсімдіктер мен топырақ арасында болатын өзара қарым-қатынастарға жан-жақты талдау жасады.

Экология ғылымының дамуына үлкен үлес қосқан ағылшын ғалымы Чарлз Дарвин (1809—1882 жж.) болды. Оның "тіршілік үшін күрес" және "табиғи сұрыпталу" туралы түйінді тұжырымдары тікелей тірі организмдердің өзара және олардың орта жағдайларымен байланыстарына негізделді.

Неміс ғалымы Эрнст Геккель алғаш рет экологияны өз алдына жеке ғылым саласы деп, оған ғылыми анықтама берді. Сондықтан да Э.Геккель экология ғылымының негізін салған ғалым деп өте орынды аталады.

XX ғасырдың 30—40-жылдарында табиғат жүйелерінде болатын өзара байланыстарды зерттеу жоғары сатыға көтерілді. Ағылшын ғалымы Артур Тенсли (1871—1955 жж.) 1935 жылы "экожүйе" ал орыс ғалымы В.Н.Сукачев (1880—1967 жж.) 1940 жылы "биогеоценоз" туралы ұғымдарға ғылыми нақты түсініктемелер берді.

Атақты орыс ғалымы В.И.Вернадскийдің (1864—1945 жж.) дүние жүзі ғалымдары мойындаған биосфера туралы ілімі қазіргі экология ғылымының ғылыми теориялық негізі болып есептелінеді.

Үшінші кезең — XX ғасырдың 50-жылдарынан басталып қазіргі уакытқа дейінгі аралықты қамтиды. бұл кезеңде экология ғылымы өз алдына көптеген жаңа салалар мен бағыттарға бөлінді. Сонымен бірге экология жаратылыстану жәнеқоғамтану ғылымдарының басын қосып отырған кешенді ғылымға айналды.

Экология ғылымының қазіргі жаңа бағыттары

Қазіргі жалпы экология ғылымы организмдерді тіршілік деңгейлеріне сәйкес жеке салаларға бөліп зерттеуге ерекше мән береді. Мысалы, жеке дараларды — аутэкология, популяцияларды — демэкология, табиғи бірлестіктерді — синэкология, ал биосфераны — ғаламдық экология ғылымдары зерттейді. Экология ғылымының бұл салалары мен негізгі бағыттары бір-бірімен өзара тығыз байланысты. Мұның бәрі де жалпы экология ғылымына берілетін анықтамалардың мәнін аша түсуде әрі өз зерттеулері арқылы оның дамуына зор үлестерін қосуда.

Қазіргі жалпы экология ғылымының зерттеу бағыттары, негізінен, биоэкологияның іргелі заңдылықтарына сүйенеді.

1. Биоэкология ғылымы тірі организмдердің жекеленген ірі жүйелік топтары — микроорганизмдерді, саңырауқұлақтардыңөсімдіктерді және жануарларды зерттеуге басты назар аударады.

2. Биоэкология жеке табиғи белдемдер экожүйелеріндегі организмдер мен орта жағдайларының өзара байланыстарын зерттеуге байланысты арктика және тундра экологиясы, орман экологиясы, дала экологиясы, шөл экологиясы, тay экологиясы және т.б. да көптеген салаларға бөлінеді.

3. "Адам және табиғат" жүйесі бойынша табиғат пен қоғам арасындағы өзара қарым-қатынастарға байланысты экологиялық зерттеулер көптеген бағыттар мен салаларға бөлінеді. Мысалы, тарихи экология, адам экологиясы, қала экологиясы, инженерлік экология, ауыл шаруашылығы экологиясы және т.б.

Қорыта айтқанда, казіргі экология ғылымы жаратылыстану және қоғамдық ғылымдардың барлық салаларымен тығыз байланысқан кешенді ғылым. Сонымен бірге қазіргі кезде бүкіл дүние жүзі ғалымдары экологиялық зерттеулерге ерекше мән береді.

Жауап береді

Тапсырманы орындаған оқушыны мадақтау, толықтыру жасау,

Оқулық

Аяқталуы

Қорытындылау:

Сонымен,балалар,сабағымызды қорытындылай келгенде, бүгінгі таңда 

1. Қандай мәселе маңызды, өзекті болып отыр?

2. Табиғатқа жақын болу керек дегенді қалай түсінесіздер?

3. Аясы кең, мағынасы терең аялы да саялы табиғатымызды қалай қорғап, аялап жүрміз?

Кері байланыс.

• Бүгін мен не үйрендім

• Маған не ұнады/ұнамады

• Тапсырмалар қиын болды ма?

Жауап береді

Тиімді кері байланыс орнату.

Педагогтің аты – жөні

Күні

Сынып:

Қатысушылар саны: Қатыспағандар саны:

Сабақтың тақырыбы

Біздің ортақ үйіміз – Жер планетасы

Сабақтың мақсаты

Жердің пайда болуы, пішіні, өлшемі, қозғалыс ы туралы оқушыларға түсіндіру. Оқушылардың ойлау қабілетін, сабаққа деген қызығушылығын арттыру және негізгі мәселелерге аса көңіл бөлуге үйрету.

Құндылықтарды дарыту

Оқушыларды бір-біріне деген құрмет көрсетуіне тәрбиелеу.

Сабақтың барысы

Сабақтың кезеңі

Педагогтың әрекеті

Оқушының әрекеті

Бағалау

Ресурстар

Сабақтың басы

Оқушылармен сәлемдесу, түгелдеу

Жаңа сабақтың тақырыбы мен мақсатын анықтау.

Оқушылардың арасында жағымды ахуал орнату мақсатында ынтымақтастық атмосферасын орнату.

Жер – Ана мен өз анаң егіз екен,

Мейірімдері мейлінше теңіз екен!

Анам туды – Жер – Ана жетілдірді ,

Осыны өзім өмірде негіз етем!-деп бүгінгі жаңа сабғымызды белгілі ақынымыз Ә.Тәжібаев ағамыздың жыр жолдарымен бастайық.

Зейіндерін сабаққа аударады, жауап береді.

Мадақтау, толықтыру

Оқулық, видео, слайдтар

Сабақтың ортасы

Жер — Күн жүйесіндегі Күннен әрі қарай санағанда үшінші ғаламшар адамзаттың тіршілік ететін бесігі. Жер эллипстік (дөңгелекке жуық) орбита бойымен 29, 765 км/с жылдамдықпен 149, 6 млн. км орташа қашықтықта 365, 24 орташа күн тәулігі ішінде Күнді бір рет айналып шығады. Оның табиғи серігі – Ай. Ай Жерді 384000 км орташа қашықтықта айналады. Жер осінің эклиптика жазықтығына көлбеулігі 66°33´22˝, оның өз осінен айналу периоды 23 сағ 56 мин 4, 1 с.

Жердің өз осінен айналуы себебінен Жерде күн мен түн ауысса, ал оның осінің орбита жазықтығына көлбеулігі мен Күнді айналуы салдарынан Жерде жыл мезгілдері өзгеріп отырады. Жердің жасы шамамен 4, 5 млрд. жыл деп есептеледі. Жер Күнді айналып жүрген 9 планетаның ішінде мөлшері мен массасы бойынша 5 орында. Жердің массасы 5, 975•1021 т, орташа тығыздығы 5, 517 г/см ³, көлемі 1, 083 млрд. км ³, ауданы 510, 2 млн. км ³, сыртқы пішіні 3 осьті эллипсоидқа (сфероидқа) жақын. Осы күнгі космогониялық түсінік бойынша Жер осыдан 4, 5 млрд. жыл бұрын Күн айналасындағы кеңістікте шашыраған газ - тозаң заттан, планеталар тартылыс күшінің әсерінен пайда болған. Қатты материя кесектерінің соқтығысып, жабысуынан планеталар ұлғая берген. Газ - тозаң зат іріктеліп, олардың жеңіл элементтері Күн сәулесінің қысымымен онан әрірек, ал біршама ауырлары Күнге жақын орналасқан. Жер құрамына Күн жүйесінде кездесетін барлық химиялық элементтер енеді. Заттың планета центріне тартылуы және оның ось бойымен айналуы салдарынан Жер эллипсоидты пішінге келген. Ғылыми деректер бойынша Күн жүйесіне жататын Жер ғаламшары бұдан 4, 5 — 5 млрд. жыл бұрын газды - шаңды тұманнан пайда болған. Ғаламшарға энергия ағысы бір қалыпты түспесе тіршіліктің пайда болуы мен дамуы мүмкін емес. Өйткені тірі ағзалардың тіршілігі белгілі бір температуралық жағдайда ғана жүріп отырады. Қорыта айтқанда, Жер ғаламшарында тіршіліктің пайда болуының алғышарттарына — ғаламшардың қажетті мөлшері, энергия және белгілі температуралық жағдайлар жатады.

