7-сынып, Биология, Зертханалық жұмыс жинағы ЖАУАБЫМЕН

Зертханалық жұмыс: "Жергілікті жердің экожүйелерін зерттеу (мектеп ауласы мысалында)".

№1 зертханалық жұмыс. Жергілікті жердегі экожүйені зерттеу (мектеп үлескісі мысалында)

Мақсаты: экожүйе құрамбөліктерін сипаттауды үйрену.

Құрал-жабдықтар: сызғыш, лупа, ауа термометрі, үшкір таяқша.

Жұмыс барысы:

1. Мектеп жанындағы аумақтан едәуір бірдей табиғат үлескісін таңдап алыңдар.

2. Осы экожүйедегі жансыз (өлі) табиғат құрамбөліктеріне жоспар бойынша сипаттама беріңдер: топырақ түсі, құрылымы (сазды немесе құмды), ауа райы, климаттық жағдайлар (температура, ылғалдылық, жауын-шашынның, шықтың түсуі), ауа жағдайы (ластануы, тозаң-данғандығы).

2. Сынауыққа йодтың ашық қоңыр түсті ерітіндісін дайындаңдар. Йод ерітіндісі крахмал көмірсуымен әрекеттескенде көкшіл түс пайда болады. Йод ерітіндісін әртүрлі өнімдері бар сынауыққа құйыңдар. Кандай өнімде крахмал бар екені туралы қорытынды жасаңдар.

3. Сутек асқын тотығы белгілі бір нәруызбен әрекеттескенде 1-2 минут көпіршік түзіледі. Сутек асқын тотығын әртүрлі өнімдері бар сынауыққа құйындар. Қандай сынауықта сутек асқын тотығымен әрекеттесетін нәруыздар бар екені туралы қорытынды жасаңдар.

4. Нәруыз болса, сынауықты шайқағанда, су ерітіндісінде көбік түзіледі. Әртүрлі өнімдері бар сынауыққа су құйып, шайқаңдар. Қандай өнімде нәруыз бар екені туралы қорытынды жасаңдар.

5. Сүзгі қағазын ортасынан бүктеңдер. Оның ішіне зерттелетін өнімнен салып, келсаппен езіңдер. Өнімді алындар. Сүзгі қағазда май дақтары байқала ма? Қандай өнімде май бар екені туралы қорытынды жасаңдар.

6. Әртүрлі тамақ өнімдерінде органикалық заттар бар екені туралы жалпы қорытынды жасаңдар.

Зертханалық жұмыс: "Жергілікті жердің экожүйелерін зерттеу (мектеп ауласы мысалында)"

Жауаптар (оқушы әрекетімен толықтырылған):

Жансыз (өлі) табиғат құрамбөліктерін зерттеу:

Оқушы әрекеті: Мектеп ауласынан табиғат үлескісін таңдап алады. Сызғыш, лупа және ауа термометрін пайдаланып, топырақтың түсі мен құрылымын, ауа температурасы мен ылғалдылығын өлшейді.

Нәтиже:

Топырақ: Түсі – қоңыр, құрылымы – сазды.

Ауа райы: Температура – 22°C, ылғалдылық қалыпты.

Ауа жағдайы: Таза, тозаңдану деңгейі төмен.

Қорытынды: Табиғаттың жансыз құрамбөліктері тірі ағзалардың өсуі мен дамуына қолайлы жағдай жасайды.

Крахмалдың бар-жоғын анықтау:

Оқушы әрекеті: Йод ерітіндісін дайындап, оны әртүрлі өнімдерге қосады. Әр сынауықты мұқият бақылайды.

Нәтиже:

Картоп сынауықтағы йод ерітіндісі көкшіл түске боялды. Бұл өнімнің құрамында крахмал бар екенін көрсетеді.

Бидай дәнінде де крахмал анықталды.

Нәруыздың бар-жоғын анықтау (Сутек асқын тотығы):

Оқушы әрекеті: Әртүрлі өнімдерді сынауықтарға салып, олардың үстіне сутек асқын тотығын құяды. 1-2 минут ішінде қандай да бір көбік пайда болғанын бақылайды.

Нәтиже:

Ет сынауықта көпіршік түзілді, бұл өнімде нәруыз бар екенін дәлелдейді.

Нәруыздың бар-жоғын анықтау (Суды шайқау):

Оқушы әрекеті: Сынауықтарға су құйып, оларды жақсылап шайқайды.

Нәтиже:

Жұмыртқа ақуызы бар сынауықта шайқағаннан кейін көбік түзілді, бұл нәруыздың бар екенін көрсетеді.

Майдың бар-жоғын анықтау:

Оқушы әрекеті: Сүзгі қағазды бүктеп, оның ішіне күнбағыс дәнін салады. Келсаппен майдалап, қағазда қалған дақты бақылайды.

Нәтиже:

Сүзгі қағазда май дақтары анық байқалды, бұл өнімнің құрамында май бар екенін дәлелдейді.

Жалпы қорытынды:

Оқушы әрекеті: Әртүрлі тәжірибелердің нәтижелерін талдап, дәптерге жазып, қорытынды жасайды.

Нәтиже: Тамақ өнімдерінің құрамында көмірсулар, нәруыздар және майлардың бар екені анықталды.

Дескрипторлар:

Жансыз табиғат құрамбөліктерін сипаттайды — 2 балл

Крахмалдың барын анықтайды (Йод ерітіндісі) — 2 балл

Нәруыздың барын көрсетеді (Сутек асқын тотығы) — 2 балл

Нәруыздың барын көрсетеді (Суды шайқау) — 1 балл

Майдың барын көрсетеді (Сүзгі қағаз) — 1 балл

Жалпы қорытынды жасайды — 1 балл

Барлығы: 9 балл

Модельдеу "Қоректік тізбек пен торды құру".

№1 модельдеу. Қоректік тор мен тізбектің құрылысы

Шартты экожүйедегі қоректік тор мен тізбек үлгісін жасаңдар: шөптер, буталар, ағаштар, саңырауқұлақтар, шұбалшаң, шырмауық, Күн, көртышқан, шегіртке, көбелек, қырғи, торғай, түлкі, көкшымшық, қоян, жапалақ.

Модельдеу: "Қоректік тізбек пен торды құру"

Жауаптар:

Қоректік тізбек үлгісі:

Күн → Шөптер → Шегіртке → Торғай → Қырғи

Күн → Буталар → Қоян → Жапалақ

Күн → Ағаштар → Көбелек → Көкшымшық → Түлкі

Күн → Шөптер → Шұбалшаң → Көртышқан → Жапалақ

Қоректік тор үлгісі:

Өндірушілер: Шөптер, буталар, ағаштар, шырмауық.

Бірінші реттік тұтынушылар: Шегіртке, қоян, көбелек, шұбалшаң.

Екінші реттік тұтынушылар: Торғай, көкшымшық, көртышқан.

Үшінші реттік тұтынушылар: Қырғи, түлкі, жапалақ.

Дескрипторлар:

Қоректік тізбек құра алады — 2 балл

Қоректік тор элементтерін дұрыс орналастырады — 2 балл

Өндірушілер мен тұтынушыларды ажыратады — 1 балл

Зертханалық жұмыс "Судың тірі ағзалар үшін маңызы мен қасиеттерін зерттеу".

№2 зертханалық жұмыс. Тірі ағзалар үшін судың қасиеті мен маңызын сипаттау

Мақсаты: тәжірибе негізінде судың кейбір қасиеттеріне көз жеткізу, оның тірі ағза үшін маңызы туралы қорытынды жасау.

Құрал-жабдықтар: су, мұз түйірі, су термометрі, сынауық, жандырғы, 5х5 см дәптер қағазы, әртүрлі монеталар, шыны капилляр түтікшесі, өлшеуіш стақан немесе колба, Петри табақшасы.

Орындауға арналған тапсырмалар

1. Ыдысқа су құйып, оған мұз салыңдар. Не байқалады? Мұз жеңіл ме, әлде су жеңіл ме? Оның ағза үшін қандай маңызы бар?

2. Сынауыққа су құйып, оны қайнағанша қыздырыңдар. Қайнаған су температурасын өлшеңдер. Судың бөлме температурасына дейін суу уақытын анықтаңдар. Судың жылусыйымдылығы туралы не айтуға болады? Оның тірі ағза үшін қандай маңызы бар?

