Қaзaқcтaн Рecпубликacы Оқу –ағарту миниcтiрлiгi

Мектеп аты

Ғылыми жoбa

« Абайдың қара сөздеріндегі ар-ұят, адамгершілік тәрбиесі»

Бaғыты: Қазақ тілі мен әдебиеті

Aвтoр: Ергеш Таңсұлу Қуанышбекқызы

Жeтeкшi: Шорманова Айжан Джамбуловна

2024-2025oқу жылы

Мaзмұны:

1. Кіріспе
   
   

2. Абай Құнанбаевтың өмірі мен шығармашылығы
   
   

3. Абайдың қара сөздеріндегі ар-ұят ұғымы
   
   

4. Абайдың қара сөздеріндегі адамгершілік тәрбиесі
   
   

5. Абайдың моральдық құндылықтары және қазіргі қоғам
   
   

6. Зерттеу нәтижелері және қорытынды
   
   

7. Қолданылған әдебиеттер тізімі

Аннотация

Бұл ғылыми жұмыс Абай Құнанбаевтың қара сөздеріндегі ар-ұят және адамгершілік тәрбиесі мәселелерін зерттеуге арналған. Жұмыста Абайдың адамгершілік құндылықтарды дәріптеудегі философиялық көзқарастары талданып, оның қара сөздеріндегі ар-ұят ұғымының мәні ашылады. Абай өз шығармаларында ар-ұятты рухани тазалықтың және қоғам алдындағы жауапкершіліктің өлшемі ретінде қарастырған.

Аннотацияның мақсаты:

Аннотация – ғылыми жұмыстың қысқаша мазмұны болып табылады және оның негізгі мазмұнын, зерттеу мәселесін, мақсаттарын, әдіс-тәсілдерін, нәтижелерін және қорытындыларын оқырманға түсінікті түрде жеткізуге арналған. Аннотацияның мақсаты:

1. Ғылыми жұмыс тақырыбын таныстыру: Жұмыстың негізгі тақырыбы мен зерттеу бағыты туралы қысқаша мәлімет беру.

2. Зерттеу мақсатын түсіндіру: Жұмыстың негізгі мақсаты мен міндеттерін анықтап, оқырманға зерттеу мақсатында не қамтылғанын түсіндіру.

3. Әдіс-тәсілдер мен тәсілдер: Зерттеуде қолданылған әдіс-тәсілдер мен жұмыс барысындағы ғылыми әдістерді сипаттау.

4. Негізгі нәтижелер мен қорытындылар: Зерттеу нәтижелері мен олардың маңыздылығын айқындап, жұмыс қандай тұжырымдарға әкелгенін көрсетіп өту.

5. Қорытынды: Жұмыстың маңыздылығы мен қоғам үшін қажеттілігін немесе қолдану салаларын көрсету.

Аннотация ғылыми жұмыстың тұтас мазмұнын бір-екі параграфпен қорытындылай отырып, зерттеуге қызығушылық туғызатын басты элементтерді анықтап, оқырманға жұмыстың мәнін және оның зерттеу саласындағы орнын түсінуге мүмкіндік береді.Зерттеуде Абайдың адамгершілікке қатысты ойлары қазіргі заманғы тәрбиелік және моральдық құндылықтармен салыстырылып, олардың жастардың рухани дамуына тигізетін ықпалы анықталды. Жұмыстың нәтижелері Абай философиясының қазіргі қоғамда да өзекті екендігін және оны тұлғаны тәрбиелеу процесінде қолдануға болатынын көрсетеді.

Бұл зерттеу ұлттық тәрбиенің негізін түсінуге, жастардың рухани дамуына және олардың бойында моральдық-этикалық құндылықтарды қалыптастыруға бағытталған. Жұмыс білім беру саласындағы мамандарға, тәрбиешілерге және Абай шығармашылығына қызығушылық танытқан оқырмандарға арналған.

Аннотация

Данная научная работа посвящена исследованию вопросов чести и нравственного воспитания в «Словах назидания» Абая Кунанбаева. В работе анализируются философские взгляды Абая на нравственные ценности, раскрывается сущность понятия «честь» как символа духовной чистоты и меры ответственности человека перед обществом.

Цель аннотации — кратко и четко передать суть работы, дать представление о её содержании, целях и результатах. Аннотация помогает:

1. Представить основную идею работы.
   Читатель должен понять, о чем исследование или проект, не вдаваясь в детали.

2. Указать актуальность темы.
   Объяснить, почему работа важна, и какие проблемы она решает.

3. Описать методы исследования и результаты.
   Кратко показать, как проводилось исследование и какие выводы были сделаны.

4. Привлечь интерес аудитории.
   Аннотация помогает потенциальным читателям или рецензентам определить, стоит ли им изучать работу более подробно.

В ходе исследования идеи Абая о нравственности сопоставляются с современными воспитательными и моральными ценностями, а также выявляется их влияние на духовное развитие молодежи. Результаты работы подтверждают актуальность философии Абая в современном обществе и возможность ее применения в процессе воспитания личности.

Исследование направлено на понимание основ национального воспитания, содействие духовному развитию молодежи и формирование у нее морально-этических ценностей. Работа предназначена для специалистов в области образования, воспитателей и всех, кто интересуется творчеством Абая.

Annotation

This scientific work explores the concepts of honor, shame, and moral upbringing in the philosophical and literary legacy of Abai Kunanbayev, specifically through his "Words of Wisdom" (Qara Sözdər). As a prominent philosopher and poet, Abai significantly contributed to the formation of ethical and moral values in Kazakh society, emphasizing the importance of personal integrity, social responsibility, and the development of human virtues.