Тапсырма:

Жауап береді

Тапсырманы орындаған оқушыны мадақтау, толықтыру жасау,

Оқулық

Аяқталуы

Қорытындылау
1. Жердің шар тәрізді екендігін анықтаған?
2. Жердің кішірейтілген моделі?
3. Экватор жер шарын...... бөледі, жоғарғы бөлігі....., төменгі бөлігі...... деп аталады.?

Кері байланыс.

Жауап береді

Тиімді кері байланыс орнату.

3. сабақ

Педагогтің аты – жөні

Күні

Сынып:

Қатысушылар саны: Қатыспағандар саны:

Сабақтың тақырыбы

Бізді қоршаған табиғи орта

Өсімдіктер мен жануарлардың маңызы. Қорғаушаралары.

Сабақтың мақсаты

Жаңа сабақты меңгерту, дұрыс мазмұнын білу. Туған өлкенің табиғаты мен қыр-сырына жан-жақты мән бергізе отырып, зерттеуге, көрген-түйгенін білу.

Құндылықтарды дарыту

Оқушыларды бір-біріне деген құрмет көрсетуіне тәрбиелеу.

Сабақтың барысы

Сабақтың кезеңі

Педагогтың әрекеті

Оқушының әрекеті

Бағалау

Ресурстар

Сабақтың басы

Оқушылармен сәлемдесу, түгелдеу

Жаңа сабақтың тақырыбы мен мақсатын анықтау.

Табиғат әсемдіктің төркінісің

Ән саламын бір сенің көркің үшін.

Жан-жануар табынып бір өзіңе

Сенен алып тұрғандай бар тынысын, -

Зейіндерін сабаққа аударады, жауап береді.

Мадақтау, толықтыру

Оқулық, видео, слайдтар

Сабақтың ортасы

Адамзат баласы, табиғат-ана, сусыз өмір сұ\үре алмайтыны анық. Толқынменбірге құстарымыз тербеледі, қазымыз қаңқылдайды, аққуымыз көл бетінде сыланады.

Мұқағали ағамыздың «Аққулар ұйықтағанда» өлеңінен кішкене шумағын оқып берейін.

Аққулар...

Аққу мойын сүмбе қанат,

Алаңсыз тарануда күнге қарап,

Айдынның еркелері білмей тұрмын,

Етермін, тағдырымды кімге аманат?!

Жаны сүлу ақ еркем ары сұлу!

Жасыл желегіміз, жәндігімізбен бірге көл, теңіз, мұхитымызды қалай жырлаған.

Қарап отырсақ, табиғатымызды аялап, қастерлеп, сол табиғаттың тілін білу бәріміздің парызымыз!

Табиғатты қорғау үшін не істеуіміз керек? Толық қорғай аламыз ба? Я болмаса оған әсер етуші күштердің ықпалын азайтамыз ба? О замандардың өзінде алғашқы қауымдық құрылыстағы адамдар аншылықпен айналысып, жануарлардың талай түрін жойып жіберді. Мамонттардың жойылуының басты себебі осы адамдардың іс-әрекетінен. Бірақ ол адамдар табиғатқа зиян алып келетіндігін, жануарлардың жойылып кететіндігін ойлаған да жоқ.

Осындай ой әлі күнге дейін жалғасып келе жатқан сияқты. Адамзат неше мыңдаған жылдардан бері бір-біріне соғыс өртін жариялап, қоршаған ортаның ластануына, жануарлар мен өсімдік жамылғысының азаюына және адамдардың өліміне әсер етуде.

Табиғатты қорғау мемлекетаралық, мемлекеттік, аймақтың заңдармен – іс-шаралардың табиғатты қорғауға, сақтауға және тиімді пайдалану мен қалпына келтіруге арналған кешенді жұмыс.

Табиғатты қорғау дегеніміз – тек қана өсімдік пен жануарларды ғана емес, топырақты, суды, атмосфераны, жылпы табиғи кешенді сақтап қорғап қалу. Оны тиімді жүргізу үшін ғаламшарымыздағы барлық елдер біріге отырып жұмыс жасауы қажет. Қазіргі кезде көптеген өнеркәсіп орындары пайдаланған суды арнайы сүзгіден өткізіп, тазалап қайтадан іске қосуда. Осындай жолмен ресурс қорын сақтап қалуға болады.

Ұлттық тұрғыда қорғау дегеніміз – сол елдің заңдарына сәйкес іс-шаралар жүргізіледі. Халықаралық тұрғыдан қорғауға алынған объектілер – барлық елдерге тән. Мысалға Дунай өзені 9 мемлекетті кесіп өтеді, Балтық пен Каспий теңіздерінің жағалауы бірнеше мемлекетке тиесілі. Бұндай объектілер Халықаралық келісімшарттар (Конвенция және т.б.) арқылы қорғалады.

Атмостфера да ғаламшарымызға ортақ объект. Оены қорғау барлық мемлекеттердің және адамдардың ортақ міндеті. Халықаралық бірлестіктің негізгі жұмыстарының бірі – озон қабатын қорғау. Үлкен жетістіктеріміздің бірі – ядролық қару-жарақты сынауға тыйым салынды. Жалпы адамзат жыл өткен сайын атмосфераны қорғауға көп көңіл бөлуде. Болашақта таза ауаны, суды, құнарлы топырақты қалпына келтіруге болады, егер зауыттар мен фабрикаларда түтінді ұстап қалатын сүзгі, тазалағыш қондырғылар орнатып экологиялық таза отын түрлерін пайдалансақ. Алдағы күндері дәстүрлі пайдаланып жүрген отын түрлерінің орнына экологиялық таза сарқылмайтын отын – сутегін пайдаланатын боламыз. Топырақтың құнарлылыған көтеру және оны қалпына келтіру үшін: органикалық және тиісті мөлшерде минералды тыңайтқыштар беру керек.

Жылу электр станцияларындағы, зауыттағы және фабрикадағы түтін шығатын мұржаларға арнайы сүзгі қондырғылар орнатсақ, күл-қоқыстарды өңдейтін зауыттар салып, ормен өрттерін болдырмайтын болсақ – қышқыл жаңбырлардан құтылуға әбден болар еді.

Адам өзен суларын, ауаны әр түрлі қоспалардан сақтаудың көптеген жолдарын ойлап тапты. Солардың бірі – тірі организмдерді пайдалану. Лас суларды ағызатын арнайы арықтарда микроорганизмді өсіруге болады. Микроорганизмдер судың құрамындағы көптеген зиянды заттарды тұтып қалады, оларды ерімейтін минералдарға айналдырады.

Өсімдіктерді және жануарларды қорғау және тиімді пайладану керек. Әсіресе олардың өніп-өсетін аудандарын қорғау мақсатында қорықтар, Ұлтттық парктер, қорықшалар санын молайту. Сонымен бірге табиғаттың ерекше объектілері де мемлекеттік қорғауға алынған. Табиғатты  тиімді және ұқыпты пайдалану адамзаттың болашағы. Табиғатты қорғау заңдары Дүние жүзінің барлық елдерінде бар. Бірақ табиғатта мемлекеттік шекара жоқ, сондықтан да Дүниежүзінің экологиялық заңға барлық елдер бірауыздан бағынады.

Қоршаған ортаны қорғау үшін дүние жүзінде көптеген табиғатты қорғау ұйымдары бар. Олардың жалпы атауы «ГРИНПИС» (GREEN PEACE) – жасылдар әлемі немесе жасылдар қозғалысы. Дүние жүзінің барлық елдерінде жұмыс істейді. Олардың арасында мықты саяси партиялар да бар (мысалға Германияға) және кішігірім тышқандар мен тарақандарды қорғау, секвойя ормандарын қорғау, құрбақа мен көлбақаны қорғау сияқты әр түрлі деңгейдегі қоғамдық ұйымдар бар.

Жауап береді

Тапсырманы орындаған оқушыны мадақтау, толықтыру жасау,

Оқулық

Аяқталуы

Қорытынды.

1.     Табиғатты қорғау дегеніміз не?

