Бөлім:

«Тұқым қуалаушылық пен өзгергіштік заңдылықтары»

Педагогтің аты-жөні:

Күні:

Сыныбы: 9 «а,ә,б»

Қатысушылар саны: Қатыспағандар саны:

Сабақтың тақырыбы:

Тұқымқуалаушылық заңдылықтарының цитологиялық негіздері. Гаметалар тазалығы және оның цитологиялық негіздемесі. §34.Тұқымқуалаудың генетикалық заңдарының цитологиялық негіздері. Моногибридті будандастыру.

Оқу бағдарламасына сәйкес оқу мақсаты

9.2.4.2 - моногибридті будандастырудың цитологиялық негіздерін дәлелдеу және есептер шығару;

Сабақтың мақсаты:

моногибридті будандастырудың цитологиялық негіздерін дәлелдеу және есептер шығарады;

Сабақ кезеңі

Мұғалімнің әрекеті

Оқушының әрекеті

Бағалау

Ресурстар

Сабақтың басы

Бұрынғы білімін еске түсіру

Оқушылармен амандасу, түгендеу, сынып тәртібін қадағалау.

"Құпия сөз" әдісі

Мақсаты: Үй тапсырмасын сұрау арқылы оқушылардың Г.Мендель ашқан белгілердің тұқымқуалау заңдылықтары және гибридологиялық әдіс туралы білімін тексеру.

Тапсырма:

Берілген құпия сөздерді пайдаланып, Мендельдің тұқымқуалау заңдылықтары мен гибридологиялық әдісті сипаттаңыз.

Құпия сөздер:

Біркелкілік: "Бірінші ұрпақ"

Дихотомия: "Бөліну"

Гибридологиялық әдіс: "Айқастыру"

Доминантты: "Басым"

Рецессивті: "Басылыңқы"

Оқушылар амандасады, сынып тәртібін сақтайды.

Оқушылар үй жұмысы бойынша өткен білімдерін еске түсіреді. Берілген тапсырманы орындайды.

Дұрыс жауабы:

"Мендельдің бірінші заңы – біркелкілік, бұл бірінші ұрпақтың барлық даралары бірдей болатындығын білдіреді. Екінші заңы – ажырау заңы, яғни екінші ұрпақта белгілер дихотомиямен бөлінеді. Гибридологиялық әдіс арқылы басым (доминантты) және басылыңқы (рецессивті) белгілердің тұқымқуалауын зерттеді."

Кері байланыс:

«Бас бармақ» әдісі арқылы бағаланады.

«Керемет!» және т.б

Интерактивті панель, презентация

Биология 9-сынып,Автор: Н.Г.Асанов, А.Р.Соловьева,Б.Т.Ибрагимова . «Атамұра» баспасы 2019ж

Оқушылардың назарын аудару

«Шынайы жағдай» әдісі

Мақсаты: Оқушылардың ғылыми білімді өмірлік жағдайларда қолдануын, тұқымқуалау заңдарының цитологиялық негіздерін талдауды дамыту.

Оқушының логикалық ойлау қабілеті дамиды.

Өз ойын, ой-пікірлерін білдіреді. Берілген тапсырманы орындайды.

Дескриптор:

✅ Генотиптер мен фенотиптерді дұрыс есептейді (2 балл)

✅ Мутацияның әсерін дұрыс түсіндіреді (1 балл)

Интерактивті панель, презентация

Жұмыс дәптерлері

Үлестірме парақтар

Сабақтың мақсатын таныстыру

9.2.4.2 - моногибридті будандастырудың цитологиялық негіздерін дәлелдеу және есептер шығару;

Кілт сөздер (жұп/топ бөлу үшін):

Моногибридті будандастыру

Алельдер

Генотип, фенотип

Рецессивті және доминантты белгілер

Тұқымқуалаушылық

Мендель заңы

Гибридтер

Жаңа сабақтың оқу мақсатын жазады.