3. Суы бар стақанға немесе колбаға капилляр түтікшені сал. Не байқалады? Егер түтіктің бос ұшын саусағыңмен жауып, стақаннан алса, не болады? Судың қандай қасиетін байқадыңдар? Оның тірі ағза үшін қандай маңызы бар?

4. Петри табақшасына су құйыңдар Судың бетіне абайлап, 5х5 см дәптер парағын қойыңдар. Қағаздың ортасына ең кішкентай монетаны қойыңдар. Не байқадыңдар? Ол монетаны алып, оның орнына үлкендеуін қойыңдар. Судың беттік керілу күші туралы не айтуға болады? Эксперименттердің қайсысынан су молекуласының когезия және адгезия құбылыстарын байқадыңдар? Осы қасиеттердің тірі ағзалар үшін қандай маңызы бар?

Зертханалық жұмыс: "Судың тірі ағзалар үшін маңызы мен қасиеттерін зерттеу"

Жауаптар (оқушы әрекетімен толықтырылған):

Мұздың суда қалқуы:

Оқушы әрекеті: Ыдысқа су құйып, оған мұз түйірін салады. Бақылау жүргізеді.

Нәтиже: Мұз судан жеңіл болғандықтан, ол судың бетінде қалқып тұрады.

Маңызы: Мұз қабаты қыста су бетін жауып, төменгі қабаттағы тіршілікке жылу сақтайды және су экожүйелеріндегі организмдерді суықтан қорғайды.

Судың жылусыйымдылығы:

Оқушы әрекеті: Сынауыққа су құйып, жандырғы көмегімен қайнатады. Қайнаған су температурасын өлшейді (100°C). Су бөлме температурасына дейін суығанша уақытты белгілейді.

Нәтиже: Судың жылусыйымдылығы жоғары, ол температураны баяу өзгертеді.

Маңызы: Бұл қасиет тірі ағзалардың дене температурасын тұрақты ұстап, экожүйелердің тұрақтылығын сақтауға көмектеседі.

Капиллярлық қасиет:

Оқушы әрекеті: Суы бар стақанға капилляр түтікшесін салып, судың қалай көтерілуін бақылайды. Кейін түтіктің бос ұшын саусағымен жауып, стақаннан шығарып, судың орнында қалуын бақылайды.

Нәтиже: Су капилляр түтікше бойымен жоғары көтеріледі және түтіктен шықпайды.

Маңызы: Бұл қасиет өсімдіктерде судың тамырдан жапырақтарға дейін тасымалдануын қамтамасыз етеді.

Судың беттік керілу күші:

Оқушы әрекеті: Петри табақшасына су құйып, 5х5 см дәптер парағын бетіне қояды. Қағаздың ортасына ең кіші монетаны, кейін үлкен монетаны қояды. Судың беттік керілу күшін бақылайды.

Нәтиже: Кішкентай монета су бетінде қалқып тұрады, ал үлкен монета суға батады.

Маңызы: Судың беттік керілу күші тірі ағзалар үшін (мысалы, су бетіндегі жәндіктердің қозғалысы) маңызды. Бұл қасиет судың когезия және адгезия күштері арқылы пайда болады.

Дескрипторлар:

Мұздың суда қалқуын және оның маңызын түсіндіреді — 2 балл

Судың жылусыйымдылық қасиетін көрсетеді және маңызын түсіндіреді — 2 балл

Капиллярлық қасиетті анықтайды және оның өсімдіктер үшін маңызын түсіндіреді — 2 балл

Судың беттік керілу күшін сипаттайды және тірі ағзалар үшін маңызын талдайды — 2 балл

Барлығы: 8 балл

Зертханалық жұмыс: "Азық-түліктерде көмірсулар, нәруыздар және майлардың бар болуын зерттеу".

№3 зертханалық жұмыс. Тамақ өнімдерінде көмірсулардың, нәруыздар мен майлардың болатынын зерттеу

Мақсаты: тәжірибе негізінде тамақ өнімдерінің құрамында органикалық заттардың болатынына көз жеткізу.

Құрал-жабдықтар: су, йод ерітіндісі, сутек асқын тотығы, сүзгі қағаз, өлшегіш стақан немесе колба, сынауықтар, тамақ өнімдері (ет, картоп, күнбағыс дәні, бидай, арпа т.б.).

Орындауға арналған тапсырмалар

1. Өсімдік дәндерін келіде ұнтақтаңдар. Картоп, ет, қолда бар басқа да өнімдерді майдалаңдар. Оларды және сұйық өнімдерді жеке-жеке сынауықтарға салыңдар.

2. Сынауыққа йодтың ашық қоңыр түсті ерітіндісін дайындаңдар. Йод ерітіндісі крахмал көмірсуымен әрекеттескенде көкшіл түс пайда болады. Йод ерітіндісін әртүрлі өнімдері бар сынауыққа құйындар. Кандай өнімде крахмал бар екені туралы қорытынды жасаңдар.

3. Сутек асқын тотығы белгілі бір нәруызбен әрекеттескенде 1-2 минут көпіршік түзіледі. Сутек асқын тотығын әртүрлі өнімдері бар сынауыққа құйыңдар. Қандай сынауықта сутек асқын тотығымен әрекеттесетін нәруыздар бар екені туралы қорытынды жасаңдар.

4. Нәруыз болса, сынауықты шайқағанда, су ерітіндісінде көбік түзіледі. Әртүрлі өнімдері бар сынауыққа су құйып, шайқандар. Қандай өнімде нәруыз бар екені туралы қорытынды жасаңдар.

5. Сүзгі қағазын ортасынан бүктеңдер. Оның ішіне зерттелетін өнімнен салып, келсаппен езіңдер. Өнімді алындар. Сүзгі қағазда май дақтары байқала ма? Қандай өнімде май бар екені туралы қорытынды жасаңдар.

6. Әртүрлі тамақ өнімдерінде органикалық заттар бар екені туралы жалпы қорытынды жасаңдар.

Зертханалық жұмыс: "Азық-түліктерде көмірсулар, нәруыздар және майлардың бар болуын зерттеу"

Жауаптар (оқушы әрекетімен толықтырылған):

Крахмал анықтау (Йод ерітіндісі):

Оқушы әрекеті: Оқушылар өсімдік дәндерін (мысалы, бидай мен арпа) келіде ұнтақтайды, картоп пен басқа өнімдерді майдалап, сынауықтарға салады. Әр сынауыққа йодтың ашық қоңыр түсті ерітіндісін құяды.

Нәтиже: Йод ерітіндісі бар сынауықтағы картоп пен бидай көкшіл түске боялады. Бұл олардың құрамында крахмал бар екенін көрсетеді.

Нәруыз анықтау (Сутек асқын тотығы):

Оқушы әрекеті: Оқушылар әртүрлі өнімдерді сынауықтарға салып, олардың үстіне сутек асқын тотығын құяды. Әр сынауықты мұқият бақылайды.

Нәтиже: Ет өнімін қосқан сынауықта көбік пайда болды. Бұл нәруыздың бар екенін дәлелдейді.

Нәруыз анықтау (Суды шайқау):

Оқушы әрекеті: Оқушылар әртүрлі өнімдерден сынауықтарға су құяды және сынауықтарды жақсылап шайқайды.

Нәтиже: Жұмыртқа ақуызы бар сынауықта шайқаған кезде көбік түзілді. Бұл нәруыздың болуын көрсетеді.

Май анықтау (Сүзгі қағаз):

Оқушы әрекеті: Сүзгі қағазын ортасынан бүктеп, зерттелетін өнімді салады (мысалы, күнбағыс дәнін). Келсаппен езіп, сүзгі қағаздағы май дақтарын бақылайды.

Нәтиже: Күнбағыс дәні зерттелгенде сүзгі қағазда май дақтары анық байқалды. Бұл оның құрамында май бар екенін дәлелдейді.

Жалпы қорытынды:

Оқушы әрекеті: Барлық тәжірибені аяқтап, нәтижелерді дәптерлеріне жазып, органикалық заттардың әртүрлі өнімдердегі болуын сипаттайды.