2.     Табиғатты қорғау не үшін қажет?

3.     Өздерің тұратын жерлеріңде табиғатты қорғауға арналған қандай іс-шаралар жүргізілуде?

 Кері байланыс.

Жауап береді

Тиімді кері байланыс орнату.

Педагогтің аты – жөні

Күні

Сынып:

Қатысушылар саны: Қатыспағандар саны:

Сабақтың тақырыбы

Жердің ішкі құрылысы.

Сабақтың мақсаты

Оқушыларға Жердің құрылысы туралы түсінік беру, дүниетанымдық көзқарасын дамыту, ойлау қабілетін дамыту, мәтінмен, кестелер мен сызбалармен жұмыс істеу дағдысын қалыптастыру.

Құндылықтарды дарыту

Оқушыларды бір-біріне деген құрмет көрсетуіне тәрбиелеу.

Сабақтың барысы

Сабақтың кезеңі

Педагогтың әрекеті

Оқушының әрекеті

Бағалау

Ресурстар

Сабақтың басы

Оқушылармен сәлемдесу, түгелдеу

Жаңа сабақтың тақырыбы мен мақсатын анықтау.

Зейіндерін сабаққа аударады, жауап береді.

Мадақтау, толықтыру

Оқулық, видео, слайдтар

Сабақтың ортасы

Үй тапсырмасынан оқушылардың түсінігін тексеру.

1.Ерте кезеңдерде жердің пішіні туралы қандай көзқараста болды?

2.Географиялық карта дегеніміз не?

3.Географиялық картаның маңызы неде?

4.Глобус дегеніміз не?

5.Неліктен глобусты Жердің дәл үлгісі дейді?

Ой қозғау әрі сергіту сәті

Білу

"Кім? Не? Қашан? Қайда?"

Зымыран сұрақтар.

1.Жаратылыстанушы ғалымдардан кімдерді білеміз?

2.Галактика дегеніміз не?   (жеке жұлдыздардың тобы)

3.Күн мен жердің орташа арақашықтығы қанша. (150 млн шақырым)

4.Орбита дегеніміз не? (күнді айнала қозғалатын ғаламшарлардың жолы)

5.Күн жүйесіне қанша ғаламшар кіреді? (9)

6.Экватор деген не? Экватор сызығы Жерді қандай жарты шарларға бөліп жатыр.

7.Жердің ішкі құрылымында қандай қабықтар бар?  (ядро,мантия,жер қыртысы)

8.Қазақстан қай материкте орналасқан. (Еуразия)

9.Дүниежүзінде барлығы қанша материк бар? (6)

10.Ең үлкен аралдарға қандай аралдар жатады? (Греландия,Мадагаскар т.б.)

11.Тау жыныстары нешеге бөлінеді?  (магмалық,шөгінді,метаморфты)

12. Гумус дегеніміз.  (қарашірік)

13.Топырақтану ғылымының негізін салушы. (В.Докучаев)

14.Қатты жыныстардың үстінде 2,5 см қалыңдықтағы топырақтың түзілуі үшін кететін уақыт.  (1200 жыл)

15. ..1 литр теңіз суының құрамында қанша грамм тұз болады. (35 грамм)

16. Емдік сулардың шығып жатқан жерін не дейді. (арасан)

17.Гидросфере деген не? (жердің су қабығы)

18. Галактика дегеніміз не?   (жеке жұлдыздардың тобы)

19.Жердің экваторлық радиусы?(6378км)

20. Жердің полярлық радиусы?(6357км)

Біздің ғаламшарымыз ортасындағы ядросынан бастап атмосфераның жоғарғы бөлігіне дейін бірнеше қабаттардан тұрады (атлас 1-бет) Литосфераның жоғарғы қабаты (жер құртысы) жер бетіндегі барлық сулар-гидросфера, жерден 20 шақырым биіктікке дейінгі атмосфераның төменгі қабатын және бүкіл тірі ағзалардың өмір сүру аймағын қосып-бұл аралықтарды географиялық қабық деп атаймыз.

Географиялық қабықтың пайда болуынан ірі табиғат кешендері-материктер мен мұхиттар қалыптасты. Дүние жүзінде алты материк немесе алты құрлық бар. Еуразия, Африка, солтүстік Америка, Оңтүстік Америка, Аустралия және Антарктида. Ал, мұхиттардың саны төртеу. Тынық, Атлант, Үнді және Солтүстік мұзды мұхит. Жердің даму тарихында материктер мен мұхиттардың саны мен пішіні бірнеше рет өзгерген. Жалғыз қалған Пангея деген құрлықтан және Панталасса деген мұхиттан тұрған уақытта болған. Кейіннен Пангея Лавразия және Гондвана деген екі материкке ажыраған. Олардың арасында Тетис теңізі (мұхиты) пайда болған. Кейіннен ірі материктердің одан әрі бөлінуінен Атлант, Үнді, және Солтүстік мұзды мұхит пайда болды. Ал Тынық мұхит ежелгі Панталассаның қалдығы. Қазіргі таңда материктер біртіндеп Тынық мұхитқа қарай жылжуда.

Ғарышқа қарағанда Жердің ішкі құрылымын зерттегеннен гөрі ғаламшарды, олардың серіктерін зерттеу адамзат үшін оңай болып көрінген. Жерді зерттеу мақсатында бұрғылау жұмыстары 15 шакырым терендікке дейін барған. Ал жердің осіне дейін 6000 шақырым. Жердің ішк і құрылымы үш топқа бөлінеді.

Жер қыртысы, мантия, ядро. Осы қабаттардың арасында ең жұқасы жердің үстінгі қабығы -жер қыртысы. Ол арқылы өзендер ағып, ормандар өсіп, таулар көтеріліп, елді мекендер салынуда. Осы жерімізден пайдалы қазбалар −тас көмір, мұнай, бағалы тастар да осы қабаттан қазып алынады. Олай болса жер қыртысы адамдардың, өсімдіктердің, жануарлардың ортақ уйі. Жер қыртысының қалыңдығы біркелкі емес. Таулы аудандарда олардың қалындығы 80 шақырымға жетсе, мұхит табанының астында 6-8 шақырымға жетеді. Жер қыртысы құрамы жағынанда біркелкі емес.

Жоғарғы қабаты шөгінді жыныстардан құралған ( саз, құм, әктастар). Оның астында гранитті қабат орналасқан ( мұхит астында гранитті қабат жоқ). Мұхиттың ең астында базальт қабаты кездеседі.

Жердің келесі қабаты - мантия ( латын тілінен аударғанда «жамылғы» деген мағнаны білдіреді). Шамамен 2900 шақырым тереңдікке дейін барады. Мантия жартылай балқыған және иілмелі күйде болады. Температура ядроға қарай көтеріліп қысым артады. Үшінші қабатымыз - жердің кіндігі ядро. Ядро сыртқы және ішкі деп екіге бөлінеді. Сыртқы ядро – қоймалжың сұйық күйде болса, ішкі ядро – қатты болып келеді. Ондағы температура 3000°С–қа дейін жетеді. Жер өзінің құрылымына қарай тастардан емес, металдардан (темір, никель, кремний, алюминий, магний, кальций және т.б.) металдардан құралған.

Жер қабығының құрылымын, ондағы болып жатқан жер сілкіністерін анықтауға мүмкіншілік туған. Дүние жүзінде көптеген аймақтарында және Қазақстанның оңтүстік шығысы мен шығыс аймақтарында жер сілкіністері болып тұрады. Соңғы кездері дүние жүзінің көптеген елдерінде, соның ішінде Қазақстанда жер сілкінісінің алдын алу , болжау жұмыстары жүргізіліп, болжам карталары жасалуда.

Су астындағы жер сілкінісінің нәтижесінде өте биік толқындар – цунами пайда болады. Цунами мұхиттардың үстінгі қабатында пайда болып, жойқын күшпен жағалауға қарай қозғалады. Толқындардың биіктігі 20-30 м-ге дейін жетіп, елді мекендерге, ауыл шаруашылық және адамдарға үлкен зиян келтіреді.

Қолдану

Жаттығу бойынша жұмыс

Сөйлемдерді толықтыр:

а) Жер қойнауын зерттеу мақсатындағы бұрғылау жұмыстары……………тереңдікке дейін барды.

ә) Жердің осіне дейін………..шақырым.

б) Мұхит астында………………………….қабаты  кездеспейді.