Кері байланыс:

«Бас бармақ» әдісі арқылы бағаланады.

«Керемет!» және т.б

Интерактивті панель, презентация

Биология 9-сынып,Автор: Н.Г.Асанов, А.Р.Соловьева,Б.Т.Ибрагимова . «Атамұра» баспасы 2019ж

Құндылық:

«жасампаздық және жаңашылдық»

Теориялық білім: Тұқымқуалаушылық заңдылықтарының цитологиялық негіздері мен моногибридті будандастыруды түсіну.

Практикалық дағдылар: Моногибридті будандастырудың цитологиялық негіздерін дәлелдеу және есептер шығару.

Функционалдық сауаттылық: Цитологиялық негіздемелерді қолдана отырып, моногибридті будандастыруды талдау.

Сабақтың оқу мақсатымен байланысты басты құндылықтармен танысады. Ой қозғау жүзеге асады.

Кері байланыс:

«Бас бармақ» әдісі арқылы бағаланады.

«Керемет!» және т.б

Интерактивті панель, презентация

Сабақтың ортасы

Жаңа тақырыпты таныстыру

«Мәселелі оқыту әдісі» Мақсаты: Оқушыларға Мендельдің тұқымқуалау заңдарын қазіргі генетикалық мәселелерде қалай қолдануға болатынын түсіндіру.

Оқушының логикалық ойлау қабілеті дамиды.

Өз ойын, ой-пікірлерін білдіреді. Берілген тапсырманы орындайды.

Дескриптор:

✅ Мендельдің заңдарын дұрыс түсіндіреді (1 балл)

✅ Дұрыс жауапты таңдайды (1 балл)

Интерактивті панель, презентация

Жұмыс дәптерлері

Үлестірме парақтар

Оқушыларға бағыт бағдар беру

«Шығармашылық шешім» әдісі

Мақсаты: Оқушылардың күрделі генетикалық есептерді шешу және ғылыми талдаулар жасау қабілетін дамыту.

Оқушының логикалық ойлау қабілеті дамиды.

Өз ойын, ой-пікірлерін білдіреді. Берілген тапсырманы орындайды.

Дескриптор:

✅ Генотиптер мен фенотиптерді дұрыс есептейді (2 балл)

✅ Мутацияның әсерін дұрыс түсіндіреді (1 балл)

Интерактивті панель

Презентация

Жұмыс дәптерлері

Үлестірме парақтар

Практикалық тапсырмалар беру.

«Практикалық зерттеу» әдісі

Мақсаты: Оқушыларға Мендельдің заңдарын терең түсіндіру және дұрыс қолдануды үйрету.

Оқушының логикалық ойлау қабілеті дамиды.

Өз ойын, ой-пікірлерін білдіреді. Берілген тапсырманы орындайды.

Дескриптор:

✅ Әр заңды дұрыс сәйкестендіреді (2 балл)

✅ Нәтижелерді нақты түсіндіреді (1 балл)

Интерактивті панель, презентация

Жұмыс дәптерлері

Үлестірме парақтар

Бағалау

«Шешім іздеу» әдісі Мақсаты: Оқушылардың ғылыми теорияларды талдап, олардың практикалық қолданылуын түсінуін дамыту.

Оқушының логикалық ойлау қабілеті дамиды.

Өз ойын, ой-пікірлерін білдіреді. Берілген тапсырманы орындайды.

Дескриптор:

✅ Мендельдің зерттеулерін дұрыс түсіндіреді (2 балл)

✅ Заманауи биотехнология мен ауыл шаруашылығындағы қолданылуын дұрыс сипаттайды (2 балл)

Интерактивті панель, презентация

Жұмыс дәптерлері

Үлестірме парақтар

Сабақтың соңы

Кері байланыс беру

«Цитология және генетикалық есептер» әдісі

Мақсаты: Оқушылардың генетикалық есептерді шығару қабілетін бағалау.

