Бөлім:

«Тұқым қуалаушылық пен өзгергіштік заңдылықтары»

Педагогтің аты-жөні:

Күні:

Сыныбы: 10 «ә,б»

Қатысушылар саны: Қатыспағандар саны:

Сабақтың тақырыбы:

Аллельді және аллельді емес гендердің өзара әрекеттесуі. Эпистаз. Комплиментарлық. Полимерия.

§75. Аллельді және аллельді емес гендердің өзара әрекеттесуі. §76. Эпистаз. Комплиментарлық. Полимерия.

Оқу бағдарламасына сәйкес оқу мақсаты

10.2.4.4- аллельді және аллельді емес гендердің өзара әрекеттесуін салыстыру;

Сабақтың мақсаты:

аллельді және аллельді емес гендердің өзара әрекеттесуін салыстырады;

Сабақ кезеңі

Мұғалімнің әрекеті

Оқушының әрекеті

Бағалау

Ресурстар

Сабақтың басы

Бұрынғы білімін еске түсіру

Оқушылармен амандасу, түгендеу, сынып тәртібін қадағалау.

"Құпия сөз" әдісі

Мақсаты: Үй тапсырмасын сұрау арқылы оқушылардың тұқымқуалаушылықтың хромосомалық теориясы және кроссинговер нәтижесінде тұқымқуалау заңдылықтарының бұзылуы туралы білімін тексеру.

Тапсырма-1:

Берілген құпия сөздерді пайдаланып, тұқымқуалаушылықтың хромосомалық теориясын сипаттаңыз.

Құпия сөздер:

Хромосома: "Ген тасымалдаушы"

Тұқымқуалау: "Зақымдану"

Генетикалық байланыс: "Тізбек"

Мейоз: "Айырылу"

Тапсырма-2:

Берілген құпия сөздерді пайдаланып, кроссинговер нәтижесінде тұқымқуалау заңдылықтарының бұзылуын сипаттаңыз.

Құпия сөздер:

Кроссинговер: "Айырбас"

Гомологты хромосома: "Жұп"

Рекомбинация: "Жаңашылдық"

Белгі: "Айырмашылық"

Оқушылар амандасады, сынып тәртібін сақтайды.

Оқушылар үй жұмысы бойынша өткен білімдерін еске түсіреді. Берілген тапсырманы орындайды.

Дұрыс жауабы:

"Тұқымқуалаушылықтың хромосомалық теориясы бойынша гендер хромосомаларда орналасып, мейоз кезінде хромосомалардың ажырауына байланысты ұрпаққа беріледі. Генетикалық байланыс гендердің хромосомада орналасқан ретін анықтайды."

Дұрыс жауабы:

"Кроссинговер гомологты хромосомалар арасында гендердің алмасуы нәтижесінде жүреді. Бұл рекомбинация генетикалық әртүрлілікті қамтамасыз етіп, кейбір тұқымқуалау заңдылықтарын бұзуы мүмкін."

Кері байланыс:

«Бас бармақ» әдісі арқылы бағаланады.

«Керемет!» және т.б

Интерактивті панель Презентация

Биология 10-сынып, Автор: Е.А.Очкур, Ж.Ж.Құрманғалиева, М.А.Нуртаева. Алматы «Мектеп» баспасы 2019 ж

Оқушылардың назарын аудару

«Шынайы жағдай» әдісі

Мақсаты: Оқушылардың аллельді және аллельді емес гендер арасындағы өзара әрекеттесуді өмірлік жағдайларда қолдану дағдыларын дамыту.

Оқушының логикалық ойлау қабілеті дамиды.

Өз ойын, ой-пікірлерін білдіреді. Берілген тапсырманы орындайды.