в) Мантия шамамен…………….шақырым тереңдікке дейін барады.

г) Мантия жартылай…………………..және…………………күйде болады.

ғ) Ядро……………….және……….. деп екіге бөлінеді.

д) Сыртқы ядро-………….. күйінде болса,ішкі ядро-……………..болып келеді.

е) Қазақстанның……………………………мен……………..аймақтарында жер сілкіністері болып тұрады.

Өздері білетін мәліметтерін айтады

Анализ, синтез

Салыстыру,

айырмашылығын табу.

Алынған ақпарат

негізінде қорытынды

жасау.

Оқулық мәтінін және жер қыртысының құрылысының суретін пайдалана отырып,сызбаны толтыр:                                             

Жер қыртысының қалыңдықтары

Оқушылар сұрақтарға жауап береді, сын тұрғысынан ойлай отырып шешімін табады

"Сен қалай ойлайсың? Не істер едің?"

Жауап береді

Тапсырманы орындаған оқушыны мадақтау, толықтыру жасау,

Оқулық

Аяқталуы

Қорытындылау:

Пысықтау сұрақтары мен тапсырмалары.

1.Жердің географиялық қабығы дегеніміз не?

2.Күн жүйесінің қандай ғаламшарында географялық қабық түзілген?

3.Айналасын су қоршап жатқан ірі құрлықты, одан кішігірім құрлықты не деп атаймыз?

4.Жердің ішкі құрылымында қандай қабықтар бар?

5.Литосфера деген не, ол қандай қабаттардан тұрады?

6.Жер қыртысының қай бөлігінде оның қалыңдығы жоғары?

7.Мантия Жердің қайсы қабығын қоршап жатыр?

Үйге тапсырма

Жердің құрылысы және құрамы

Кері байланыс.

«Алма ағашы»

Жасыл алма- өте жақсы түсіндім

Сары алма-әлі де сұрақтарым бар

Қызыл алма-түсінген жоқпын

Жауап береді

Тиімді кері байланыс орнату.

Педагогтің аты – жөні

Күні

Сынып:

Қатысушылар саны: Қатыспағандар саны:

Сабақтың тақырыбы

Жердің сыртқы құрылысы

Сабақтың мақсаты

Оқушыларға жердің сыртқы және ішкі құрылысы туралы жалпы түсінік бере отырып, жер қабықтары туралы негізгі ұғымдар мен заңдылықтарды меңгерту

Құндылықтарды дарыту

Оқушыларды бір-біріне деген құрмет көрсетуіне тәрбиелеу.

Сабақтың барысы

Сабақтың кезеңі

Педагогтың әрекеті

Оқушының әрекеті

Бағалау

Ресурстар

Сабақтың басы

Оқушылармен сәлемдесу, түгелдеу

Жаңа сабақтың тақырыбы мен мақсатын анықтау.

Зейіндерін сабаққа аударады, жауап береді.

Мадақтау, толықтыру

Оқулық, видео, слайдтар

Сабақтың ортасы

Ой қозғау.

Оқушылар біз «план және карта» тарауында қандай жаңа сөздермен таныс болдық. Кәне, есімізге түсіріп көрейікші.Мысалы масштаб, бергштрих, азимут, горизонталь, меридиан  дегеніміз не, кім айтады?

Қайталау сұрақтары

1.Белгілі бір затқа қарай жүргізілген бағыт пен солтүстік бағыттың арасындағы бұрыш. (Азимут)

2.Көкжиек тұстарын бағдарлауға арналған аспап.(тұсбағдар)

3.Масштабы (1 см-де – 100 м).      (Атаулы масштаб)

4.Жер бетіндегі нүктенің теңіз не мұхит деңгейімен салыстырғандағы биіктігі.  (Абсолют биіктік)

5. Құрлықта теңіз деңгейінен есептегендегі биіктіктері бірдей нүктелерін қосатын сызық.  (Горизонталь)

6. Жер шарындағы ең ұзын параллель.  (Экватор)

     7.Экватордың ұзындығы. (40000 км)

8. Параллель доғасының бастапқы меридианнан берілген орынға дейінгі градуспен алынған шамасы.  (Географиялық ендік)

Сергіту сәті арқылы жаңа сабақтың тақырыбын ашу.

Дүниеде бір қарбыз бар солмайтұғын,

Жаз шіріп, қыста үсіп тоңбайтұғын.

Жаханның жерін, суын, жәндіктерін,

Іші кең бәрін салса толмайтұғын.

(жер)

Аяғы жоқ, қолы жоқ,

Бірақ тыныш тұрмайды.

Сақтамасақ егерде,

Барша тіршілік қурайды.

Бұл не?

(су)

Бар ма, жоқпа оны білмейсің,

Ол жоқ жерде өмір сүріп жүрмейсің.

Бұл не?

(ауа)

Жер өзегі атанған

Ең орталық  бөлігі

Бұл не?

(ядро)

 Балалар біз жердің пайда болуын білеміз бе? Жердің шар тәрізді екенін грек ойшылы Пифагор айтқан. Ал 17 ғасырда И. Ньютон жер шар тәрізді деген қорытынды жасады.Күннен қашықтығы 150 млн км.

Күнді айналу ұзақтығы – 365 тәулік, 6 сағат, табиғи серігі – ай екен. Олой болса біз бүгінгі сабақта жердің құрылысы жайлы білетін боламыз. Халық айтқан 7 қабат жерасты барма екен бүгінгі сабақтан білетін боламыз.

Жердің сыртқы құрылысы

1. Ауа- жер шарын қалың қабат ретінде ең сыртынан қоршап тұрады. Оны – атмосфера деп атайды.

«Атмосфера»- грекше «атмос»- су, «сфера»- шар. Ауа жерді үздіксіз, біртұтас қабық ретінде қоршап жатыр

2. Жер бетін біртұтас жауып жататын – су қабығы. Оны – гидросфера, яғни, жердің су қабығы деп атайды. Жер бетінің жалпы көлемінің 2/3-сі судың  үлесіне тиеді.

Гидросфера құрамы

Мұхиттар, теңіздер, өзендер, көлдер, жер асты суы, батпақтар, мұздықтар.

 Тіршіліктің таралған ортасы

Жердің ішкі құрылысы

Литосфера          Мантия          Ядро

     1.Жер қыртысы мен мантияның жоғарғы кристалдық тау жыныстарынан тұратын қабатты  - литосфера деп атайды.

« Литосфера» - латынша «литос» - тас, «сфера» - шар деген мағына береді.

Ғалымдар температура мантияның жоғарғы бетінде  +100, +150 °С- тан, ал төменгі шекарасында +3800° С-қа дейін баратын болуы керек деп болжайды. Сондықтан литосфераның астыңғы қабатындағы тау жыныстары қоймалжың затқа айналады.

2. Жер қыртысынан әрі шамамен 2900 шқ тереңдікте  мантия орналасқан. Мантия – латынша « мантия» - шапан, жамылғы деген мағынаны білдіреді.

3.  Жердің ең орталық өзегін ядро алып жатыр. Оның радиусы – 3500 шқ шамасында. Ядро құрамы темір мен никельден тұрады. Ядроның сыртқы бөлігі балқыған күйде, ішкі бөлігі қатты заттан тұратын болуы керек.

Диктант

Жауабын «иә» және «жоқ» деген сөздермен               белгілеңдер.

1 . Ауа Жер шарын ең сыртынан қоршап  тұрады.

2. Ғарыштан  қараған адам жер бетінің көбін құрлық  алып жатқанын көреді.

3. Су жер бетінің 2/3-і үлесін алып жатыр.

4. Ауаның 78%-н азот құрайды.

5. Биосфера оқшау қабық құрайды.

6. Жер қыртысы мен мантияның жоғарғы қабаты литосфера деп аталады.

7. Гидросфера тіршілік ортасы болып табылады.

8. Жердің ішкі құрылысы: гидросфера, мантия, ядродан тұрады.

« Адасқан обьектілер» ойыны

Жауап береді

Тапсырманы орындаған оқушыны мадақтау, толықтыру жасау,

Оқулық

Аяқталуы

Кері байланыс.

«Алма ағашы»

Жасыл алма- өте жақсы түсіндім

Сары алма-әлі де сұрақтарым бар

Қызыл алма-түсінген жоқпын

Жауап береді

Тиімді кері байланыс орнату.

