§39.Гемофилия және дальтонизм –жыныспен тіркес тұқым қуалау мысалдары.

Бөлім:

«Тұқым қуалаушылық пен өзгергіштік заңдылықтары»

Педагогтің аты-жөні:

Күні:

Сыныбы: 9 «а,ә,б»

Қатысушылар саны: Қатыспағандар саны:

Сабақтың тақырыбы:

Жыныспен тіркесіп тұқымқуалау. Гемофилия және дальтонизм. §39.Гемофилия және дальтонизм –жыныспен тіркес тұқым қуалау мысалдары.

Оқу бағдарламасына сәйкес оқу мақсаты

9.2.4.7 - жынысты анықтау кезінде хромосомалардың рөлін түсіндіретін сызба жасау;

Сабақтың мақсаты:

жынысты анықтау кезінде хромосомалардың рөлін түсіндіретін сызба жасайды;

Сабақ кезеңі

Мұғалімнің әрекеті

Оқушының әрекеті

Бағалау

Ресурстар

Сабақтың басы

Бұрынғы білімін еске түсіру

Оқушылармен амандасу, түгендеу, сынып тәртібін қадағалау.

? Психологиялық ахуал: «Түстерді барлығымыз бірдей көреміз бе?»

? Тапсырма:

«Барлығымыз түстерді бірдей көреміз бе?»

"Құпия сөз" әдісі

Құпия сөздер:

Х хромосома: "Әйел"

Y хромосома: "Еркек"

Гаметалар: "Тұқым"

Генетика: "Механизм"

Жыныс анықтау: "Теңгерім"

Оқушылар амандасады, сынып тәртібін сақтайды.

Оқушылар үй жұмысы бойынша өткен білімдерін еске түсіреді. Берілген тапсырманы орындайды.

Дұрыс жауабы:

"Жыныс генетикасы жынысты анықтайтын хромосомаларға негізделеді. Адамда Х және Y хромосомалары жынысты анықтайды: ХХ – әйел, XY – еркек. Жынысты анықтау механизмдері генетикалық теңгерімге байланысты."

Кері байланыс:

«Бас бармақ» әдісі арқылы бағаланады.

«Керемет!» және т.б

Интерактивті панель, презентация

Биология 9-сынып,Автор: Н.Г.Асанов, А.Р.Соловьева,Б.Т.Ибрагимова . «Атамұра» баспасы 2019ж

Оқушылардың назарын аудару

«Қандай ауру тек ер адамдарда кездеседі?»

? Тапсырма:

«Отбасында тұқым қуалайтын аурулар қалай беріледі?»

«Гемофилия, дальтонизм сияқты аурулар неге көбінесе ер адамдарда кездеседі?»

Оқушының логикалық ойлау қабілеті дамиды.

Өз ойын, ой-пікірлерін білдіреді. Берілген тапсырманы орындайды.

Қысқаша жауап:

Гемофилия мен дальтонизм X-хромосомамен тіркесіп тұқым қуалайды.

Ер адамдарда тек бір X-хромосома болғандықтан, олар бұл ауруларды анасынан тікелей алады.

Кері байланыс:

«Бас бармақ» әдісі арқылы бағаланады.

«Керемет!» және т.б

Интерактивті панель, презентация

Сабақтың мақсатын таныстыру

9.2.4.7 - жынысты анықтау кезінде хромосомалардың рөлін түсіндіретін сызба жасау;

Кілт сөздер:

Жаңа сабақтың оқу мақсатын жазады.

Кері байланыс:

«Бас бармақ» әдісі арқылы бағаланады.

«Керемет!» және т.б

Интерактивті панель, презентация

Биология 9-сынып,Автор: Н.Г.Асанов, А.Р.Соловьева,Б.Т.Ибрагимова . «Атамұра» баспасы 2019ж

Құндылық:

«жасампаздық және жаңашылдық»

Теориялық білім: Жыныспен тіркесіп тұқымқуалау, гемофилия және дальтонизм туралы білу.

Практикалық дағдылар: Жынысты анықтау кезінде хромосомалардың рөлін түсіндіретін сызба жасау.

Функционалдық сауаттылық: Жыныспен тіркес тұқымқуалау механизмін түсініп, оның мысалдарын және хромосомалардың рөлін бағалау.

Сабақтың оқу мақсатымен байланысты басты құндылықтармен танысады. Ой қозғау жүзеге асады.

Кері байланыс:

«Бас бармақ» әдісі арқылы бағаланады.

«Керемет!» және т.б

Интерактивті панель, презентация

Сабақтың ортасы

Жаңа тақырыпты таныстыру

Мәтін:

Қазақстандағы дальтонизм және гемофилия

Қазақстанда дальтонизм мен гемофилия сирек кездесетін тұқым қуалайтын аурулар қатарына жатады.

Дальтонизм – түсті ажырату қабілетінің бұзылуы, көбінесе ер адамдарда кездеседі.

Гемофилия – қанның ұю қабілетінің төмендеуі, бұл да X-хромосомамен тіркесіп тұқым қуалайды.

? Сұрақ:

Неге әйелдер гемофилиямен сирек ауырады, ал ер адамдар көбірек зардап шегеді?

✅ Жауап:

Әйелдерде екі X-хромосома бар, сондықтан егер біреуінде ақау болса, екіншісі оның орнын толтыра алады.

Ер адамдарда тек бір X-хромосома бар, сондықтан гендік ақау болса, ол ауруға алып келеді.