Нәтиже: Әртүрлі тамақ өнімдерінде көмірсулар, нәруыздар және майлардың бар екені анықталды.

Дескрипторлар:

Крахмалдың барын анықтайды (Йод ерітіндісі тәжірибесі) — 2 балл

Нәруыздардың барын дәлелдейді (Сутек асқын тотығы тәжірибесі) — 2 балл

Нәруыздардың барын көрсетеді (Суды шайқау тәжірибесі) — 1 балл

Майдың барын көрсетеді (Сүзгі қағаз тәжірибесі) — 1 балл

Жалпы қорытынды жасайды — 1 балл

Барлығы: 7 балл

Зертханалық жұмыс: "Сабақтың ішкі құрылысын зерттеу".

№4 зертханалық жұмыс. Сабақтың ішкі құрылысын зерттеу

Зертханалық жұмыс: "Жылдық сақинаны санау".

№11 зертханалық жұмыс. Жылдық сақинаны санау

Мақсаты: ағаш сабағының ішкі құрылысын қарау, жылдық сақинаны санау.

Құрал-жабдықтар: әртүрлі ағаштардың көлденең қимасы (жуандығы 10 см), лупа.

Орындауға арналған тапсырмалар

1. Ұлғайтқыш шыны арқылы жуандығы әртүрлі ағаш діңінің қимасын қарап, жылдық сақиналарын табындар. Олардың сабақтың қандай қабатында түзілгенін анықтаңдар. Жылдық сақинаны санап,

әрбір ағаштың жасын айтыңдар.

2. Жылдық сақинаның қалыңдығын (жұқа, қалың) қарап, ағаштың өсуіне әсер еткен ауа райы жағдайын түсіндіріңдер.

3. Қарастырылған ағаш қимасын оқулықтағы суретпен салыстырындар.

Зертханалық жұмыс: "Сабақтың ішкі құрылысын зерттеу"

Жауаптар (оқушы әрекетімен толықтырылған):

Сабақтың ішкі қабаттарын зерттеу:

Оқушы әрекеті: Ағаш діңінің көлденең қимасын алып, лупа арқылы әр қабатын мұқият зерттейді.

Нәтиже:

Сабақтың ішкі қабаттары: өзек, сүрек (жылдық сақиналар), камбий, тін, қабық.

Жылдық сақиналар сүрек қабатында түзілген.

Жылдық сақиналардың құрылысын салыстыру:

Оқушы әрекеті: Әртүрлі ағаштардың жылдық сақиналарын санап, олардың арасындағы айырмашылықтарды анықтайды.

Нәтиже:

Жылдық сақиналар саны ағаштың жасын көрсетеді. Мысалы, ағашта 10 сақина болса, оның жасы 10 жыл.

Жылдық сақиналардың қалыңдығы:

Оқушы әрекеті: Жылдық сақиналардың қалыңдығын зерттейді (жұқа немесе қалың) және олардың ауа райы жағдайына тәуелділігін түсіндіреді.

Нәтиже:

Қалың сақиналар жылы және қолайлы климат жағдайында қалыптасады.

Жұқа сақиналар суық немесе құрғақ жылдарды көрсетеді.

Оқулықтағы суретпен салыстыру:

Оқушы әрекеті: Ағаштың ішкі құрылысын оқулықтағы суретпен салыстырады, ұқсастықтар мен айырмашылықтарды талдайды.

Нәтиже: Ағаш құрылымы оқулықтағы суретпен сәйкес келеді.

Зертханалық жұмыс: "Жылдық сақинаны санау"

Жауаптар (оқушы әрекетімен толықтырылған):

Жылдық сақиналарды табу және санау:

Оқушы әрекеті: Ағаш діңінің көлденең қимасын қарап, жылдық сақиналарды табады және санайды.

Нәтиже:

Әрбір сақина ағаштың бір жылдық өсуін көрсетеді. Мысалы, 15 сақина бар ағаштың жасы 15 жыл.

Сақиналардың қалыңдығы:

Оқушы әрекеті: Сақиналардың қалыңдығын өлшеп, климаттық жағдайларды талдайды.

Нәтиже:

Жылы және ылғалды жылдарда сақиналар қалың болады.

Суық және құрғақ жылдарда сақиналар жұқа болады.

Суретпен салыстыру:

Оқушы әрекеті: Қимада көрінген жылдық сақиналарды оқулықтағы суретпен салыстырады.

Нәтиже: Сақиналардың құрылымы оқулық суреттерімен толық сәйкес келеді.

Дескрипторлар:

Сабақтың ішкі құрылысын анықтайды — 2 балл

Жылдық сақиналарды санап, ағаштың жасын анықтайды — 2 балл

Жылдық сақиналардың қалыңдығы мен ауа райы арасындағы байланысты түсіндіреді — 2 балл

Оқулықтағы суретпен салыстыру жасайды — 1 балл

Барлығы: 7 балл

Зертханалық жұмыс: "Тамыр аймақтарын зерттеу".

№5 зертханалық жұмыс. «Тамыр аймақтарын зерттеу»

Мақсаты: тамырдың өсу аймағындағы түзуші ұлпа мысалында тамыр аймақтарын зерттеу.

Құрал-жабдықтар: бидай мен бұршақ өскіндері, микроскоп, ұлғайтқыш шыны және т.б.

Орындауға арналған тапсырмалар

1. Бұршақ пен бидай өскіндерінің тамырларын салыстыру арқылы олардың қандай тамыр жүйесіне жататынын анықтаңдар.

2. Бидайдың жас өскіндерінің тамырларын ұлғайтқыш шыны арқылы қарап, тамыр аймақтарын анықтаңдар.

3. Тамыр түктері бар тамыр аймақтарын тауып, олар орналасқан бөлік мөлшерін анықтаңдар.

4. Тамыр ұшынан препарат дайындаңдар (бойлық қимасы). Оны микроскоп арқылы зерттеңдер.

5. Бөліну және өсу аймақтарындағы жасушалардың құрылысын қараңдар. Олардың қандай айырмашылығы бар? Суреттерін салыңдар.

6. Тамыр оймақшасының суретін салып, оны оқулықтағы суретпен салыстырыңдар.

Ескерту: микропрепарат дайындау үшін тамыр ұшынан кесіп алып (5 мм), су тамызып, жабын шынысымен жауып қойыңдар.

Зертханалық жұмыс: "Тамыр аймақтарын зерттеу"

Жауаптар (оқушы әрекетімен толықтырылған):

Тамыр жүйесін анықтау:

Оқушы әрекеті: Бұршақ пен бидай өскіндерінің тамырларын зерттейді, олардың құрылымын салыстырады.

Нәтиже:

Бұршақ өскіні – кіндік тамыр жүйесіне жатады.

Бидай өскіні – шашақ тамыр жүйесіне жатады.

Бидай тамыр аймақтарын анықтау:

Оқушы әрекеті: Бидайдың жас өскіндерінің тамырларын ұлғайтқыш шыны арқылы қарап, аймақтарды табады.

Нәтиже: Тамыр ұшында бөліну аймағы, өсу аймағы, тамыр түктері аймағы және өткізу аймағы анықталды.

Тамыр түктері бар аймақты зерттеу:

Оқушы әрекеті: Тамыр түктері орналасқан аймақты табады және оның ұзындығын өлшейді.

Нәтиже: Тамыр түктері аймағы тамырдың ортаңғы бөлігінде орналасқан, ұзындығы шамамен 2-3 мм.

Микропрепарат дайындау:

Оқушы әрекеті: Тамырдың ұшын кесіп алып, су тамызып, жабын шынысымен жабады және микроскоп арқылы зерттейді.

Нәтиже: Тамыр ұшының бойлық қимасынан тамыр оймақшасы, бөліну аймағы, өсу аймағы, тұрақтану аймағы анықталды.

Бөліну және өсу аймақтарын зерттеу:

Оқушы әрекеті: Микроскоп арқылы бөліну және өсу аймақтарындағы жасушаларды қарастырады және олардың құрылысын салыстырады.

Нәтиже:

Бөліну аймағының жасушалары: Ұсақ, тығыз орналасқан, белсенді бөлінеді.