Педагогтің аты – жөні

Күні

Сынып:

Қатысушылар саны: Қатыспағандар саны:

Сабақтың тақырыбы

Атмосфераны қорғау

Сабақтың мақсаты

Ауаның ластану көздері мен ластануды болдырмау туралы бастапқы көзқарас қалыптастыру, ауаның тіршілік үшін маңыздылығын ұғындыру

Құндылықтарды дарыту

Оқушыларды бір-біріне деген құрмет көрсетуіне тәрбиелеу.

Сабақтың барысы

Сабақтың кезеңі

Педагогтың әрекеті

Оқушының әрекеті

Бағалау

Ресурстар

Сабақтың басы

Оқушылармен сәлемдесу, түгелдеу

Оқушылардың арасында жағымды ахуал орнату мақсатында ынтымақтастық атмосферасын орнату.

 Үй тапсырмасын тексеру.
1. Ауа райын бақылау не үшін керек?
2. Климат деген не?
3. Қазақстанның климаты жайлы не білесің?
4. Бүгінгі ауа райын қандай ?

Зейіндерін сабаққа аударады, жауап береді.

Мадақтау, толықтыру

Оқулық, видео, слайдтар

Сабақтың ортасы

Құпия шарды жарайық,
Таң - тамаша болайық.
Ішіндегі жұмбақтың,
Шешуін тез табайық.
Ребус: Жауабы: ауаны қорғау
2) Бүгін біз сендермен ауаның ластану және оны қорғау жөнінде әңгімелеп, өз ойымызды ортаға саламыз. /тақырыпты түсіндіру/
3) Ауаның ластануы: табиғи және жасанды болып екіге бөлінеді.
4) Сурет бойынша түсіндіру. Түсіндірме сөздік: Жанартау.
Жанартаудан зиянды газ және бу тарап, ауаға араласып, оны ластайды.
5) «Тізбек бойымен әңгімелесу» ойыны
Мақсаты: Оқу материалы бойынша білім деңгейін анықтау, оқушылардың пәнге деген қызығушылығын арттыру
Шарты: Оқушылар тізбек бойымен отырады. Мәтін үш топқа үш бөлімге бөлініп беріледі.
1. Мәтінді тізбектей мәнерлеп оқу.
2. Бір оқушы түгелімен оқиды.
3. Мұғалім кез-келген ойыншыға нұсқайды. Сол оқушыдан бастап сағат тілінің бағытымен әрқайсысы мәтіннің бір сөйлемін айта береді. Соңына дейін солай жүреді.

Сергіту сәті
Мұғалім: Бір атайдың үш баласы болыпты. Бір күні атай үш баласының алдында құлап қалыпты. Балалары қорқып кетіп қасына келгенде: «Таза ауа жетпей жатыр» - депті. Сонда үлкен ұлы: «Онда терезені ашайық, ауа кірсін»- депті. Сонда атай: «Даланың да ауасы таза болмай тұр ғой»- депті. Сонда кіші баласы: «Сонда ауа қалай ластанады?»- депті. Енді біз сол сұраққа алдымызда тұрған қағаздарға бір ауыз сөзбен жазып, әрқайсысымыз өз тобымыздың тұсына жапсырайық.
«Зейінді болсаң, тез ойлан!» айдары бойынша
І топ: Орман ағаштарының аттары
ІІ топ: Орман ағаштары кесілгеннен кейін табиғатта қандай өзгерістер болады?
ІІІ топ: Орман ағаштарының тигізер пайдасы қандай?
/Әр оқушы жауабын жазып, тақтадағы сызбаның ішіне өз тобының тұсына жауаптарын жапсырмалайды/
Әр топтан бір оқушы шығып, өз тобының ойын дауыстап оқып, келесі топтың пікірін алады.
Мұғалім: Сонда атай балаларына: «Ауа ластанған екен. Ал енді сол ластанған ауаның зияны мен оны тазартудың жолы қандай?»-деп сұрайды. Үш баласы да ойланып қалады. Енді біз оларға көмектесейік.
Олар түрлі сурет сататын базарға келеді. «Түрлі сурет сататын базар» ойыны
Мақсаты: оқушыларды іздене білуге үйрету
Шарты: үш топқа арнап мұғалім бірнеше суреттерді балалардың өз қалауларымен таратады. Суреттің артында тірек сөздер бар. Әр оқушы сол
тірек сөздерді қолданып, берілген суретке қатысты ауаны тазалаудың жолын табуы тиіс. Не үшін алғандығы түсіндіріледі.
Мұғалім: Осылайша балалары әкелеріне ауа жайлы барлығын айтып болғаны сол екен, атай: «Маған енді сол таза ауа жетпей жатырған жоқ па? Сол таза ауа қайда болады екен?»-дейді. Балалары тағы ойланып қалады.
Балалары да сендер сияқты таза ауаның тауда, көгалда, орманда, су жағасында болатыны айтты. Ал сендер неге олай болатындығын маған айтыңдаршы. «Зейінді болсаң, тез ойлан!» айдары бойынша.
Мұғалім: Балалары таза ауаның қайда бар екенін білген соң, атайды ауыл сыртындағы таудың етегіндегі құстары сайраған тоғай ішіндегі, суы шипалы мұздай, мөлдір бұлақ жағасына дем алуға апарыпты. Балаларына риза болған атай: «Естеріңде болсын ...»-деп ақыл айтқан екен. Сол ақылын қазір біз өзіміз тауып көрейікші.
«Ұлағат болсын ұлыма, ғибрат болсын қызыма» айдары бойынша.
1. Адамзаттың табиғатсыз күні жоқ,
Оны айтуға табиғаттың үні жоқ.
2. Таза ауа – жанға азық.
3. Жасай берер табиғат адамзатсыз,
Адам өмір сүре алмас табиғатсыз.

Жауап береді

Тапсырманы орындаған оқушыны мадақтау, толықтыру жасау,

Оқулық

Аяқталуы

Кері байланыс.

Осындай ластанған ауасы бар жерлерді экологиялық аймаққа жатқызамыз. Ол жерлерде экологиялық проблемалар болады.
«.... Экологиялық проблемалар – ең маңызды өмірлік проблемалардың бірі ғой, өйткені әңгіме адамның өмір сүрген ортасы туралы, болашақ ұрпақтардың өмірі туралы болып отыр»-деген Шыңғыс Айтматов
Біз жеріміз де сондай экологиялық аймаққа жатады. Оның әсерінен адамдар көптеген ауруларға шалдығып, жаңа туған нәрестелер түрлі ақаулықтармен туылады.

Сонымен «Мен не білдім?» айдары бойынша: ауаның ластануы, ауаны ластаушы заттардың пайда, болу себептері, ластанған ауаның зияны және ауаны қалай қорғау керектігін айттық. Ең бастысы: ауаны тазартудың ең тиімді жолы – көгалдандыру екендігін білдік. Сондықтан мектеп пен үйіміздің ауласына ағаш пен гүлдер, сынып пен үйімізге гүлдерді көп етіп егейік.
«Сендер кімсіңдер? Қандай уәде бересіңдер?» айдары бойынша:
«5» болсын алған бағамыз,
Білімнен бақыт табамыз.
Өнер, білім көп оқып,
Өсе берсін санамыз.

Жауап береді

Тиімді кері байланыс орнату.

Педагогтің аты – жөні

Күні

Сынып:

Қатысушылар саны: Қатыспағандар саны:

Сабақтың тақырыбы

Атмосфераның құрамы, қажеттілігі, тазалығы.

Сабақтың мақсаты

Атмосфера қабаты туралы оқушыларға түсінік бере отырып, оның жер қабықтары ішіндегі ерекшелігі туралы ұғым қалыптастыру. Атмосфера қабаттарының ерекшеліктерін, оның маңыздылығын айта отырып, оны зерттеу мәселелеріне тоқталу

Құндылықтарды дарыту

Оқушыларды бір-біріне деген құрмет көрсетуіне тәрбиелеу.

Сабақтың барысы

Сабақтың кезеңі

Педагогтың әрекеті

Оқушының әрекеті

Бағалау

Ресурстар

Сабақтың басы

Оқушылармен сәлемдесу, түгелдеу

Жаңа сабақтың тақырыбы мен мақсатын анықтау.

Зейіндерін сабаққа аударады, жауап береді.

Мадақтау, толықтыру

Оқулық, видео, слайдтар

Сабақтың ортасы

Қызығушылықты ояту
Жұмбақ жасыру арқылы бүгінгі тақырыпты анықтап аламыз.

