Бөлім:

«Тұқым қуалаушылық пен өзгергіштік заңдылықтары»

Педагогтің аты-жөні:

Күні:

Сыныбы: 9 «а,ә,б»

Қатысушылар саны: Қатыспағандар саны:

Сабақтың тақырыбы:

Моногибридті және дигибридті будандастыру. Басымдылық заңы. Ажырау заңы. §35.Дигибридті будандастыру. §37.Моногибридті және дигибридті будандастыруға генетикалық есептер шығару.

Оқу бағдарламасына сәйкес оқу мақсаты

9.2.4.3 - дигибридті будандастырудың цитологиялық негіздерін дәлелдеу және есептер шығару;

Сабақтың мақсаты:

дигибридті будандастырудың цитологиялық негіздерін дәлелдеу және есептер шығарады;

Сабақ кезеңі

Мұғалімнің әрекеті

Оқушының әрекеті

Бағалау

Ресурстар

Сабақтың басы

Бұрынғы білімін еске түсіру

Оқушылармен амандасу, түгендеу, сынып тәртібін қадағалау.

"Құпия сөз" әдісі

Мақсаты: Үй тапсырмасын сұрау арқылы оқушылардың тұқымқуалаушылық заңдылықтарының цитологиялық негіздері және моногибридті будандастыру туралы білімін тексеру.

Тапсырма:

Берілген құпия сөздерді пайдаланып, тұқымқуалаушылық заңдылықтарының цитологиялық негіздерін және гаметалар тазалығы туралы сипаттаңыз.

Құпия сөздер:

Моногибридті будандастыру: "Бір белгі"

Гаметалар: "Тазалық"

Хромосома: "Тасымалдаушы"

Ген: "Бірлік"

Мейоз: "Бөліну"

Оқушылар амандасады, сынып тәртібін сақтайды.

Оқушылар үй жұмысы бойынша өткен білімдерін еске түсіреді. Берілген тапсырманы орындайды.

Дұрыс жауабы:

"Тұқымқуалаушылық заңдылықтарының цитологиялық негіздері мейоз кезінде гаметалардың тазалығымен түсіндіріледі. Әр гамета тек бір ғана аллельді тасымалдайды. Моногибридті будандастыруда бір белгі бойынша тұқымқуалаушылық зерттеледі, гендер хромосомалар арқылы беріледі."

Кері байланыс:

«Бас бармақ» әдісі арқылы бағаланады.

«Керемет!» және т.б

Интерактивті панель, презентация

Биология 9-сынып,Автор: Н.Г.Асанов, А.Р.Соловьева,Б.Т.Ибрагимова . «Атамұра» баспасы 2019ж

Оқушылардың назарын аудару

Шынайы жағдай әдісі Мақсаты: Өмірлік жағдайды талдап, генетикалық заңдылықтарды қолдану.

Оқушының логикалық ойлау қабілеті дамиды.

Өз ойын, ой-пікірлерін білдіреді. Берілген тапсырманы орындайды.

Дескриптор:

✅ Дигибридті будандастыру кестесін дұрыс құрады. (1 балл)

✅ Фенотиптік арақатынасты дұрыс есептейді. (1 балл)

✅ Қанша өсімдік қандай фенотипте болатынын анықтайды. (1 балл)

Интерактивті панель, презентация

Сабақтың мақсатын таныстыру

9.2.4.3 - дигибридті будандастырудың цитологиялық негіздерін дәлелдеу және есептер шығару;

Оқу мақсаты бойынша

Дәйек сөз немесе цитата:

"Генетика — бұл табиғаттың бізге қалдырған құпияларын шешу әдісі." — Грегоор Мендель

Кілт сөздер (жұп/топ бөлу үшін):

Моногибридті будандастыру

Дигибридті будандастыру

Басымдылық заңы

Ажырау заңы

Жаңа сабақтың оқу мақсатын жазады.

Кері байланыс:

«Бас бармақ» әдісі арқылы бағаланады.