Дескриптор:

✅ Генетикалық механизмдер мен тұқым қуалау заңдарын дұрыс түсіндірді (2 балл)

✅ Эпистаз және полимерияның әсерін түсіндірді (2 балл)

Интерактивті панель

Презентация

Жұмыс дәптерлері

Үлестірме парақтар

Сабақтың мақсатын таныстыру

10.2.4.4- аллельді және аллельді емес гендердің өзара әрекеттесуін салыстыру;

Кілт сөздер (жұп/топ бөлу үшін):

Аллельді гендер

Аллельді емес гендер

Эпистаз

Комплиментарлық

Полимерия

Генетикалық өзара әрекеттесу

Генетикалық бақылау

Тұқым қуалаушылық заңдылықтары

Жаңа сабақтың оқу мақсатын жазады.

Кері байланыс:

«Бас бармақ» әдісі арқылы бағаланады.

«Керемет!» және т.б

Интерактивті панель Презентация

Биология 10-сынып, Автор: Е.А.Очкур, Ж.Ж.Құрманғалиева, М.А.Нуртаева. Алматы «Мектеп» баспасы 2019 ж

Құндылық:

«жасампаздық және жаңашылдық»

Теориялық білім: Аллельді және аллельді емес гендердің өзара әрекеттесуі, эпистаз, комплиментарлық және полимерия туралы білу.

Практикалық дағдылар: Генетикалық өзара әрекеттерді зерттеу және олардың тұқым қуалаушылыққа әсерін талдау.

Функционалдық сауаттылық: Гендер арасындағы өзара әрекеттесуді түсініп, оның организмнің белгілеріне ықпалын бағалау.

Сабақтың оқу мақсатымен байланысты басты құндылықтармен танысады. Ой қозғау жүзеге асады.

Кері байланыс:

«Бас бармақ» әдісі арқылы бағаланады.

«Керемет!» және т.б

Интерактивті панель, презентация

Сабақтың ортасы

Жаңа тақырыпты таныстыру

«Мәселелі оқыту әдісі»

Мақсаты: Оқушылардың генетикалық құбылыстарды өмірлік жағдайларда қолдануын бағалау.

Оқушының логикалық ойлау қабілеті дамиды.

Өз ойын, ой-пікірлерін білдіреді. Берілген тапсырманы орындайды.

Дескриптор:

✅ Генетикалық құбылыстардың әсерлерін дұрыс түсіндірді (2 балл)

✅ Эпистаз және полимерия құбылыстарының ұрпаққа әсерін дәлелдеді (2 балл)

Интерактивті панель

Презентация

Жұмыс дәптерлері

Үлестірме парақтар

Оқушыларға бағыт бағдар беру

«Шығармашылық шешім» әдісі

Мақсаты: Оқушылардың генетикалық заңдарды өмірлік жағдайларға шығармашылық тұрғыда қолдану дағдыларын дамыту.

Оқушының логикалық ойлау қабілеті дамиды.

Өз ойын, ой-пікірлерін білдіреді. Берілген тапсырманы орындайды.

Дескриптор:

✅ Полимерия мен эпистазды дұрыс түсіндірді (2 балл)

✅ Генетикалық белгілердің ықпалы мен комбинацияларын дұрыс талдады (2 балл)

Интерактивті панель

Презентация

Жұмыс дәптерлері

Үлестірме парақтар

Практикалық тапсырмалар беру.

«Практикалық зерттеу» әдісі

Мақсаты: Оқушылардың генетикалық тұқымқуалаушылыққа қатысты тәжірибелік дағдыларын дамыту.

Оқушының логикалық ойлау қабілеті дамиды.

Өз ойын, ой-пікірлерін білдіреді. Берілген тапсырманы орындайды.

Дескриптор:

✅ Әр генетикалық заңды дұрыс сәйкестендірді (2 балл)

✅ Түсіндіру мен жауаптың дәлдігін қамтамасыз етті (1 балл)

Интерактивті панель

Презентация

Жұмыс дәптерлері

Үлестірме парақтар

Бағалау

«Шешім іздеу» әдісі

Мақсаты: Оқушылардың генетикалық заңдарды өмірлік жағдайларға қатысты талдау қабілетін дамыту.

Оқушының логикалық ойлау қабілеті дамиды.

Өз ойын, ой-пікірлерін білдіреді. Берілген тапсырманы орындайды.