Өсу аймағының жасушалары: Ірі, ұзын болып созылған, өсу процесін қамтамасыз етеді.

Тамыр оймақшасының суретін салу:

Оқушы әрекеті: Тамыр оймақшасының суретін салып, оны оқулықтағы суретпен салыстырады.

Нәтиже: Тамыр оймақшасының құрылымы оқулықтағы суретпен сәйкес келеді.

Дескрипторлар:

Тамыр жүйесін анықтайды және олардың айырмашылығын түсіндіреді — 2 балл

Тамыр аймақтарын анықтайды және сипаттайды — 2 балл

Тамыр түктерінің орналасқан жерін анықтайды — 1 балл

Микропрепарат дайындап, тамыр аймақтарын зерттейді — 2 балл

Бөліну және өсу аймақтарының айырмашылығын көрсетеді — 2 балл

Тамыр оймақшасының суретін салады және оқулықтағы суретпен салыстырады — 1 балл

Барлығы: 10 балл

Зертханалық жұмыс: "Фотосинтез үдерісіне қажетті жағдайларды зерттеу".

№6 зертханалық жұмыс. Фотосинтез үдерісіне әсер ететін факторларды зерттеу

Мақсаты: фотосинтез үдерісіне әсер ететін факторлардың болуына көз жеткізу.

Құрал-жабдықтар: мүмкіндігінше бір жылғы, вегетативті жолмен көбейген және мөлшері бірдей (жапырақ мөлшері), 2-6 дана бөлме өсімдігі (қазтамақ, жебежапырақ және т.б.), спирт, су моншасы, йод, жарық өткізбейтін қағаз немесе қараңғы бөлме (болса температуралық камера), ун.

Жұмыс барысы.

Бул жумысты өткізу үшін өсімдікті алдын ала әртүрлі жағдайдағы жерге қояды.

1. Жарықтың әсерін көрсету үшін бір өсімдікті жарық жақсы түсетін, жеткілікті суарылатын жерге қояды. Екінші бір өсімдіктің жапырағын жарық өткізбейтін қағазбен жабады немесе қараңғы бөлмеде 1-2 аптаға қалдырады. Сонымен қатар жарық жақсы түсетін, жеткілікті суарылатын жердегі бір өсімдіктің немесе бірінші өсімдіктің бірнеше жапырағына қалың етіп ұн себуге болады. Жарық жақсы түсетін жердегі үшінші өсімдікті солып қалмайтындай етіп және

қайтымсыз үдеріс жүрмеу үшін 5-10 күн бойы барынша аз суару керек. Төртінші және (немесе) бесінші өсімдікті жарық жақсы түсетін, жақсы суарылатын, температурасы төмен (+3-4°С) және (немесе) жоғары (+60-65°С) температуралық камераға 3-4 күнге орналастырады.

2. Өртүрлі жағдайдағы жерге қойылған өсімдік жапырақтары хлорофилін жою үшін су моншасында, спирт ерітіндісінде қыздырылады. Содан кейін өсімдіктерді йодтың ерітіндісіне (10 мл суға 4-5 тамшы) салады. Фотосинтез барысында түзілген крахмал йодтың ерітіндісі-

мен әрекеттескен кезде көкшіл (көк) түске боялады. Әртүрлі жағдайдағы өсімдіктердің жапырақтарының боялу қарқындылығын бақыландар.

3. Мәліметтерді кесте түрінде дәптерге жазыңдар.

Өсімдік тіршілігінің жағдайы	Қалыпты жарық және ылғал	Қалыпты жарық және шамалы ылғал	Жарық жоқ, қалыпты ылғал	Жапырақтарына ұн себілген	Температура
					Төмен	Жоғары
Бояу қарқындылығы (крахмалдың болуы)

Берілген сұрақтарға жауап беріңдер.

1. Неліктен крахмал мөлшері бойынша фотосинтез үдерісінің

қарқындылығы туралы айтуға болады?

2. Қандай өсімдік жапырағында мүлде крахмал жок?

3. Жапыраққа себілген ұн қандай табиғат құбылысының әсерін

көрсетеді?

4. Фотосинтез үдерісіне әртүрлі факторлардың әсері туралы қоры-

тынды жасаңдар.

Зертханалық жұмыс: "Өсімдіктердің тыныс алуын зерттеу".

№7 зертханалық жұмыс. Өсімдіктердің тыныс алуын зерттеу

Мақсаты: өсімдіктердің тыныс алатынын анықтау.

Құрал-жабдықтар: мүмкіндігінше бір жылғы, вегетативті жолмен көбейген және мөлшері бірдей (жапырақ мөлшері) 2-6 дана бөлме өсімдігі (қазтамақ, жебежапырақ және т.б.), 2 табақ, шыны

конырау. Қараңғы шкаф, әк суы бар 2 ыдыс, кішкентай 2 балауыз шам, түймелер, сіріңке.

Жұмыс барысы.

Бул жұмысты жасау үшін жақсы суарылған өсімдіктерді әк суы бар ыдыстармен бірге жайпақ табаққа қояды. Содан кейін әрбір өсімдікті мөлдір шыны қоңыраумен жауып қояды. Енді оларды

әртүрлі жағдайда: біреуін жарық жақсы түсетін жерге, екіншісін шкафқа немесе жарық түспейтін жерге 5-7 күнге қалдырады. Осы уақытта қоңырау көтерілмейді және өсімдіктер суарылмайды.

1. Әк суының түсі қалай өзгергенін бақыландар.

2. Кішкентай балауыз шамды түйменің үстіне қойып, оны жағындар. Содан кейін оны абайлап шыны қоңыраудың астына ауа барынша бармайтындай етіп жайпақ табаққа орналастырыңдар.

Қоңыраудың бір шетінен жайлап көтеріп, түймедегі балауыз шамды қойып, қоңырауды түсіріңдер.

3. Қандай балауыз шамның жарық болып ұзақ жанатынын бақыландар.

Мәліметтерді кесте түрінде дәптерге жазыңдар.

Зерттелетін белгі	Өсімдік тіршілігінің жағдайы
	Жарықтағы	қараңғыдағы
Әк суының түсі және мөлдірлігі
Балауыз шамының жану қарқындылығы және уақыты

4. Берілген сұрақтарға жауап беріңдер.

а) Неліктен тәжірибе нәтижелерінде айырмашылық бар? Ол фотосинтез үдерісіне қалай байланысты?

3) Бөлінген қандай газдан әк суы лайланады?

б) Жану үшін қандай газ керек? Оның мөлшері әртүрлі жағдайдағы өсімдіктерде қалай және неліктен айырмашылық жасады?

5. Зертханалық жұмыс нәтижелері бойынша жалпы қорытынды жасаңдар.

Зертханалық жұмыс: "Фотосинтез үдерісіне қажетті жағдайларды зерттеу"

Жауаптар (оқушы әрекетімен толықтырылған):

Фотосинтез үдерісінің қарқындылығын крахмал мөлшері бойынша анықтау:

Оқушы әрекеті: Әртүрлі жағдайға қойылған өсімдіктердің жапырақтарын зерттейді және олардың боялу қарқындылығын бақылайды.

Нәтиже:

Крахмал мөлшері фотосинтез үдерісінің қарқындылығын көрсетеді, себебі фотосинтез нәтижесінде түзілетін негізгі заттардың бірі — крахмал.

Крахмал мүлде жоқ жапырақ:

Оқушы әрекеті: Жапырақтарды йод ерітіндісіне салып, көкшіл түске боялған-боялмағанын тексереді.

Нәтиже: Жарық жоқ ортада немесе жапырағы ұнмен жабылған өсімдіктердің жапырағында крахмал жоқ.

Ұнның табиғат құбылысын көрсетуі:

Оқушы әрекеті: Жапыраққа себілген ұнның әсерін бақылайды және қорытынды жасайды.

Нәтиже: Ұн фотосинтезге қажетті жарықты өткізбейді, бұл табиғаттағы көлеңкелену құбылысын көрсетеді.

Фотосинтез үдерісіне әртүрлі факторлардың әсері туралы қорытынды:

Оқушы әрекеті: Жапырақтарды зерттеп, әртүрлі факторлардың фотосинтезге қалай әсер ететінін дәптерге жазып, кесте құрастырады.