«Керемет!» және т.б

Интерактивті панель, презентация

Биология 9-сынып,Автор: Н.Г.Асанов, А.Р.Соловьева,Б.Т.Ибрагимова . «Атамұра» баспасы 2019ж

Құндылық:

«жасампаздық және жаңашылдық»

Теориялық білім: Моногибридті және дигибридті будандастыру, басымдылық заңы мен ажырау заңын түсіну.

Практикалық дағдылар: Дигибридті будандастырудың цитологиялық негіздерін дәлелдеу және генетикалық есептер шығару.

Функционалдық сауаттылық: Моногибридті және дигибридті будандастыруды зерттеп, цитологиялық негіздер мен заңдылықтарды қолдану.

Сабақтың оқу мақсатымен байланысты басты құндылықтармен танысады. Ой қозғау жүзеге асады.

Кері байланыс:

«Бас бармақ» әдісі арқылы бағаланады.

«Керемет!» және т.б

Интерактивті панель, презентация

Сабақтың ортасы

Жаңа тақырыпты таныстыру

Мәселелі оқыту әдісі Мақсаты: Оқушыларды генетикалық өзгерістер мен олардың салдарын талдауға бағыттау.

Оқушылар жаңа сабақ бойынша дайын кестені дәптерге түртіп жазады. Ой қозғау жүзеге асады.

Дескриптор:

✅ Дұрыс жауаптарды таңдайды. (1 балл)

✅ Мутацияның ықтимал себептерін талдайды. (1 балл)

Интерактивті панель, презентация

Оқушыларға бағыт бағдар беру

Шығармашылық шешім әдісі

Мақсаты: Оқушылардың аналитикалық ойлауын дамыту, нәтижелерді болжау.

Оқушының логикалық ойлау қабілеті дамиды.

Өз ойын, ой-пікірлерін білдіреді. Берілген тапсырманы орындайды.

Дескриптор:

✅ Мутацияның эволюцияға әсерін түсіндіреді. (1 балл)

✅ Табиғи сұрыпталу мен генетикалық өзгерістердің байланысын сипаттайды. (1 балл)

Интерактивті панель

Презентация

Жұмыс дәптерлері

Үлестірме парақтар

Практикалық тапсырмалар беру.

Практикалық зерттеу әдісі Мақсаты: Генетикалық есептерді интерпретациялау және болжау.

Оқушының логикалық ойлау қабілеті дамиды.

Өз ойын, ой-пікірлерін білдіреді. Берілген тапсырманы орындайды.

Дескриптор:

✅ Дұрыс сәйкестіктерді табады. (1 балл)

✅ Генетикалық процестерді дұрыс интерпретациялайды. (1 балл)

Интерактивті панель

Презентация

АКТ

Бағалау

Шешім іздеу әдісі Мақсаты: Күрделі генетикалық процестерді болжау, олардың мүмкін әсерлерін талдау.

Оқушының логикалық ойлау қабілеті дамиды.

Өз ойын, ой-пікірлерін білдіреді. Берілген тапсырманы орындайды.

Дескриптор:

✅ Эволюциялық механизмдерді дұрыс талдайды. (1 балл)

✅ Табиғи сұрыпталу мен мутация арасындағы байланысты түсіндіреді. (1 балл)

Интерактивті панель, презентация

Жұмыс дәптерлері

Үлестірме парақтар

Сабақтың соңы

Кері байланыс беру

«Генетикалық есептер шығару» әдісі

Мақсаты: Оқушылардың моногибридті және дигибридті будандастыруға қатысты генетикалық есептерді шешу қабілетін бағалау.

Оқушылар генетикалық есептерді шығарып, жауаптарын 1-ден 3-ке дейінгі шкала бойынша бағалайды:

1 — Мүлдем шешім таба алмадым.

2 — Шешу қиын болды, бірақ кейбір қадамдарды орындадым.

3 — Барлық есептерді толық және дұрыс шештім.

Кері байланыс:

«Бас бармақ» әдісі арқылы бағаланады.