Дескриптор:

✅ Мендельдің зерттеулерінің маңыздылығын түсіндірді (2 балл)

✅ Заманауи қолдану салаларын дұрыс сипаттады (2 балл)

Интерактивті панель

Презентация

Жұмыс дәптерлері

Үлестірме парақтар

Сабақтың соңы

Кері байланыс беру

«Қысқаша қорытынды» әдісі

Мақсаты: Оқушылардың аллельді және аллельді емес гендердің өзара әрекеттесуін түсіну деңгейін қорытындылау.

Оқушылар сабақтың негізгі идеясын бір сөйлеммен қорытындылайды. Мысалы, эпистаз және комплиментарлықтың генетикадағы маңыздылығын түсіндіреді.

Шкала:

1 — Түсінбедім.

2 — Біраз түсіндім.

3 — Толық түсіндім.

Кері байланыс:

«Бас бармақ» әдісі арқылы бағаланады.

«Керемет!» және т.б

Интерактивті панель

Презентация

Білімді игеруді жақсарту және оны тәжірибеге көшіру

Шығармашылық жұмыс.

§77.Хуго де Фриздің мутация теориясы. Кенеттен және индуцияланған мутация. §78. Нүктелік, хромосомалық, геномдық, ядролық және цитоплазмалық мутациялар. §79. Адам хромосомасы жиынтығынан кариограмм құру. Геномдық мутацияны оқып білу.

Білім алушылар келесі тақырыптың тақырыбымен және тірек сызба сызады. Ой қозғау жүзеге асады.

Кері байланыс:

«Бас бармақ» әдісі арқылы бағаланады.

«Керемет!» және т.б

Биология 10-сынып, Автор: Е.А.Очкур, Ж.Ж.Құрманғалиева, М.А.Нуртаева. Алматы «Мектеп» баспасы 2019 ж

Оқушының аты-жөні:

Сыныбы: 10 жмб

§75. Аллельді және аллельді емес гендердің өзара әрекеттесуі. §76. Эпистаз. Комплиментарлық. Полимерия.

10.2.4.4- аллельді және аллельді емес гендердің өзара әрекеттесуін салыстыру;

«Шынайы жағдай» әдісі

1. Тапсырма:

Қалада тұратын азамат жүрек ауруы мен көз түсінің тұқым қуалауының арасындағы байланысты зерттегісі келеді.

• Бұл белгілердің тұқым қуалауының аллельді және аллельді емес гендердің өзара әрекеттесуін қалай түсінесіз?

• Егер бір ата-ана сау, екіншісі ауру болса, ұрпақта бұл белгілердің пайда болуы қалай болуы мүмкін?

• Бұл жағдайда эпистаз және полимерия әсерін қалай түсіндіруге болады?

Дескриптор:

✅ Генетикалық механизмдер мен тұқым қуалау заңдарын дұрыс түсіндірді (2 балл)

✅ Эпистаз және полимерияның әсерін түсіндірді (2 балл)

«Мәселелі оқыту әдісі»

2. Тапсырма:

Қала тұрғынының көз түсінің өзгеруі мен жүрек ауруларының белгілеріне әсер ететін генетикалық құбылыстарды зерттеңіз. Бұл белгілер эпистаз, комплиментарлық, полимерияның әсерлеріне негізделген.

• Әрбір құбылыстың ұрпаққа әсері қандай болады?

• Полимерия мен эпистаздың белгілерге әсерін түсіндіріңіз.

Дескриптор:

✅ Генетикалық құбылыстардың әсерлерін дұрыс түсіндірді (2 балл)

✅ Эпистаз және полимерия құбылыстарының ұрпаққа әсерін дәлелдеді (2 балл)

«Шығармашылық шешім» әдісі

3. Тапсырма:

Көз түсі мен жүрек ауруларының тұқым қуалауын зерттей отырып, осы белгілердің бір геннің немесе бірнеше геннің әсерінен қалыптасуы мүмкін бе? Бұл белгілердің тұқым қуалауын полимерия мен эпистаз тұрғысынан талдаңыз.

• Егер көз түсінің өзгеруі тек бір генге байланысты болса, оның фенотипі қандай болады?