Нәтиже:

Қалыпты жарық және ылғал: Жапырақтар көкшіл түске боялды, фотосинтез қарқынды жүрді.

Қалыпты жарық және шамалы ылғал: Крахмал мөлшері азайды, фотосинтез баяулады.

Жарық жоқ, қалыпты ылғал: Крахмал түзілмеді, фотосинтез жүрмеді.

Жапырақтарына ұн себілген: Крахмал жоқ, себебі жарық жетіспеді.

Төмен температура: Фотосинтез баяу жүрді, крахмал мөлшері аз болды.

Жоғары температура: Өсімдік солды, фотосинтез тоқтады.

Берілген сұрақтарға жауаптар:

Неліктен крахмал мөлшері бойынша фотосинтез үдерісінің қарқындылығы туралы айтуға болады?

Фотосинтез үдерісінің нәтижесінде түзілетін негізгі заттардың бірі — крахмал. Оның мөлшері фотосинтез қарқындылығын көрсетеді.

Қандай өсімдік жапырағында мүлде крахмал жоқ?

Жарық жоқ ортада немесе жапырағы ұнмен жабылған өсімдіктерде крахмал түзілмейді.

Жапыраққа себілген ұн қандай табиғат құбылысының әсерін көрсетеді?

Ұн фотосинтезге қажетті жарықты өткізбейді. Бұл табиғаттағы көлеңкелену құбылысының әсерін көрсетеді.

Фотосинтез үдерісіне әртүрлі факторлардың әсері туралы қорытынды:

Фотосинтез үдерісі жарық, ылғалдылық және температура секілді факторларға тәуелді. Қолайлы жағдайларда фотосинтез қарқынды жүреді, ал қолайсыз жағдайларда баяулап немесе толық тоқтайды.

Дескрипторлар:

Әртүрлі жағдайларда өсімдік жапырақтарын зерттейді және нәтижелерді салыстырады — 2 балл

Крахмал мөлшерін анықтап, фотосинтездің қарқындылығын түсіндіреді — 2 балл

Жапыраққа себілген ұнның әсерін сипаттайды және табиғат құбылысын түсіндіреді — 1 балл

Фотосинтез үдерісіне әртүрлі факторлардың әсері туралы қорытынды жасайды — 2 балл

Барлығы: 7 балл

Модельдеу: "Омыртқалы және омыртқасыз жануарлардың тыныс алу жүйесі мүшелерін салыстыру".

Тапсырма:

Ағза топтары және олардың тыныс алу мүшелерін сәйкестендір. Кестені толтыр.

Класс немесе типтің атауы	Өкілдері	Тыныс алу жүйесінің нөмірі
Қарапайымдар
Өрмекшітәрізділер
Жәндіктер
Балықтар
Қосмекенділер
Жорғалаушылар
Құстар
Сүтқоректілер

Зертханалық жұмыс: "Өсімдіктердің тыныс алу ерекшеліктерін өскіндер мысалында зерттеу".

№8 зертханалық жұмыс. Өскін мысалында өсімдіктердің бөліп шығару ерекшелігін зерттеу

Мақсаты: өскіндердің заттар бөліп шығаратынын анықтау.

Құрал-жабдықтар: мәдени өсімдіктердің 50 тұқымы (астық тұқымдас өсімдіктер; сұлы, бидай, арпа немесе бұршақ тұқымдас өсімдіктер - бұршақ, үрмебұршақ және т.б.), Петри табақшасы, 2 пластикалық стақан, мақта немес сүзгі қағазы, 2 жарты литрлік банка, әк суы бар 2 сынауық.

Жұмыс барысы

Бул жумысты жасау үшін 50 тұқымды 25-тен екі бөлікке бөледі. Тұқымның бір бөлігін ылғал мақта немесе сүзгі қағазы салынған Петри табақшасына салып қояды. Сөйтіп, өскін көктей бастағанша 1-3 кун куту керек. Содан кейін кесілген пластикалық стақанның біреуіне өнген тұқымдарды салып, бетін жауып қалмайтындай етіп су құяды. Екінші стақанға құрғақ тұқымдарды салады. Стақандарды әк суы бар тұрғыдагы (штатив) сынауықтармен (пробирка) бірге

жарты литрлік банканың астына қояды. 5-7 күннен кейін бақылау жүргізуге болады.

1. Ок суының түрі қалай өзгергенін бақыландар.

Берілген сұрақтарға жауап беріңдер.

2. Неліктен тәжірибе нәтижелерінде айырмашылық бар?

а) Ол өскіннің өсу үдерісіне қалай байланысты?

ә) Бөлінген қандай заттан әк суы лайланады?

б) Бұл өсіп жатқан өскінде қарқынды жүріп жатқан қандай үдерісті дәлелдейді?

3. Зертханалық жұмыс нәтижелері бойынша жалпы қорытынды жасаңдар.

Зертханалық жұмыс: "Өсімдіктердің тыныс алу ерекшеліктерін өскіндер мысалында зерттеу"

Жауаптар (оқушы әрекетімен толықтырылған):

Әк суының өзгерісін бақылау:

Оқушы әрекеті:

Ылғалды мақтада өнген тұқымдарды кесілген пластикалық стақанға салып, бетін жауып, әк суы бар сынауықпен бірге жарты литрлік банканың астына қояды.

Құрғақ тұқымдарды екінші стақанға салып, осындай әдіспен орналастырады.

5-7 күннен кейін әк суының түсін бақылайды.

Нәтиже:

Өнген тұқымдар орналасқан банканың ішіндегі әк суы лайланады.

Құрғақ тұқымдар тұрған банканың ішіндегі әк суы мөлдір болып қалады.

Неліктен тәжірибе нәтижелерінде айырмашылық бар?

а) Ол өскіннің өсу үдерісіне қалай байланысты?

Өнген өскіндер тыныс алу үдерісі кезінде көмірқышқыл газын бөліп шығарады, бұл әк суының лайлануына әкеледі. Құрғақ тұқымдар тыныс алмайды, сондықтан әк суы мөлдір болып қалады.

ә) Бөлінген қандай заттан әк суы лайланады?

Әк суы бөлінген көмірқышқыл газынан лайланады.

б) Бұл өсіп жатқан өскінде қарқынды жүріп жатқан қандай үдерісті дәлелдейді?

Бұл өскіндерде тыныс алу үдерісінің қарқынды жүріп жатқанын дәлелдейді.

Жалпы қорытынды:

Оқушы әрекеті: Тәжірибе нәтижелерін талдап, қорытынды жасайды.

Қорытынды:

Өсіп жатқан өскіндер тыныс алу кезінде көмірқышқыл газын бөліп шығарады.

Бұл олардың өсуіне қажетті энергияның тыныс алу арқылы бөлінетінін көрсетеді.

Құрғақ тұқымдарда тыныс алу жүрмейді, себебі олар белсенді емес.

Дескрипторлар:

Әк суының өзгерісін дұрыс бақылайды және түсіндіреді — 2 балл

Өнген және құрғақ тұқымдар арасындағы айырмашылықты түсіндіреді — 2 балл

Көмірқышқыл газының бөлінуін анықтайды және оның тыныс алуға байланысын түсіндіреді — 2 балл

Зертханалық жұмыс нәтижелері бойынша қорытынды жасайды — 2 балл

Барлығы: 8 балл

Зертханалық жұмыс: «Тізе рефлексі»

№9 зертханалық жұмыс. Тізе рефлексін зерттеу. Рефлекс доғасын анықтау

Мақсаты: мектеп дәрігері көмегімен тізе рефлексінің механизмін көрсетіңдер.

Құрал-жабдықтар: орындық, медициналық балға.

Орындауға арналған тапсырмалар

1. Бір оқушы орындыққа отырады. Бір аяғын екінші аяғының үстіне қояды.

2. Резеңке балғамен тізе қақпағынан сәл төмен жерге жайлап тигізу (соғу) керек. Согу әсерінен козу бұлшық етке беріледі де тізе бүгіледі.

3. Өздерің байқаған тізе рефлексінің рефлекс доғасын сызба түрінде бейнелендер. Оның әрбір бөлімі қайда орналасқанын сипаттаңдар.