«Керемет!» және т.б

Интерактивті панель

Презентация

Білімді игеруді жақсарту және оны тәжірибеге көшіру

Шығармашылық жұмыс.

§36.Аллельді гендердің өзара әрекеттесуі: белгілердің толық және толымсыз доминанттылығы. Талдаушы шағылыстыру және оның практикалық маңызы.

Білім алушылар келесі тақырыптың тақырыбымен және тірек сызба сызады. Ой қозғау жүзеге асады.

Кері байланыс:

«Бас бармақ» әдісі арқылы бағаланады.

«Керемет!» және т.б

Биология 9-сынып,Автор: Н.Г.Асанов, А.Р.Соловьева,Б.Т.Ибрагимова . «Атамұра» баспасы 2019ж

Оқушының аты-жөні:

Сыныбы:

§35.Дигибридті будандастыру. §37.Моногибридті және дигибридті будандастыруға генетикалық есептер шығару.

9.2.4.3 - дигибридті будандастырудың цитологиялық негіздерін дәлелдеу және есептер шығару;

Шынайы жағдай әдісі

1.Тапсырма:

Қызыл гүл түсі (А) сары гүл түсіне (а) доминантты, ал өсімдік сабағының ұзындығы (B) қысқа сабаққа (b) доминантты деп есептеледі. Екі ата-ана өсімдігі гетерозиготалы болған жағдайда, будандастыру нәтижесінде қандай фенотиптік қатынас күтіледі?

Қосымша есеп:

Егер ұрпақтардың жалпы саны 1600 болса, қанша өсімдік қызыл, қаншасы сары гүлді болады?

Оның ішінде қанша өсімдіктің сабағы ұзын, қаншасы қысқа болады?

Дескриптор:

✅ Дигибридті будандастыру кестесін дұрыс құрады. (1 балл)

✅ Фенотиптік арақатынасты дұрыс есептейді. (1 балл)

✅ Қанша өсімдік қандай фенотипте болатынын анықтайды. (1 балл)

Мәселелі оқыту әдісі

2.Тапсырма (Бірнеше дұрыс жауабы бар күрделі тапсырма)

Егер өсімдіктердің будандасуы кезінде күтпеген мутация орын алып, өсімдіктердің 5%-ында жаңа белгі пайда болса, бұл қандай биологиялық процестерге байланысты болуы мүмкін?

Дұрыс жауаптарды таңдаңыз:

✅ A) Мутация нәтижесінде жаңа генетикалық комбинация пайда болуы мүмкін.

✅ B) Бұл өзгерістер тек доминантты гендермен байланысты.

✅ C) Генетикалық кроссинговер мутация туғызуы мүмкін.

✅ D) Тұқым қуалау барысында мутациялар табиғи түрде пайда болады.

Дескриптор:

✅ Дұрыс жауаптарды таңдайды. (1 балл)

✅ Мутацияның ықтимал себептерін талдайды. (1 балл)

Шығармашылық шешім әдісі

3. Тапсырма:

Егер өсімдіктің бой ұзындығына жауап беретін B аллелі жаңа мутация нәтижесінде өзгеріп, B' аллелі пайда болса, онда оның табиғатта таралу ықтималдығы қандай?

Қосымша есеп:

• Егер мутация өсімдіктің қоршаған ортаға бейімделуін жақсартатын болса, онда мутация қандай эволюциялық процестер арқылы популяцияда тұрақталып қалады?

• Табиғи сұрыпталу осы генетикалық өзгеріске қалай әсер етеді?

Дескриптор:

✅ Мутацияның эволюцияға әсерін түсіндіреді. (1 балл)

✅ Табиғи сұрыпталу мен генетикалық өзгерістердің байланысын сипаттайды. (1 балл)

Практикалық зерттеу әдісі

4.Тапсырма (Сәйкестендіру):

Мендель заңдары мен генетикалық процестерді сәйкестендіріңіз.