Бар ма, жоқ па оны анық білмейсің
Ол жоқ жерде өмір сүріп жүрмейсің
/Ауа/
Яғни, бүгін біздер жердің ауа қабығы атмосфераның құрамы мен құрлысымен танысамыз.

Мағынаны тану.
Жер шарын атмосфера деп аталатын ауа қабығы қоршап жатыр.Атмосфера(грекше атмос-бу, сфера-шар) – деген мағынаны білдіреді.Ол жердің ең сыртқы қабағы.Ауа дегеніміз – әр түрлі газдардың қосындысы.

Олардың ішінде негізгі орынды азот пен оттегі алады. Құрғақ ауа көлемінің 78℅-ын азот, 21℅-ын оттегі құрайды.Ауада азот көп болғанымен, тіршілік үшін ең маңыздысы – оттегі. Адам мен жануарлар оттегімен тыныстайды.Басқа газдардың ішіндегі ең маңыздысы – көмірқышқыл газ.

Атмосфералық ауаның құрамы, температурасы, тығыздығы және т.б. бір жерден екінші жерге бароғанеда және биіктік бойынша өзгереді. Атмосфераның жер бетіне таяу орналасқан ең төменгі қабаты – тропосфера (грекше тропос – бұрылыс, өзгеріс). Онда температура биіктік бойынша шамамен бірқалыпты төмендейді. Оған себеп: атмосфераның бұл қабатындағы ауа оған түскен күн сәулелерінен тікелей жылынбайды, алдымен Жер беті жылынады да, жылу содан барып ауаға тарайды. Тропосфераның жоғарғы шегінде температура — 55°С-қа дейін төмендейді.
Тропосфераның үстінде стратосфера (грекше стратум – қабатталған) қабаты жатады. Оның төменгі бөлігінде біраз биіктікке дейін температура біршама тұрақты, ал жоғарға жағында айтарлықтай тез өседі. Температураның жоғарлауы осы қабатты шоғырланған озон газы қабатының күн сәулелерін сүзуіне байланысты.
Стратосферадағы ауа өте құрғақ болуымен ерекшеленеді. Атмосфераның бұл қабаты 50-55км биіктікке дейін барады.
Атмосфераның үстіңгі бөлігінде ауаның температурасы алдымен 80-90км биіктікке дейін қайтадан төмендейді. Одан әрі температура тез көтеріліп, 1000°-2000°С-қа өседі.
Атмосфералық ауаның тіршілік үшін маңызы ерекше:
1. Фотосинтез үшін көміртегінің қос оксиді және тыныс алуы үшін оттегінің көзі.
2. Тірі организмдерді космостық сәулелерден қорғаушы.
3. Жерде жылуды сақтаушы және климатты реттеуші.
4. Зат алмасудың газ тәрізді өнімдерін қабылдайды, су буларын тасымалдайды, бұлт, жауын — шашын түзілетін және басқа да метеорологиялық процестердің жүретін орны;
5. Ұшатын организмдер үшін тіршілік ортасы және топырақ құнарлылығына әсер етуші ретінде қолданылады.

1. Ой толғаныс кезеңі
   1. Кім жылдам?

1 топ

Атмосфераның зерттеу жолдары

 2 топ

Атмосфераны қорғау

2. Сәйкестендіру тесті.

3. 78% — А)азоттың мөлшері

4. 50 – 55 км б) оттегінің мөлшері

5. 0,03 % в) көмірқышқыл газының мөлшері

6. 11 км г) стратосфераның қалыңдығы

7. 35 – 40 км д) тропосфераның орташа қалыңдығы

8. 21 % — е) радиозондтың шарықтау шегі
   жауабы:

Шығармашылық жұмыс.

«Егер мен табиғатты қорғау министірі болсам…» тақырыбында эссе жазу.

Жауап береді

Тапсырманы орындаған оқушыны мадақтау, толықтыру жасау,

Оқулық

Аяқталуы

Кері байланыс.

Аяқталмаған 4 сөйлем әдісімен сабақты қорытындалау.

Бүгін мен...................... білдім

*................. қызықты болды.

*.......................... қиын болды.
*......................... екенін түсіндім

Жауап береді

Тиімді кері байланыс орнату.

Педагогтің аты – жөні

Күні

Сынып:

Қатысушылар саны: Қатыспағандар саны:

Сабақтың тақырыбы

Гидросфера.

Сабақтың мақсаты

Гидросфера ұғымы туралы,гидросфераны құрайтын жер бетіндегі сулар олардың мөлшері жөнінде түсірдіру.

Құндылықтарды дарыту

Оқушыларды бір-біріне деген құрмет көрсетуіне тәрбиелеу.

Сабақтың барысы

Сабақтың кезеңі

Педагогтың әрекеті

Оқушының әрекеті

Бағалау

Ресурстар

Сабақтың басы

Оқушылармен сәлемдесу, түгелдеу

Жаңа сабақтың тақырыбы мен мақсатын анықтау.

Зейіндерін сабаққа аударады, жауап береді.

Мадақтау, толықтыру

Оқулық, видео, слайдтар

Сабақтың ортасы

Мұхит, өзен көл жер асты ,батпақ сулары және мұздақтар мен атмосферадағы су булары - жердің су қабығы гидросфераны құрайды. ( грек сөзінен аударсақ гидро - су ). Бүкіл шамамен гидросферадағы судың қоры ( 97 % ) мұхит және теңіз сулары.

Судың қасиеттері

- Судың бірінші қасиеті: су - тірі ағзалардың құрамды бөлігі, екіншіден, құрлыққа қарағанда жылуды су баяу жинайды, соған орай ол жылуды баяу береді. Осыған байланысты қыс мезгілінде мұхиттар құрлыққа жылу береді, ал жазда салқын әкеледі, үшіншіден, су ағыны жер бедерін өзгертеді. Олар теңіз және мұхит жағаларын жыралап, өте терең үңгірлер және алып өзен алқаптарын тудырады, төртінші су көптеген заттарды ерітеді.

1. Адамның ағзасына күніне 10 литр су керек. Адам өз ағзасындағы су балансының өзгеруін тез сезінеді. 1 – 1,5 литр су ағзада буланса немесе тер күйінде шықса, қаталап шөлдейді.

2. Бидай дәнін жылдар бойы күтсек де ештеңе болмайды, ал оған су құйсақ жан бітіп өсе бастайды.

3. Су жарық береді. Энергияның көзі.

4. Су – тіршілік үшін ғана емес тазалық үшін де өте қажет.

5. Зауыт, фабрикалар сумен жұмыс істейді.

Сен білесің бе?Суға қатысты мақалдар

Су жүрген жер – береке, Ел жүрген жер – мереке

Сулы жер – нулы жер

Бұлақты жер – тұрақты жер

Сөз атасы — құлақ,Су атасы - бұлақ

Адамзатты сөз бұзар, Тау мен тасты су бұзар

Судыңда – сұрауы бар.

Таулы жер бұлақсыз болмас, Сулы жер құрақсыз болмас

Бір тамшы су-жерге пайда

Батыр туса – ел ырысы, Жаңбыр жауса, жер ырысы

Бұлақ көрсең -көзін аш.

Қар мол болса, дән көп, Су көп болса, ну көп

«Кім тапқыр?» ойыны.

Берілген сөздердегі әріптердің орнын ауыстырса, Қазақстандағы өзен аттары шығады.

1. Серті - 4. Айжық - 7. Нынар -

2. Уш - 5. Олбыт - 8. Арұн –

3. Елі - 6. Сіле –

Өзіндік жұмыс

1.Бір оқушы шығып 1литр суға 30-35 грамм тұз салып араластырып, дәмін татып көрсетеді. Осындай дәм- теңіз суының дәміне ұқсас болып келеді. Демек 1литр теңіз суының құрамында 35грамм тұз болады. Тұз суда ериді. Мұхит және теңіз суларында тұздың көп болуынан су кермек дәм татып, ішуге жарамайды. Ішуге жарамды суда тұздың мөлшері 1 граммнан аз болуы керек .

2.Бір оқушы шығып 1литр суға бір уыс топырақ салып араластырып, бірнеше минутқа дейін оны тұндырып қойады. Демек топырақ суда ерімейді.

Ең жоғарғы тұздылық байқалатын Атлант мұхит – 35 промилле

1.Тұздылығы ең төмен мұхит – Солтүстік мұзды мұхит 32 промилле

2.Өлі теңіздің тұздылығы : 1л суда -270% тұз бар.