Зертханалық жұмыс: «Тізе рефлексі»

Жауаптар (оқушы әрекетімен толықтырылған):

Тізе рефлексін бақылау:

Оқушы әрекеті:

Бір оқушы орындыққа отырады, бір аяғын екінші аяғының үстіне қояды.

Резеңке балғамен тізе қақпағынан сәл төмен жерге жайлап соғады.

Нәтиже:

Балға соққан кезде аяғы тізеден бүгіліп, қозғалыс пайда болады.

Рефлекс доғасын сызба түрінде бейнелеу:

Оқушы әрекеті:

Тізе рефлексінің рефлекс доғасын сызба түрінде көрсетеді.

Рефлекс доғасының әрбір бөлімін сипаттайды:

Рецепторлар: Бұлшық еттегі сенсорлы жүйке ұштары, олар соққы әсерінен қозады.

Сенсорлы нейрон: Қозуды жұлынға жеткізеді.

Жұлындағы орталық: Қозуды өңдеп, эффекторлы нейронға сигнал береді.

Эффекторлы нейрон: Сигналды бұлшық етке қайта жеткізеді.

Эффектор (бұлшық ет): Сигнал әсерінен жиырылып, тізенің бүгілуін қамтамасыз етеді.

Рефлекс доғасының бөліктерінің орналасуы:

Рецепторлар: Тізе қақпағынан сәл төмендегі бұлшық ет ұштарында орналасқан.

Сенсорлы нейрон: Қозуды жұлынның артқы бөлігіне тасымалдайды.

Жұлындағы орталық: Жұлынның сұр затында орналасқан.

Эффекторлы нейрон: Жұлынның алдыңғы бөлігінен бұлшық етке қозу береді.

Эффектор: Сигналды қабылдап, бұлшық еттің жиырылуын іске асырады.

Дескрипторлар:

Тізе рефлексін дұрыс бақылайды және механизмін түсіндіреді — 2 балл

Рефлекс доғасының сызбасын салады және әр бөлігін сипаттайды — 2 балл

Рефлекс доғасының бөліктерін дұрыс анықтайды және орналасуын сипаттайды — 2 балл

Модельдеу "Адам ағзасындағы тұқым қуалайтын және тұқым қуаламайтын белгілерді зерттеу".

№3 модельдеу. «Адам ағзасының тұқымқуалайтын және тұқымқуаламайтын белгілерін зерттеу»

Тапсырма:

Адамға тән белгілерді тұқымқуалайтын және тұқымқуаламайтынға бөліңдер:

Тұқымқуалайтын белгілері	Тұқымқуаламайтын белгілері

1. Көздің түсі

2. Шаштың түсі

3. Жейденің түсі

4. Терінің түсі

5. Шалбардың түсі

6. Мұрын пішіні

7. Бойы

8. Аяқ ұзындығы

9. Тырнақ ұзындығы

10. Шаштың бұйралығы

11. Сепкілдің болуы

12. Сурет сала білу

13. Ән сала білу (музыкалық қабілет)

14. Сөйлей білу

15. Кесте тіге білу

16. Меңнің болуы

17. Тыртықтың болуы

Модельдеу: «Адам ағзасының тұқымқуалайтын және тұқымқуаламайтын белгілерін зерттеу»

Жауаптар:

Тұқымқуалайтын белгілері:

Көздің түсі

Шаштың түсі

Терінің түсі

Мұрын пішіні

Бойы

Аяқ ұзындығы

Шаштың бұйралығы

Сепкілдің болуы

Меңнің болуы

Тұқымқуаламайтын белгілері:

Жейденің түсі

Шалбардың түсі

Тырнақ ұзындығы

Сурет сала білу

Ән сала білу (музыкалық қабілет)

Сөйлей білу

Кесте тіге білу

Тыртықтың болуы

Қорытынды:

Тұқымқуалайтын белгілер генетикалық ақпарат арқылы ата-анасынан ұрпағына беріледі (мысалы, көздің түсі, сепкілдің болуы).

Тұқымқуаламайтын белгілер өмірлік тәжірибе, қоршаған орта және жеке қабілет арқылы қалыптасады (мысалы, киім түсі, сурет салу қабілеті).

Зертханалық жұмыс: "Өсімдіктердегі вегетативті көбею тәсілдері".

№ 10 зертханалық жұмыс. «Өсімдіктердің вегетативті көбею тәсілдері»

Мақсаты: бөлме өсімдіктерін қалемшеден өсіру мысалында вегетативті көбею тәсілдерін зерттеу.

Құрал-жабдықтар: бөлме өсімдіктері, топырақ, құм немесе ұсақ тастар, гүл өсіретін құмыралар, бақша қайшысы, банкалар.

Орындауға арналған тапсырмалар

1. Колеус, пеларгония, қынагүл (бальзамин) және т.б. бөлме өсімдіктерінен 3-4 жапырағы бар қалемшеден кесіп алындар.

2. Түбіне құм (2-3 см), бетіне құнарлы топырақ салынған гүл өсіретін құмыраны дайындаңдар.

3. Топырақты ылғалдап, оған қалемшені отырғызыңдар. Топырақтың ылғалы буланып кетпеу үшін қалемшені банкамен жауып қойындар. Осындай жағдайда 2-3 күннен кейін банканы алыңдар.

Жақсы күтім болса, шыны банкасыз-ақ қалемше тамырланады.

Зертханалық жұмыс: "Өсімдіктердегі вегетативті көбею тәсілдері"

Жауаптар (оқушы әрекетімен толықтырылған):

Қалемшеден өсімдіктерді кесіп алу:

Оқушы әрекеті: Бөлме өсімдіктерінен (мысалы, колеус, пеларгония, қынагүл) 3-4 жапырағы бар қалемшені бақша қайшысын пайдаланып кесіп алады.

Құмыра дайындау:

Оқушы әрекеті: Гүл өсіретін құмыраның түбіне 2-3 см құм, үстіне құнарлы топырақ салады.

Қалемшені отырғызу:

Оқушы әрекеті:

Топырақты сулап, қалемшені отырғызады.

Қалемшенің ылғалдылығын сақтау үшін оның үстіне шыны банка қояды.

2-3 күннен кейін банканы алып, өсімдікке жақсы күтім жасайды.

Қорытынды:

Оқушы әрекеті: Қалемшенің тамырлану процесін бақылайды және өсімдіктің вегетативті көбеюі туралы қорытынды жасайды.

Қорытынды:

Қалемше арқылы өсімдіктердің вегетативті көбеюі тиімді және тез жүреді.

Қалемше ылғалды ортада жақсы тамырланады, бұл өсімдіктердің табиғи және жасанды көбейту тәсілдерінің бірі екенін дәлелдейді.

Дескрипторлар:

Өсімдіктерден қалемшені дұрыс кесіп алады — 2 балл

Құмыраны дұрыс дайындап, құм мен топырақты орынды пайдаланады — 2 балл

Қалемшені отырғызып, күтімін жасайды — 2 балл

Вегетативті көбеюдің маңыздылығын түсіндіреді және қорытынды жасайды — 2 балл

Модельдеу "Жануарлардағы онтогенез типтерін салыстыру".

№4 модельдеу. «Жануарлардағы онтогенез типін салыстыру»

Тапсырма.

Суреттерде кай жануарлардың онтогенезі берілгенін анықта. Бұлар онтогенездің қайсы типіне жататынын кестеде белгілеңдер.

Жануар	Толық түрлену	Толық емес түрлену

Модельдеу: «Жануарлардағы онтогенез типін салыстыру»

Жауаптар:

Жануар	Толық түрлену	Толық емес түрлену
Көбелек	✔️
Шегіртке		✔️
Қоңыз	✔️
Бұзаубас		✔️
Бал арасы	✔️
Дәуіт		✔️

Түсініктеме:

Толық түрлену:

Бұл түрленуде жануарлар дернәсіл (личинка), қуыршақ (куколка), ересек (имаго) кезеңдерінен өтеді.

Мысалы: Көбелек, қоңыз, бал арасы.

Толық емес түрлену:

Бұл түрленуде дернәсіл ересекке ұқсас болып келеді және қуыршақ кезеңі болмайды.

Мысалы: Шегіртке, бұзаубас, дәуіт.

