Абай мұралары – халықтың рухани қазынасы

Кіріспе

Абай Құнанбайұлы – қазақ әдебиеті мен мәдениетінің ірі тұлғасы. XIX ғасырдың екінші жартысында өмір сүрген ақын, ойшыл, ағартушы, аудармашы және қазақ ұлттық санасының оянуына айтарлықтай үлес қосқан адам. Абай өз кезеңіндегі қазақ халқының өмірін терең түсініп, елінің рухани даму жолында еңбек етті. Оның мұрасы – қазақ халқының ой-санасын байытып, ұлттың болашағына бағыт беретін қазына.

Бұл баяндамада Абайдың әдеби, философиялық және ағартушылық мұраларының маңыздылығы мен қазіргі қоғамдағы қажеттілігі жайлы сөз болады.

Негізгі бөлім

Абай – ақын әрі ойшыл

Абай ең алдымен – ақын. Оның өлеңдері қазақ поэзиясына жаңаша тыныс берді. Бұрынғы ақындар мен жыраулар батырлықты жырласа, Абай адам жанын, мінез-құлықты, адамгершілік пен өмірдің мәнін тереңінен қаузап өтті. Оның өлеңдеріндегі негізгі тақырыптар: адам, қоғам, білім, махаббат, еңбек, әділдік, дін және өмір философиясы.

«Ғылым таппай мақтанба», «Интернатта оқып жүр», «Сен де бір кірпіш дүниеге», «Қалың елім, қазағым, қайран жұртым» деген шығармалары – терең мағыналы, тәрбиесі мол туындылар. Олар жастарды білімге, еңбекке, шыншылдық пен адамдыққа шақырады.

Абай адамды «толық адам» концепциясы арқылы бейнеледі. Толық адам – ар-ожданды, имандылықты, парасаттылықты, білімділікті және еңбекқорлықты бойына сіңірген тұлға. Бұл Абайдың өмірлік идеалы, қазақ қоғамына ұсынған үлгісі.

Абайдың қара сөздері – даналық мұрасы

Абайдың прозалық шығармалары оның атақты «Қара сөздері». Бұл кітаптарда ақын өз халқының мінез-құлқындағы теріс қасиеттерді ашып, оларды түзету жолдарын айтады. «Қара сөздер» – көркем проза мен философияны біріктіретін ерекше шығармалар. 45 сөзден тұратын бұл туындылар – терең ой мен ұлттық тәрбиеге негізделген.

Мысалды алсақ, «Жиырма тоғызыншы сөзінде» Абай ерік-жігер, нәпсі, қайрат пен ақыл туралы баяндайды. «Отыз сегізінші сөзінде» дін, иман мен Алланы сүю туралы сөз қозғалады. Ол дінді надандықтың емес, білім мен парасаттың жолы ретінде түсіндіреді.

Абайдың қара сөздері қазақ халқына өзін танып, ішкі жан дүниесін терең түсінуге көмек береді. Бұл сөздер қазіргі уақытта да маңызын жоғалтқан жоқ.

Абай – аудармашы және мәдениет аралық көпір

Абайдың тағы бір маңызды мұрасы – оның аударма жұмыстары. Ол орыс және батыс әдебиетін қазақ тіліне аударып, халқына әлемдік әдебиет үлгілерін танытты. Абай Пушкин, Лермонтов, Гёте, Байрон және Крыловтың шығармаларын аударды.

Абай Пушкиннен аударған «Татьянаның хаты» мен «Онегиннің жауабы» қазақтың төл туындысындай қабылданды. Аударма кезінде ол түпнұсқаның мағынасын сақтай отырып, қазақ мәдениетіне лайықты түрде мазмұн беруге тырысты. Бұл Абайдың тек аудармашы ғана емес, шынайы шығармашылық тұлға екенін көрсетеді.

Абай арқылы қазақ оқырманы Батыс және Шығыс мәдениетін жақыннан таныды. Бұл қазақ халқының рухани мүмкіндіктерінің кеңеюіне әсер етті.

Абай – ағартушы және ұлттық идеяның бастаушысы

Абай өмір бойы қазақ халқының надандықтан арынып, білім мен еңбекке ұмтылуын талап етті. Ол оқуға, білімге шақырды. «Білімдіден шыққан сөз, талаптыға болсын кез» деген жолдар осыны растайды. Абай адам бойындағы үш қасиет – ақыл, қайрат, жүректі тең ұстау керек деп ойлады. Бұл – рухани тұтастықтың алғышарты.

Абайдың ұлттық идеясы – елін сүйген, халқына адал қызмет еткен, ар-ожданын таза ұстаған адамдарды дәріптеу. Бұл идея бүгінгі Тәуелсіз Қазақстанның рухани дамуына сәйкес келеді. Елбасы Н.Ә. Назарбаевтың «Рухани жаңғыру» бағдарламасында да Абай мұрасының маңызы айтылған.

Қорытынды

Қорытындылай келе, Абай Құнанбайұлының мол мұрасы – қазақ халқының рухани тірегі, мәңгілік құндылығы. Абай – тек өз заманында ғана емес, бәрімізге жол көрсеткен жарық жұлдыз. Оның шығармалары бізді тануға, жан дүниемізді тәрбиелеуге, адам болуға үйретеді. Абайдың «толық адам» идеясы, қара сөздері мен өлеңдері – әр қазақ баласына оқылуы тиіс қазына.

Бүгінгі күні Абайдың идеялары – жас ұрпақты тәрбиелеудің, елдің рухани дамуының басты нұсқауы. Сондықтан Абай мұрасын зерттеу, оқу және насихаттау – әрбір азаматтың міндеті.