3.Қызыл теңізде -41%

Диктант

1. Жердің су қабығы - .... . (гидросфера)

2. Бір литр теңіз суының құрамында .... грамм тұз болады. (35 грамм)

3. Емдік сулардың шығып жатқан жерін .... деп атайды. (арасан)

4. Табиғатта су неше күйде кездеседі. (қатты, сұйық, газ)

5. Ішуге жарамды суда тұздың неше грамы болуы керек. (1 грамм)

6. Гидросфераның құрамына .... жатады. (мұхит, өзен, көл, жерасты суы, батпақ сулары, мұздық, атмосферадағы су буы).

Жауап береді

Сыныптың үздік оқушысы гидросфера тарауындағы ең терең көл, ең үлкен мұхит, ең биік сарқырама, ең ірі теңіз-көл, ең ірі өзен бассейні, ең ұзын өзен, ең кіші мұхит туралы қызықты әңгімелеп берді.

- Дүние жүзіндегі ең терең көл. Максимум тереңдігі 1637 м. - Дүние жүзіндегі ең үлкен мұхит. Ауданы.179,5 млн км2

- Ең биік сарқырама, биіктігі 1054 м.

- Ең ірі теңіз-көл. Ауданы 371 мың км2, ұзындығы 1200 км, ені 320 км.

- Ең ірі өзен бассейні. Ауданы 7 млн км2 жуық

- Ең ұзын өзен. Ұзындығы 6671 км.

- Ең кіші мұхит. Ауданы 14 млн км.

Тапсырманы орындаған оқушыны мадақтау, толықтыру жасау,

Презентация

Аяқталуы

1. Қорытынды

3. Гидросфераны нелер құрайды?

4. Судың сұйық күйі қай планетада?

5. Гидросферадағы судың мөлшері?

6. Бұлттар қалай түзіледі?

7. Д.ж. су айналымы дегеніміз не?

8. Жер бетінің қанша пайызын су алып жатыр?

9. Гидросферадағы жер асты суларының мөлшері?

10. Гидросферадағы үш күйі?

11. Судың қанша пайызы тұщы судың улесіне тиеді?

Суретке қарап гидросфера компоненттерін анықтау.

«Гипотезалық сұрақ»

• Неге жер бетіндегі су жоғалып кетпейді?

Кері байланыс.

Аяқталмаған 4 сөйлем әдісімен сабақты қорытындалау.

Бүгін мен...................... білдім

*................. қызықты болды.

*.......................... қиын болды.
*......................... екенін түсіндім

Жауап береді

Тиімді кері байланыс орнату.

9 – сабақ

Педагогтің аты – жөні

Күні

Сынып:

Қатысушылар саны: Қатыспағандар саны:

Сабақтың тақырыбы

Судың адам өмірі үшін маңызы

Сабақтың мақсаты

Судың адам өміріндегі маңызы, сусыз тіршілік жоқ екендігін ұғындыру, суды қорғауға үйрету

Құндылықтарды дарыту

Оқушыларды бір-біріне деген құрмет көрсетуіне тәрбиелеу.

Сабақтың барысы

Сабақтың кезеңі

Педагогтың әрекеті

Оқушының әрекеті

Бағалау

Ресурстар

Сабақтың басы

Оқушылармен сәлемдесу, түгелдеу

Оқушылардың арасында жағымды ахуал орнату мақсатында ынтымақтастық атмосферасын орнату.

Психологиялық дайындық.
Күлім қағып қолымды,
Бір, екі, үш деп соғайын.
Қарап тұрған көршіме,
Қолымды мен бұлғайын.
Жылы - жылы жүзбенен,
Маңдайынан сипайын.
Жылы - жылы сөзбенен,
Жүрегімді сыйлайын.
Ыстық алақаныммен,
Қолыңды бер қысайын.
Амандасып өзіңмен,
Құшақтап бір алайын

Топқа бөлу.
Су, бу, мұз, тамшы суреттері арқылы топқа топқа бөлу
- қолдарыңыздағы суреттер туралы не айта аласыздар?

Зейіндерін сабаққа аударады, жауап береді.

Мадақтау, толықтыру

Оқулық, видео, слайдтар

Сабақтың ортасы

Бақылау күнделігімен жұмыс
- Барлығымыз терезеге қарайық.
- Бүгін ауа райы қандай?
- Жауын - шашын бар ма?
- Ауа температурасы қандай?

Миға шабуыл

«Крестиктер мен нөлдіктер» әдісі арқылы
1. Су қандай болады?
2. Судың түсі қандай?
3. Судың пішіні бар ма?
4. Суды қандай жерлерде кездестірдің?
5. Су адам үшін маңызы қандай?
6. Судың неше күйі болады?
7. Мұз судың қай түріне жатады?
8. Жаңбыр судың қай түріне жатады?
9. Судың бу түріне кездесетіні туралы не айта аласың?

Негізгі бөлім

Топтық жұмыс
Тәжірибелер:
1 - топ: Суға қант салып, араластырайық. Қант еріп кетті. Су мөлдір күйінде қалды. Судың дәмі тәтті болды. Қант суда жақсы ериді.
2 - топ: Суға бір қасық тұз салып араластыру. Тұз суда еріп кетеді. Су мөлдір күйінде қалды. Судың дәмі ащы болады. Тұз суда жақсы ериді.
3 - топ: Стакандағы суға құм салып араластыру. Құм қиыршықтары сол қалпында стакан түбінде шөгеді. Құм суда ерімейді.
4 - топ: Стакандағы суға саз салып араластыру. Су лайланады. Суды біраз тұндырсақ, саз түбіне шөгеді. Саз суда ерімейді.
Кесте
Суда жақсы еритін заттар

Сергіту сәтін өткізу.
Дәптермен жұмыс.
Жасаған тәжірибе бойынша кестені дәптерге толтыру
Не аламыз? Нені бақылаймыз?

Шығармашылық тапсырма
Үстіне жүк артқан екі есек келе жатты. Біреуінің үстінде тұз, екіншісінде мақта болатын. Оларға терең өзеннен өту керек болды. Үстіне тұз артқан судан шығысымен бірден жорыта жөнеледі. Ал мақта артқаны аяғын әрең басып, қабырғасы қайысып кетті. Оларға не болды?
- Барлық заттар суда ери ме?
- Заттардың бәрі бірдей ерімегені жақсы ма, жаман ба?
- Су қоймаларындағы су(түсі, иісі, тазалығы) қандай болады?
- Пайдасы бар ма?
- Ішуге жарай ма? Неліктен?
- Қандай сулар ішуге жарайды?
- Су қоймаларының тазалығын сақтау үшін не істеу керек?
- Су маңында қандай өсімдіктер өседі, жануарлар тіршілік етеді?

Жауап береді

Тапсырманы орындаған оқушыны мадақтау, толықтыру жасау,

Оқулық

Аяқталуы

Қорытындылау:

Рефлексия:

«Аяқталмаған сөйлем....»
Су....................
Су...................
Су...................
Су................

“Баспалдақ” әдісі арқылы көрсетіңдер.

Жауап береді

Тиімді кері байланыс орнату.

10 - сабақ

Педагогтің аты – жөні

Күні

Сынып:

Қатысушылар саны: Қатыспағандар саны:

Сабақтың тақырыбы

Биосфера.

Сабақтың мақсаты

Оқушыларға барлық тіршілік процестерінің біртұтастығы, биосфера шегіндегі тіршіліктің сан қырлы процестері туралы білім беру. Биосфера туралы төменгі сыныптарда алған білімдерін кеңейте отырып, биосфера құрылымы туралы түсініктерін қалыптастыру. 

Құндылықтарды дарыту

Оқушыларды бір-біріне деген құрмет көрсетуіне тәрбиелеу.

Сабақтың барысы

Сабақтың кезеңі

Педагогтың әрекеті

Оқушының әрекеті

Бағалау

Ресурстар

Сабақтың басы

Оқушылармен сәлемдесу, түгелдеу

Оқушылардың арасында жағымды ахуал орнату мақсатында ынтымақтастық атмосферасын орнату.

Зейіндерін сабаққа аударады, жауап береді.

Мадақтау, толықтыру

Оқулық, видео, слайдтар

Сабақтың ортасы

Жоспар: 

1. Биосфера туралы түсінік. 