Қорытынды:

Жануарлардың онтогенезі (жеке дамуы) түрленудің толық және толық емес типіне бөлінеді.

Толық түрлену – күрделі кезеңдерден өтеді, ал толық емес түрлену – қарапайым түрлену жолымен жүреді.

Зертханалық жұмыс: "Пішен таяқшасының сыртқы пішінін қарастыру".

№12 зертханалық жұмыс. Пішен таяқшасы бактериясының сыртқы түрін зерттеу

Мақсаты: Пішен таяқшасы бактериясының құрылысы ерекше екеніне көз жеткізу.

Құрал-жабдықтар мен материалдар: 1) пішен таяқшасы; 2) колба, пішен, мақта тығын; 3)микроскоп, көк сия, лупа, шыны таяқша, заттық шыны, жабын шыны, тамшуыр.

Орындауға арналған тапсырмалар

1. Пішен таяқшасы себіндісін дайындап қою керек. Суы бар колбаға пішен таяқшасын алу үшін азғантай пішен салындар. Басқа бактерияларды жою үшін колбаны мақта тығынмен жауып, 30 минут қайнатындар. Қайнатқан кезде пішен таяқшасы тіршілігін жоймайды.

2. Алынған тұнбаны сүзіп, ерітіндіні бөлме температурасында (20-25°С) бірнеше күнге қалдырыңдар. Біраз уақыттан кейін пішен таяқшасының бактериялары көбейе бастады. Сөйтіп, судың бетін тұтас бактерия қабаты жауып қалады.

3. Пішен таяқшасын көру үшін сынауыққа аздаған су құйыңдар. Оған пішен таяқшасы бар ерітіндіден шыны таяқшамен алған сынамамен араластырыңдар. Пішен таяқшасы бар сынауыққа 2-3 тамшы көк сия тамызыңдар. Сосын бактериясы бар боялған ерітіндіні заттық шыныға тамызыңдар. Оны жабын шынымен жабыңдар. Микроскоппен қарағанда түссіз пішен таяқшалары айналасында көк ерітінді көрінеді.

4. Пішен таяқшасының суретін салып, сипаттаңдар.

Зертханалық жұмыс: "Пішен таяқшасы бактериясының сыртқы түрін зерттеу"

Жауаптар (оқушы әрекетімен толықтырылған):

Пішен таяқшасы себіндісін дайындау:

Оқушы әрекеті: Суы бар колбаға аздаған пішен салып, мақта тығынмен жабады. Колбаны 30 минут қайнатып, басқа бактерияларды жояды.

Нәтиже: Пішен таяқшасы қайнатуға төзімді болғандықтан, тіршілігін сақтайды.

Пішен таяқшасының көбеюін бақылау:

Оқушы әрекеті: Алынған ерітіндіні бөлме температурасында бірнеше күнге қалдырады.

Нәтиже: Біраз уақыттан кейін пішен таяқшасы көбейіп, судың бетін тұтас бактерия қабаты жабады.

Пішен таяқшасының микропрепаратын дайындау:

Оқушы әрекеті:

Сынауыққа аздаған су құйып, оған шыны таяқша арқылы пішен таяқшасы бар ерітіндіден сынама алады.

Сынауға 2-3 тамшы көк сия тамызып, заттық шыныға ерітіндіні тамызады.

Жабын шынымен жауып, микроскоппен зерттейді.

Нәтиже: Микроскоп арқылы түссіз пішен таяқшалары көк ерітіндінің фонында анық көрінеді.

Пішен таяқшасының суретін салу:

Оқушы әрекеті: Микроскоппен қараған пішен таяқшасының құрылысын дәптерге сурет түрінде салады.

Сипаттама:

Пішен таяқшасының ұзынша, таяқша тәрізді формасы бар.

Ұштары тегіс, қозғалысы баяу.

Қорытынды:

Пішен таяқшасы бактериялары қайнатуға төзімді және қолайлы жағдайда тез көбейеді.

Микроскоп арқылы бактерияның сыртқы пішінін бақылауға болады.

Бұл бактериялар табиғатта маңызды рөл атқарып, органикалық заттарды ыдыратуға көмектеседі.

Дескрипторлар:

Пішен таяқшасын дұрыс дайындайды және қажетті жағдай жасайды — 2 балл

Бактерияның көбеюін бақылайды және нәтижесін сипаттайды — 2 балл

Микропрепаратты дұрыс дайындап, микроскоп арқылы пішен таяқшасын зерттейді — 2 балл

Пішен таяқшасының суретін салып, сипаттама береді — 2 балл

Барлығы: 8 балл

Зертханалық жұмыс: "Өндірісте йогурт және ірімшік жасауды зерттеу".

№13 зертханалық жұмыс. «Йогурт пен сыр өндірісін зерттеу»

*Мұғалім тәжірибені көрнекі түрде көрсете отырып жасайды немесе окушы үйде өзі орындайды.

Мақсаты: йогурт (және сыр) жасау кезіндегі сүт қышқыл бактерияларының рөлін анықтау.

Құрал-жабдықтар: қаймағы алынбаған пастерленген немесе қайнатылған сүт, йогурт немесе йогурт ұйытқысы, бифидобактериялар ампуласы, 5-10 мл айран, термостат, химиялық ыдыс құты (колба) немесе сынауық, мақта, стерилді су не инъекция ампуласы, су моншасы.

Орындауға арналған тапсырмалар

Бұл жұмысты орындау үшін бір тәулік бұрын белгісі бар сынауықтарға немесе кішкентай (50-100 мл) құтыларға (колба) сут құйып қойыңдар. Бір сынауықтағы сүтке ұйытқы салыңдар. Қалған

үш сынауықтағы сүтке әртүрлі: йогурт, айран, бифидобактериялар себіндісін (культура) қосады. Ұйытқы мөлшері сүт мөлшерінің 10% шегінде болуы керек. Содан кейін сынауықты немесе құтыны мақтамен тығындап, температурасы 50°С термостатқа қояды. Бір тәуліктен кейін материалды зерттеуге болады.

1. 4 сынауықтың әрқайсысындағы сүт қалай өзгерді? Консистенциясын, иісін, түсін анықтаңдар. Оларға сипаттама беріңдер.

2. Стерилді сумен сұйылтылған 4 сынауықтың әрқайсысындағы затты микроскоп арқылы қараңдар. Не бақылағандарынды сипаттаңдар.

3. Сынауықты (құтыны) су моншасына қойып, 10 минуттай қыздырыңдар. Қандай сынауықтағы масса іріп кетті? Суыған сон іріген массаның дәмін анықтаңдар.

4. Ірімшік төрізді массаның (заттың) сыр жасаудың негізі болып табылатыны белгілі. Осыны ескеріп, әртүрлі ірімшік тәрізді массадан алынған өнім ретінде сырдың айырмашылығы бола ма? Қандай айырмашылығы болуы мүмкін?

5. Әртүрлі сынауықтағы массалардың айырмашылығы туралы қорытынды жасаңдар. Олардың әрқайсысында бірдей мөлшерде сүт, бірдей жағдайда болғанын ескеріңдер.

Зертханалық жұмыс: "Өндірісте йогурт және ірімшік жасауды зерттеу"

Жауаптар (оқушы әрекетімен толықтырылған):

Сүттің өзгеруін зерттеу:

Оқушы әрекеті: Бір тәуліктен кейін сынауықтағы массалардың консистенциясын, иісін, түсін тексереді.

Нәтиже:

Сынауық 1 (ұйытқы): Қоюланған, қышқыл иісті, ақ түсті.

Сынауық 2 (йогурт): Қою, жеңіл қышқыл иісті, крем тәрізді.

Сынауық 3 (айран): Қоюланбаған, өткір қышқыл иісті, сүтке ұқсас.

Сынауық 4 (бифидобактериялар): Қоюланған, әлсіз қышқыл иісті, біркелкі емес құрылым.

Микроскоп арқылы зерттеу:

Оқушы әрекеті: Стерилді сумен сұйылтылған үлгілерді микроскоппен қарап, сүт қышқыл бактерияларының құрылымын бақылайды.

Нәтиже:

Ұйытқы мен йогурт: Бактериялар тығыз топтасқан, белсенді.