Дескриптор:
✅ Дұрыс сәйкестіктерді табады. (1 балл)
✅ Генетикалық процестерді дұрыс интерпретациялайды. (1 балл)

Шешім іздеу әдісі

5. Тапсырма:

Егер табиғи сұрыпталу нәтижесінде белгілі бір мутация 5 буыннан кейін популяцияның 90%-ында таралса, бұл қандай генетикалық және эволюциялық механизмдерге байланысты болуы мүмкін?

Жауап беріңіз:

✅ Генетикалық дрейфтің рөлі қандай?

✅ Стабилизаторлық немесе бағыттаушы сұрыпталу бұл өзгеріске қалай әсер етеді?

✅ Бұл мутация организмге қандай экологиялық пайда әкелуі мүмкін?

Дескриптор:

✅ Эволюциялық механизмдерді дұрыс талдайды. (1 балл)

✅ Табиғи сұрыпталу мен мутация арасындағы байланысты түсіндіреді. (1 балл)

Контекст:

Әлемдік статистикаға сүйенсек, қазіргі таңда ауыл шаруашылығының 40%-дан астамы генетикалық өзгерістерге ұшыраған өсімдіктерді қолданады. Ғалымдар будандастыру және генетикалық іріктеу арқылы өнімділікті арттыруға тырысуда. Мендельдің заңдары, оның ішінде дигибридті будандастыру, моногибридті будандастыру, ажырау және тәуелсіз ажырау заңдары осы зерттеулердің негізінде жатыр.

Сіз генетикалық зерттеу институтында жұмыс істейтін жас зерттеушісіз. Сізге екі өсімдік түрін будандастыру тапсырмасы берілді. Осы будандастыру нәтижесінде ұрпақтардың қандай белгілері пайда болады? Бұл белгілер Мендель заңдарына сәйкес қалай таралады?

1. Жауабы:

Фенотиптік қатынас: 9:3:3:1

1600 өсімдіктен:

Сары гүлдер: 600 өсімдік (3/16 × 1600)

Қызыл гүлдер: 1200 өсімдік (9/16 × 1600)

Сабақ ұзындығы бойынша:

Ұзын сабақ: 1200 өсімдік (3/4 × 1600)

Қысқа сабақ: 400 өсімдік (1/4 × 1600)

2. Жауабы:

A) Мендельдің бірінші заңы

Түсіндірме: Мендельдің бірінші заңы бойынша, ата-анадан ұрпаққа өтіп, белгілердің доминантты және рецессивті түрде бөлінуі болады. Әр ата-ана ұрпаққа тек бір аллель береді.

3. Жауабы:

Егер өсімдік бір гетерозиготалы болса (AaBb) және екіншісі де (AaBb), онда 4 фенотиптік топ пайда болады.

Белгілердің бөлінуі:

9 өсімдік қызыл гүлді, ұзын сабақты (А_В_).

3 өсімдік қызыл гүлді, қысқа сабақты (А_бб).

3 өсімдік сары гүлді, ұзын сабақты (ааВ_).

1 өсімдік сары гүлді, қысқа сабақты (аабб).

Тұқым қуалау заңдары:

Бұл Мендельдің екінші заңы бойынша тәуелсіз ажырау болады. Әр белгі өз алдына тұқым қуалап, тәуелсіз ажырайды.

4. Жауабы:

1 - A: Бір белгі бойынша бірегей аллельдердің бөлінуі.

2 - B: Екі белгі бойынша будандастыру.

3 - C: Тұқым қуалауда тәуелсіз ажырау заңы.

5. Жауабы:

Генетикалық дрейф: Генетикалық өзгерістердің популяциядағы жиілігі кездейсоқ ауытқулар нәтижесінде өзгеруі мүмкін.

Табиғи сұрыпталу: Егер мутация қоршаған ортаға тиімді бейімделуді қамтамасыз етсе, ол сұрыпталу арқылы популяцияда таралады.

Экологиялық пайда: Мутация қоршаған орта жағдайларына жақсы бейімделу үшін пайдалы болуы мүмкін, мысалы, стресс жағдайларында тіршілікті сақтауға көмектесетін жаңа белоктар пайда болады.