2. Биосфераның құрамы мен құрылымы. 

3. Даму кезеңдері. Ноосфера ұғымы. 

4. Биосфераны қорғау проблемалары.

Биосфера туралы түсінік. 

Биосфера – Жердің «тіршілік қабығы» деп аталады. Биосфера терминін ғылымға 1875 ж алғаш аустралиялық ғалым Э.Зюсс енгізген болатын. Ал 1926 жылы орыс ғалымы В.И.Вернадский биосфера туралы ілімді негіздеп, оның анықтамасын ұсынды.

Биосфера атмосфераның төменгі бөлігін, гидросфераның және литосфераның жоғарғы қабаттарын қамтиды. Тіршілік дүниесінің өнімдері олардың тіршілік шеңберінен шығып, кеңістік бойымен емін-еркін таралады. Биосфераның төменгі және жоғарғы шекарасы туралы ғалымдар арасында әлі толық мәлімет жоқ. Тірі организмдер атмосфераның төменгі бөлігінде 100 м биікке дейін өте тығыз орналасқан. Биосфераның жоғарғы шекарасын азон қабаты (25-30 км), төменгі шекарасын дүние жүзілік мұхиттағы ең терең мұхит шұңғымаларының табаны арқылы жүргізеді.

Биосфераның құрамы мен құрылымы. 

Биосфераны құрайтын тіршілік дүниесінің құрамындағы химиялық элементтер: сутек, көміртек, оттек, азот, фосфор, кремний. Олар биофильдік элементтер деп аталады. Тірі организмдер мен олардың тіршілік ортасы өзара тығыз байланысады. Биосфераны құрайтын тірі организмдер шартты түрде екі үлкен топқа бөлінеді: флора мен фауна. Жер шарының биомассасының жалпы салмағы Жердің биомасса материктер мен мұхитарда да біркелкі таралмаған материкердегі биомасса мөлшері дүниежүзілік мұхиттағы биомассадан 800 еседен көп. Тірі организмдер жер шарындағы биологиялық зат және энергия айналымын жүзеге асырады. Биологиялық айналымының аталған кезеңдерін жүзеге асыруға қатысатын тірі организмдер үш үлкен топқа бөлінеді: 

1)         продуценттер (өндірушілер) – бейорганикалық заттардан органикалық зат түзушілер, яғни өсімдіктер;

2)         консументтер (пайдаланушылар) – түзілген бастапқы органикалық затпен қоректендіретіндер (жануар, саңырауқұлақ)

3)         редуценттер (қалпына келтіруші) – осыған дейін түзілген тірі организмдердің тіршілік өнімдерін және олардың қалдықтарын бейорганикалық затқа ыдырататын микроорганизм. Жасыл өсімдіктер бір жылда 480 млрд астам көмірқышқыл газы мен суды бойына сіңіріп, 248 млрд оттекті атмосфераға шығарады. Жерде ағзаның 3 млн астам түрі бар. Тірі ағзалар бөлінеді:

-          өсімдіктер әлемі;

-          жануарлар әлемі;

-          саңырауқұлақтар әлемі;

-          бактериялар әлемі;

Жауап береді

Тапсырманы орындаған оқушыны мадақтау, толықтыру жасау,

Оқулық, слайдтар, видеороликтер

Аяқталуы

Қорытындылау:

«Биосфера» сөзжұмбағын шешу. 

1. Жердің тіршілік қабаты 

2. Ауадағы ылғалды өлшейтін құрал. 

3. Бейорганикалық заттардан органикалық зат түзуші өсімдіктер 

4. Тропосфера үстіндегі ауа қабаты 

5. Жарық энергиясының әсерінен жасыл өсімдіктерде бейорганикалық заттардан органикалық заттар түзуші 

6. Қазақстан аумағындағы дала және шөл зонасының арасында орналасқан табиғат онасы 

7. Өсімдік топырағында болатын жасыл пигмент 

8. Саваннада өсетін белгілі ағаш 

Үй тапсырмасы:

«Биосфера және тіршілік» тақырыбында реферат жазып келу

Жауап береді

Тиімді кері байланыс орнату.

Педагогтің аты – жөні

Күні

Сынып:

Қатысушылар саны: Қатыспағандар саны:

Сабақтың тақырыбы

Өсімдік- жер шарының өкпесі.

Сабақтың мақсаты

Өсімдік туралы мәліметтермен таныстыра отырып, өсімдіктердің маңызын түсіндіру

Құндылықтарды дарыту

Оқушыларды бір-біріне деген құрмет көрсетуіне тәрбиелеу.

Сабақтың барысы

Сабақтың кезеңі

Педагогтың әрекеті

Оқушының әрекеті

Бағалау

Ресурстар

Сабақтың басы

Оқушылармен сәлемдесу, түгелдеу

Оқушылардың арасында жағымды ахуал орнату мақсатында ынтымақтастық атмосферасын орнату.

Психологиялық дайындық:
Табиғат біздің анамыз,
Табиғатқа баламыз.
Табиғатты қорғайтын,
Біз әдепті баламыз.
Жер байлығы көп екен,
Меңгеруді қалайды.

Зейіндерін сабаққа аударады, жауап береді.

Мадақтау, толықтыру

Оқулық, видео, слайдтар

Сабақтың ортасы

Табиғат ол бізді коршаған орта, байлыктың көзі. Табиғат - күллі  тіршілік атаулының кұтты коныс-мекені, алтын ұя тал бесігі. Ерте кездерде халқымыз табиғаттың кейбір туындыларын киелі, қасиетті деп ұғып, оларды өлтіруге, жоюға болмайтынын уағыздаған. Сонымен бірге табиғат пен адам біртұтас, бір-бірінен бөлуге болмайды деп қараған. Сондықтан адам табиғаттан өз керегін ғана алып, қалғанына еш уакытта зиян тигізбеген.

Жалпы табиғат — күллі тіршілік  атаулының  құтты  коныс-мекені, алтын ұятал бесігі. Барша адамзат өкіліне ауа, су, жер ортақ. Сондықтан жердің қадірін, байлығын бағалай білу, жалпы табиғатты қорғау - баршамыздың міндетіміз. Халқымыздың мактанышы болып саналатын     ғалым, этнограф, зерттеуші Ш.Уәлиханов былай деген екен: "Табиғат пен адам егіз! Өзіңіз айтыңызшы, тіршілікте одан ғажап,олардан кұпия не бар?!  Қазақтар дүниеге үлкен мән берді. Табиғаттағы кейбір жануарлар мен құстарды,өсімдіктер мен шөптерді, ағаштарды, көшпелі тұрмыска қажетті заттарды киелі деп қастерледі. Осы айтылғандарды құрмет тұту адам баласына байлық пен бақыт, кұт әкеледі".

Шынында да халқымыз табиғаттағы өздері қастерлеген жерлерді "әулие бұлақ", "әулие ағаш"  деп бағалаған. Осындай қасиетті "әулие бұлақта", "әулие ағашта", адамға пайдасын тигізетін емдік өсімдіктер мен шөптерде біздің жергілікті жерімізде кездеседі.

Қазіргі заманда адам денсаулығын сақтау жайындағы күрес, бүкіл елдің қасиетті парызы. Өсімдік- тіршілік көзі, өзегі. Дәрілік өсімдіктермен айналысу денсаулықты сақтауға, отбасының қаражатын үнемдеуге, табиғат байлығын қорғауға көмектеседі. Қазіргі уақытта өз жергілікті жерімізде өсетін өсімдіктерді дер кезінде жинап, кептіріп, шөп қайнатпаларын дайындасақ жанға шипа, дертке дауа болары сөзсіз.

Табиғат - асыл қазына, адамға баға жетпес байлық. Осы байлықтарды қорғап, оны мұқият сақтай білу бәріміздің міндетіміз.

Тест
1. Өсімдіктердің жер асты мүшесін тап.
а) сабақ
ә) жапырақ
б) гүл
в) тамыр
2. Өсімдіктің тыныс алу мүшесін тап
а) тамыр
ә) сабақ
б) жапырақ
в) гүл
3. Өсімдік бөліктерін ретімен тап
а) жапырақ
ә) гүл
б( сабақ
в) тамыр
г) жеміс
4. Тірі табиғатқа не жатады?
а) жаңбыр, қар
ә) торғай
б) ай
5. Табиғат заттарын ата
а) шкаф, телефон
ә) саз, топырақ
б) аяқ - киім