Айран: Бактериялар біркелкі таралған, белсенділігі төмен.

Бифидобактериялар: Бактериялар ірі топтарда орналасқан.

Қыздыру нәтижесін бақылау:

Оқушы әрекеті: Сынауықтарды су моншасына 10 минут қыздырады.

Нәтиже:

Сынауық 1 (ұйытқы): Іріген масса пайда болды.

Сынауық 2 (йогурт): Іріген масса біркелкі емес.

Сынауық 3 (айран): Аздап іріп, сұйық қалды.

Сынауық 4 (бифидобактериялар): Толық іріген масса түзілді.

Ірімшік тәрізді массаның айырмашылығы:

Оқушы әрекеті: Суығаннан кейін әртүрлі массаның дәмін тексеріп, айырмашылықтарын анықтайды.

Нәтиже:

Ұйытқыдан алынған масса жұмсақ әрі қышқыл дәмді.

Йогурттан алынған масса нәзік құрылымды, қышқыл дәмді.

Айраннан алынған масса әлсіз қышқыл, сұйықтығы жоғары.

Бифидобактериялардан алынған масса тығыз әрі қатқыл.

Жалпы қорытынды:

Оқушы әрекеті: Барлық сынауықтардың нәтижесін талдап, олардың арасындағы айырмашылықтарды дәптерге жазады.

Қорытынды:

Сүт қышқыл бактерияларының әртүрлі штаммдары сүтті әртүрлі түрде ашытады.

Әртүрлі бактериялардан алынған массаның дәмі, құрылымы мен тығыздығы әртүрлі болады.

Ірімшік өндірісінде қолданылатын бактериялардың түрі өнімнің сапасына тікелей әсер етеді.

Дескрипторлар:

Сынауықтардың әрқайсысындағы сүттің өзгерісін дұрыс бақылайды және сипаттайды — 2 балл

Микроскоп арқылы бактериялардың құрылымын зерттейді және түсіндіреді — 2 балл

Қыздыру нәтижесінде пайда болған массаларды талдайды және сипаттайды — 2 балл

Ірімшік тәрізді массалардың айырмашылығын түсіндіреді және қорытынды жасайды — 2 балл

Зертханалық жұмыс: "Антибиотиктер, антисептиктер және залалсыздандыру өнімдерін қолдануды зерттеу".

№14 зертханалық жұмыс. Антибиотиктер, антисептиктер және залалсыздандыру өнімдерін пайдалану

Мақсаты: бактерияларға антибиотиктердің, антисептиктер мен залалсыздандыратын заттардың әсерін зерттеу.

Құрал-жабдықтар мен материалдар: 1) алдын ала дайындалған пішен таяқшасы;

2) колба, пішен, мақта тығын, 6 сынауық; 3) микроскоп, көк сия, бензилпенициллин ерітіндісі (10 мл-ге 1000000 бір.), йод, зеленка, хлорка, сұйық сабын, лупа, шыны таяқша, заттық шыны, жабын шыны, тамшуыр.

Орындауға арналған тапсырмалар

1. Пішен таяқшасы себіндісін алдын ала дайындап қою керек. Суы бар колбаға пішен таяқшасын алу үшін азғантай пішен салындар. Басқа бактерияларды жою үшін колбаны мақта тығынмен жауып, 30 минут қайнатындар. Қайнатқан кезде пішен таяқшасы тіршілігін жоймайды.

2. Алынған тұнбаны сүзіп, ерітіндіні бөлме температурасында (20-25°С) бірнеше күнге қалдырыңдар. Біраз уақыттан кейін пішен таяқшасының бактериялары көбейе бастады. Сөйтіп, судың бетін тұтас бактерия қабаты жауып қалады.

3. Пішен таяқшасын көру үшін сынауыққа аздаған су құйындар. Оған пішен таяқшасы бар ерітіндіден шыны таяқшамен алған сынамамен араластырындар. Алынған ерітіндіні 6 сынауыққа бөліп құйыңдар.

Бірінші сынауыққа 2-3 тамшы йод, екіншісіне зеленка, үшіншісі-хлорка, төртіншісіне - пенициллин, бесіншісіне сұйық сабын тамызындар. Алтыншы сынауыққа еш нәрсе қоспайды. Зеленка және йоды бар сынауықтан басқа пішен таяқшасы бар барлық сынауыққа 2-3 тамшы көк сия тамызындар. Сосын бактериясы бар боялған ерітіндіні заттық шыныға тамызыңдар. Оны жабын шынысымен жабындар. Микроскоппен барлық 6 сынауықты кезек-кезек карандар.

4. Сынауықтардан не көргендеріңді сипаттаңдар. Алған білімге, оқулық материалына және бақылауға сүйеніп, қандай қорытынды жасауға болады?

5. Интернетті пайдаланып, өз нәтижелеріңді осыған ұқсас виртуалды зертханалық жұмыс нәтижесімен салыстыруға бола ма?

Зертханалық жұмыс: "Антибиотиктер, антисептиктер және залалсыздандыру өнімдерін қолдануды зерттеу"

Жауаптар (оқушы әрекетімен толықтырылған):

Пішен таяқшасы себіндісін дайындау:

Оқушы әрекеті: Суы бар колбаға аздаған пішен салып, мақта тығынмен жабады. Колбаны 30 минут қайнатады. Содан кейін алынған тұнбаны сүзіп, бөлме температурасында бірнеше күнге қалдырады. Бактериялар көбейіп, судың бетінде қабат пайда болғанын бақылайды.

Себіндіден сынауық дайындау:

Оқушы әрекеті: Пішен таяқшасы бар ерітіндіні 6 сынауыққа бөліп құйып, әр сынауыққа келесі заттарды қосады:

Бірінші сынауық: 2-3 тамшы йод.

Екінші сынауық: 2-3 тамшы зеленка.

Үшінші сынауық: 2-3 тамшы хлорка.

Төртінші сынауық: 2-3 тамшы пенициллин.

Бесінші сынауық: 2-3 тамшы сұйық сабын.

Алтыншы сынауық: ешнәрсе қоспайды (бақылау үлгісі).

Микроскоп арқылы зерттеу:

Оқушы әрекеті: Барлық сынауықтардың мазмұнын микроскоп арқылы зерттейді және келесі нәтижелерді бақылайды:

Йод: Бактериялардың көбі жойылған, бактериялар саны азайған.

Зеленка: Бактериялар белсенділігі төмендеген, бірақ толық жойылмаған.

Хлорка: Бактериялар толығымен жойылған.

Пенициллин: Бактериялардың өсуі тоқтаған, бірақ толығымен жойылмаған.

Сұйық сабын: Бактериялар біршама азайған, бірақ белсенділігін сақтаған.

Бақылау үлгісі: Бактериялар саны көп, белсенділігі жоғары.

Қорытынды:

Антибиотиктер (пенициллин) бактериялардың өсуін тоқтатады, бірақ оларды толық жоя алмайды.

Антисептиктер (йод, зеленка) бактерияларға әсер етеді, бірақ йодтың бактерияларды жою қабілеті зеленкаға қарағанда жоғары.

Залалсыздандыру өнімдері (хлорка) бактерияларды толығымен жояды.

Сұйық сабын бактериялар санын азайтады, бірақ толық жоя алмайды.

Интернетті пайдаланып нәтижелерді салыстыру:

Оқушы интернеттегі виртуалды зертханалық жұмыстармен нәтижелерді салыстырады.

Нәтиже: Нақты зертханада алынған деректер виртуалды зертхана нәтижелерімен сәйкес келеді. Хлорка ең тиімді залалсыздандыру өнімі, ал антибиотиктер мен антисептиктер әртүрлі дәрежеде әсер етеді.

Дескрипторлар:

Пішен таяқшасы себіндісін дұрыс дайындайды және бақылау жүргізеді — 2 балл

Антибиотиктер, антисептиктер және залалсыздандыру өнімдерінің әсерін дұрыс зерттейді және сипаттайды — 2 балл

Микроскоп арқылы әртүрлі заттардың әсерін бақылайды және түсіндіреді — 2 балл

Қорытынды жасайды және виртуалды зертханалық жұмыстармен нәтижелерді салыстырады — 2 балл

Барлығы: 8 балл