• Жүрек ауруларының белгілерінің полимериялық әсерін сипаттаңыз.

Дескриптор:

✅ Полимерия мен эпистазды дұрыс түсіндірді (2 балл)

✅ Генетикалық белгілердің ықпалы мен комбинацияларын дұрыс талдады (2 балл)

«Практикалық зерттеу» әдісі

4. Тапсырма (Сәйкестендіру):

1. Эпистаз

2. Полимерия

3. Комплиментарлық

A) Бірнеше геннің бір белгі қалыптастыруға қатысуы

B) Бір геннің әсері басқа геннің әсерін басуы

C) Белгілердің тәуелсіз бірігуі

Дескриптор:

✅ Әр генетикалық заңды дұрыс сәйкестендірді (2 балл)

✅ Түсіндіру мен жауаптың дәлдігін қамтамасыз етті (1 балл)

«Шешім іздеу» әдісі

5. Тапсырма:

Мендельдің тұқымқуалау заңдарын зерттеу және оларды қолдану қазіргі генетикалық зерттеулерде қандай артықшылықтарға ие? Олардың генетикалық аурулар мен агротехнологиялар сияқты практикалық қолдану салаларына әсерін түсіндіріңіз.

Дескриптор:

✅ Мендельдің зерттеулерінің маңыздылығын түсіндірді (2 балл)

✅ Заманауи қолдану салаларын дұрыс сипаттады (2 балл)

Контекст: Қалада тұратын азаматтың денсаулығында өзгерістер байқалады. Ол көз түсінің өзгертулерін, қан қысымының жоғарылауын және жүрек ауруларының белгілерін көреді. Ол бұл өзгерістердің тұқым қуалаушылықпен байланысын түсінуге ұмтылады. Мұның барлығы оның денсаулығына әсер етіп, оның ағзасындағы аллельді және аллельді емес гендердің өзара әрекеттесуін зерттеуге деген қызығушылығын тудырады. Ол осы белгілердің ұрпаққа қалай берілуін, сонымен қатар эпистаз, комплиментарлық және полимерия құбылыстарын зерттеуді жоспарлап отыр.

1.Жауабы:

Генотип: АА немесе Аа (сау) мен аа (ауру) болса, ұрпақтарда ауру мен сау белгілердің қатынасы 1:1 болуы мүмкін.

Эпистаз және полимерия бұндай белгілердің дамуына және комбинациясына әсер етеді, нәтижесінде гендер арасындағы әсер бір-бірін басып немесе бірігіп, жаңа фенотиптерді қалыптастыруы мүмкін.

2. Жауабы:

Эпистаз: Бір геннің екінші геннің әсерін басуы мүмкін, яғни жүрек ауруына себеп болатын геннің басқа гендермен өзара әрекеттесуі бұл белгіні көрсетуге мүмкіндік бермейді.

Компенсаторлық әсер: Бір геннің басқа гендермен әрекеттесуі бір белгіге әсер етеді. Мысалы, көз түсінің өзгеруі тек Аа генотипімен ғана көрінеді.

Полимерия: Әр түрлі аллельдердің өзара әрекеттесуінің нәтижесінде фенотипті өзгерту.

3. Жауабы:

Көз түсі: Егер көз түсі бір генге байланысты болса, онда екі фенотипті белгілердің таралуы 3:1 қатынасында болады.

Жүрек ауруы: Бұл аурудың белгілері бірнеше геннің комбинациясына тәуелді болуы мүмкін, полимерия нәтижесінде гендер арасындағы әрекеттесу өзгеріссіз сақталып, жаңа фенотипті қалыптастыруы мүмкін.

4. Жауабы:

1 - B

2 - A

3 – C

5. Жауабы:

Мендельдің заңдары генетикалық аурулар диагностикасы, ГМО өндіру, және қоршаған ортаға бейімделген өсімдіктерді жасау үшін қолданылады. Олар ауруларды алдын-ала болжауға және жаңа ауыл шаруашылық өнімдерін жасауға мүмкіндік береді.