Оқушылар моногибридті будандастыруға қатысты есептерді шығарып, цитологиялық негіздерін дәлелдейді және жауаптарын 1-ден 3-ке дейінгі шкала бойынша бағалайды:

1 — Есептерді шығара алмадым.

2 — Есептерді шығару қиын болды, бірақ кейбір қадамдарды орындадым.

3 — Барлық есептерді толық және дұрыс шештім.

Кері байланыс:

«Бас бармақ» әдісі арқылы бағаланады.

«Керемет!» және т.б

Интерактивті панель

Презентация

Білімді игеруді жақсарту және оны тәжірибеге көшіру

Шығармашылық жұмыс.

§35.Дигибридті будандастыру. §37.Моногибридті және дигибридті будандастыруға генетикалық есептер шығару.

Білім алушылар келесі тақырыптың тақырыбымен және тірек сызба сызады. Ой қозғау жүзеге асады.

Кері байланыс:

«Бас бармақ» әдісі арқылы бағаланады.

«Керемет!» және т.б

Биология 9-сынып,Автор: Н.Г.Асанов, А.Р.Соловьева,Б.Т.Ибрагимова . «Атамұра» баспасы 2019ж

Оқушының аты-жөні:

Сыныбы:

§34.Тұқымқуалаудың генетикалық заңдарының цитологиялық негіздері. Моногибридті будандастыру.

9.2.4.2 - моногибридті будандастырудың цитологиялық негіздерін дәлелдеу және есептер шығару;

«Шынайы жағдай» әдісі

1. Тапсырма:

Сіз генетикалық зертхананың жетекшісісіз және сізге моногибридті будандастыру нәтижесінде алынған ұрпақтардың генотиптері мен фенотиптерін дұрыс есептеу тапсырылды. Генетикалық зерттеу нәтижесінде гетерозиготалы генотиптер кездескенін білуге болады (AaBb × AaBb).

Бұл будандастыру нәтижесінде ұрпақтарда қандай генотиптер мен фенотиптер байқалады?

Егер бұл будандастыруға жаңа мутация қосылса, оның ұрпаққа берілу ықтималдығы қандай болар еді?

Дескриптор:

✅ Генотиптер мен фенотиптерді дұрыс есептейді (2 балл)

✅ Мутацияның әсерін дұрыс түсіндіреді (1 балл)

«Мәселелі оқыту әдісі»

2. Тапсырма:

Мендельдің бірінші заңы бойынша, егер екі өсімдік AaBb генотиптерімен будандастырылса, ұрпақтардың фенотиптері мен генотиптерін қалай болжауға болады?

A) 100% ұрпақ жасыл гүлді және ұзын сабақты болады.

B) 25% ұрпақ қызыл гүлді және қысқа сабақты болады.

C) 75% ұрпақ жасыл гүлді, қысқа сабақты болады.

D) 9:3:3:1 қатынасы бойынша, әртүрлі фенотиптер болуы мүмкін.

Дескриптор:

✅ Мендельдің заңдарын дұрыс түсіндіреді (1 балл)

✅ Дұрыс жауапты таңдайды (1 балл)

«Шығармашылық шешім» әдісі

3. Тапсырма:

Моногибридті будандастыру кезінде ата-аналардың генотипі Aa x Aa болады. Егер бұл будандастыру кезінде генетикалық мутация пайда болса, қандай фенотиптер күтіледі? Мутация жасыл гүлдің пайда болуына себеп болды деп есептелсін.

Нәтижесінде пайда болатын ұрпақтардың генотиптері мен фенотиптерін есептеңіз.

Жасыл гүлдің берілу ықтималдығын анықтаңыз.