Мәтінді оқиды – берілген өмірлік жағдайға немесе ғылыми контекстке талдау жасайды.Негізгі идеяны анықтайды – мәтіндегі басты мәселені немесе зерттелетін құбылысты табады.Ақпаратты талдайды – мәтіннен қажетті мәліметтерді бөліп алады.Қорытынды жасайды – алынған ақпаратты қолдана отырып, сұрақтарға жауап береді немесе шешім ұсынады.

Кері байланыс:

«Бас бармақ» әдісі арқылы бағаланады.

«Керемет!» және т.б

Интерактивті панель, презентация

Оқушыларға бағыт бағдар беру

? 1-тапсырма: Гемофилия және дальтонизмнің тұқым қуалауы

Сұрақ:

Гемофилия мен дальтонизм неге көбінесе ер адамдарда кездеседі? Екі немесе одан да көп дұрыс жауапты таңдаңыз.

□ Бұл аурулар Y-хромосомада орналасқан.

□ Әйелдерде екі X-хромосома бар, сондықтан олар тасымалдаушы болуы мүмкін.

□ Ер адамдарда бір ғана X-хромосома бар, сондықтан егер ақау болса, ол толық көрінеді.

□ Дальтонизм қоршаған орта факторларынан туындайды.

□ Әйелдер гемофилиямен ешқашан ауырмайды.

✅ Дұрыс жауаптар:

Әйелдерде екі X-хромосома бар, сондықтан олар тасымалдаушы болуы мүмкін.

Ер адамдарда бір ғана X-хромосома бар, сондықтан егер ақау болса, ол толық көрінеді.

Оқушының логикалық ойлау қабілеті дамиды.

Өз ойын, ой-пікірлерін білдіреді. Берілген тапсырманы орындайды.

Дескриптор:

Жыныспен тіркесіп тұқым қуалайтын аурулардың механизмін түсіндіреді – 2 балл

X-хромосоманың рөлін сипаттайды – 2 балл

Қате жауаптарды талдайды – 1 балл

Интерактивті панель

Презентация

Жұмыс дәптерлері

Үлестірме парақтар

Практикалық тапсырмалар беру.

? 2-тапсырма: Гемофилиямен байланысты биохимиялық үдерістер

Сұрақ:

Қанның ұюына қандай химиялық заттар әсер етеді? Екі немесе одан да көп дұрыс жауапты таңдаңыз.

□ Фибриноген

□ Глюкоза

□ Гемоглобин

□ Кальций иондары (Ca²⁺)

□ D дәрумені

✅ Дұрыс жауаптар:

Фибриноген

Кальций иондары (Ca²⁺)

Оқушының логикалық ойлау қабілеті дамиды.

Өз ойын, ой-пікірлерін білдіреді. Берілген тапсырманы орындайды.

Дескриптор:

Қан ұюына әсер ететін химиялық заттарды анықтайды – 2 балл

Кальций иондары мен фибриногеннің рөлін сипаттайды – 2 балл

Қате жауаптарды талдайды – 1 балл

Интерактивті панель

Презентация

Жұмыс дәптерлері

Үлестірме парақтар

Бағалау

? 3-тапсырма: Түстерді қабылдау механизмі

Сұрақ:

Дальтонизм қандай физикалық факторларға байланысты пайда болуы мүмкін? Екі немесе одан да көп дұрыс жауапты таңдаңыз.

□ Көздегі фоторецепторлардың (колбалар) дұрыс жұмыс істемеуі

□ Электромагниттік толқындардың түстерге әсері

□ Ағзадағы су мөлшерінің азаюы

□ Көзге жарық сәулесінің түсу бұрышы

□ Көру жүйкесіндегі мутациялар

✅ Дұрыс жауаптар:

Көздегі фоторецепторлардың (колбалар) дұрыс жұмыс істемеуі

Көру жүйкесіндегі мутациялар

Оқушының логикалық ойлау қабілеті дамиды.

Өз ойын, ой-пікірлерін білдіреді. Берілген тапсырманы орындайды.

Дескриптор:

Дальтонизмнің физиологиялық механизмін түсіндіреді – 2 балл

Жарық толқындарының рөлін сипаттайды – 2 балл

Қате жауаптарды талдайды – 1 балл

Интерактивті панель, презентация

Жұмыс дәптерлері

Үлестірме парақтар

Сабақтың соңы

Кері байланыс беру

«Жыныспен тіркесіп тұқымқуалау шкаласы» әдісі

Мақсаты: Оқушылардың жыныспен тіркесіп тұқымқуалау туралы түсінігін бағалау.

Оқушылар жыныспен тіркесіп тұқымқуалау (мысалы, гемофилия мен дальтонизм) туралы түсініктерін 1-ден 3-ке дейінгі шкала бойынша бағалайды:

1 — Мүлдем түсінбедім.

2 — Аздап түсіндім, бірақ толық емес.

3 — Толық түсіндім және маңызын білемін.

Кері байланыс:

«Бас бармақ» әдісі арқылы бағаланады.

«Керемет!» және т.б

Интерактивті панель

Презентация

Білімді игеруді жақсарту және оны тәжірибеге көшіру

Шығармашылық жұмыс.

§40.Адам қан топтарының тұқым қуалау заңдылықтары және резус-факторы.

Білім алушылар келесі тақырыптың тақырыбымен және тірек сызба сызады. Ой қозғау жүзеге асады.

Кері байланыс:

«Бас бармақ» әдісі арқылы бағаланады.

«Керемет!» және т.б

Биология 9-сынып,Автор: Н.Г.Асанов, А.Р.Соловьева,Б.Т.Ибрагимова . «Атамұра» баспасы 2019ж