Дескриптор:

✅ Генотиптер мен фенотиптерді дұрыс есептейді (2 балл)

✅ Мутацияның әсерін дұрыс түсіндіреді (1 балл)

«Практикалық зерттеу» әдісі

4. Тапсырма (Сәйкестендіру):

1. Мендельдің бірінші заңы

2. Мендельдің екінші заңы

3. Мендельдің үшінші заңы

A) Аллельдердің бөлінуі

B) Белгілердің тәуелсіз бірігуі

C) Доминантты және рецессивті белгілердің арақатынасы

Дескриптор:

✅ Әр заңды дұрыс сәйкестендіреді (2 балл)

✅ Нәтижелерді нақты түсіндіреді (1 балл)

«Шешім іздеу» әдісі

5. Тапсырма:

Мендельдің тұқымқуалау заңдарын қазіргі биотехнологияда қолдану туралы пікіріңізді білдіріңіз. Қандай заманауи зерттеулер мен ауыл шаруашылығында қолданылатын әдістер Мендельдің заңдарына негізделген?

Дескриптор:

✅ Мендельдің зерттеулерін дұрыс түсіндіреді (2 балл)

✅ Заманауи биотехнология мен ауыл шаруашылығындағы қолданылуын дұрыс сипаттайды (2 балл)

Контекст:

Генетика мен цитология салаларында Мендельдің тұқымқуалау заңдары үлкен рөл атқарады. Оның жүргізген тәжірибелері жүздеген жылдар бойы өсімдіктер мен жануарлар тұқымдары арқылы белгілердің қалай берілуін түсінуге мүмкіндік берді. Мұндай заңдар биотехнологияда, ауыл шаруашылығында, медицинада маңызды рөл атқарады.

Өмірлік жағдай:

Сіз генетикалық зертхананың жетекшісісіз. Сіздің командаңызға гибридтік будандастыру мен генетикалық өзгерістерді зерттеу тапсырылған. Алдыңызда тұқымқуалау заңдары мен олардың цитологиялық негіздерін дәлелдеу, сонымен қатар моногибридті будандастырудың нәтижелерін ғылыми тұрғыдан сараптау міндеті тұр. Бұл тапсырмаларды орындау барысында гаметалардың тазалығы және олардың генетикалық ұрпаққа берілуі туралы білімдеріңізді қолдануыңыз керек.

1. Жауабы:

Генотиптер: AA, Aa, aa (Ажырау қатынасы: 1:2:1)

Фенотиптер: Жасыл түсті: 75%, Сары түсті: 25%

Мутацияның әсері: Егер мутация доминантты болса, онда фенотиптің таралуы бұзылады. Қосымша генетикалық өзгерістер бұл қатынасты 3:1 немесе 9:3:3:1 қатынасына өзгертуі мүмкін.

2. Жауабы:

D) 9:3:3:1 қатынасы бойынша, әртүрлі фенотиптер болуы мүмкін.

Түсіндірме: Бұл жауап мендельдің екінші заңы бойынша, тұқымдардың екі белгісі тәуелсіз түрде бөлінеді. Нәтижесінде ұрпақтарда 4 түрлі фенотип пайда болады.

3. Жауабы:

Генотиптер: AA, Aa, aa

Фенотиптер: 75% жасыл гүлді (А_), 25% сары гүлді (aa)

Жасыл гүлдің берілу ықтималдығы: 75% (А_).

4. Жауабы:

1 - C

2 - B

3 – A

5. Жауабы:

Мендельдің заңдары қазіргі генетикалық зерттеулер мен биотехнологияда қолданылады. Атап айтқанда, ГМО (генетикалық модификацияланған өнімдер), қоршаған ортаға бейімделген жаңа өсімдік сорттарын жасау, генетикалық ауруларды емдеу мен алдын алу тәсілдері осы заңдар негізінде дамып келеді. Тұқым қуалау заңдары ауыл шаруашылығында өнімділікті арттыру үшін қолданылса, медицинада тұқым қуалайтын ауруларды анықтауға мүмкіндік береді.