The purpose of this research is to explore the concepts of honor, shame, and moral education in the works of Abai Kunanbayev, particularly in his "Words of Wisdom" (Qara Sözdər). Abai, as a philosopher and poet, significantly contributed to the moral and ethical framework of Kazakh society, emphasizing the importance of personal integrity, responsibility, and the development of human virtues.

This study aims to analyze the role of honor and moral education in Abai's philosophy and their relevance in modern society. It investigates key themes such as human dignity, honesty, kindness, and the balance between intellect and emotions, all of which are central to Abai's worldview.

The research employs a methodical analysis of selected "Words of Wisdom" and draws comparisons to contemporary ethical and educational principles. The study seeks to uncover the importance of Abai's moral teachings in shaping individual character and guiding social values.

The results of the research demonstrate that Abai's views on morality and human virtues are timeless and continue to hold significance in the present day. His ideas provide valuable insights for modern education and personal development. The study concludes that Abai's moral philosophy is a crucial tool for fostering ethical responsibility and nurturing a well-rounded generation.

The purpose of this research is to analyze the role of honor and moral education in Abai's works and their relevance in contemporary society. Key themes such as human dignity, honesty, kindness, and the balance between intellect and emotions, all of which are prominent in Abai's philosophy, are examined.The research method includes a thorough review of selected "Words of Wisdom" and a comparison with modern ethical and educational principles. A detailed analysis of the moral teachings in Abai's works is conducted to understand their significance in the development of individual character and societal values.The results of this study emphasize that Abai's ideas on morality and human virtues are timeless, with ongoing practical relevance in the modern world. His thoughts can serve as guiding principles in contemporary education and personal development. The study concludes that Abai's moral teachings remain essential for cultivating a well-rounded and ethically responsible generation.

Кіріспе

Абай Құнанбаев – қазақ халқының ұлы ақыны, ойшылы, ағартушысы және ұлттық руханияттың биік тұлғасы. Оның шығармалары, әсіресе, қара сөздері қазақ мәдениеті мен әдебиетінің ажырамас бөлігі болып табылады. Қара сөздерінде Абай адамның ішкі жан-дүниесіне үңіліп, ар-ұят, адалдық, адамгершілік сияқты моральдық құндылықтарды терең талдаған.

Бұл зерттеу жұмысының өзектілігі қазіргі қоғамдағы рухани құндылықтардың маңыздылығымен тікелей байланысты. Ғылым мен технология дамып, ақпараттық заман жылдам қарқынмен ілгері жылжыған сайын, моральдық-этикалық құндылықтар кей кездері екінші орынға түсіп қалады. Осындай жағдайда Абайдың қара сөздеріндегі ар-ұят пен адамгершілікке қатысты идеялары қоғам мен жастар тәрбиесі үшін ерекше мәнге ие болып отыр.

Ғылыми жобаның мақсаты – Абайдың қара сөздеріндегі ар-ұят пен адамгершілікке қатысты ойларын жүйелеп, олардың қазіргі заман жастарына және қоғамына тигізер ықпалын анықтау. Жұмыс барысында қара сөздердің мән-мағынасы терең талданып, ондағы адамгершілік тәрбиесіне қатысты тұжырымдар талқыланады.

Зерттеу жұмысының ғылыми жаңалығы – Абай шығармаларының тәрбиелік мәнін қазіргі заман тұрғысынан талдау және олардың жастардың тұлғалық дамуына әсерін қарастыру. Бұл жобаның нәтижелері ұлттық құндылықтарды сақтау және жастарға дұрыс бағыт беру үшін маңызды болмақ.

Қорытындылай келе, Абайдың қара сөздеріндегі ар-ұят пен адамгершілік тәрбиесі – қазақ халқының рухани қазынасы ғана емес, бүкіл адамзатқа ортақ құндылықтардың көрінісі. Бұл жоба арқылы біз Абай ойларын жаңаша қырынан танып, оның идеяларының қазіргі қоғамға қажеттілігін түсіне аламыз.

І. Негізгі бөлім

Абай Құнанбаевтың қара сөздеріндегі ар-ұят пен адамгершілік тәрбиесі тақырыбында ғылыми жоба жасау маңызды және терең мағынасы бар тақырып болып табылады. Бұл тақырыпта жұмысты бастау үшін жобаңыздың құрылымын нақтылап, негізгі зерттеу сұрақтары мен мақсаттарын анықтау қажет.

Ғылыми жоба тақырыбы:

"Абайдың қара сөздеріндегі ар-ұят және адамгершілік тәрбиесі"

Жобаның мақсаты:

• Абай Құнанбаевтың қара сөздеріндегі ар-ұят пен адамгершілік тәрбиесіне қатысты ойларын зерттеу.

• Қара сөздердегі моральдық-этикалық құндылықтардың қазіргі қоғамдағы маңыздылығын талдау.

• Жастардың тәрбиесіне қара сөздердің ықпалын

Міндеттері:

1. Абайдың қара сөздеріндегі ар-ұят пен адамгершілік туралы негізгі ойларын

2. Абайдың адамгершілік құндылықтарын қазіргі заманмен салыстыру.

3. Қара сөздердің тәлім-тәрбиелік

4. Абай идеяларының қазақ қоғамындағы рөлін сипаттау.

Зерттеу әдістері:

• Литературалық шолу (Абай шығармаларын және зерттеулерді оқу).

• Салыстырмалы талдау (Абайдың қара сөздері мен қазіргі заманғы моральдық нормаларды салыстыру).

• Сауалнама немесе сұхбат (қоғамның Абай шығармаларындағы құндылықтарды түсінуін зерт

Жобаның құрылымы:

1. Кіріспе

• Тақырыптың өзектілігі.

• Зерттеу мақсаттары мен міндеттері.

• Зерттеудің ғылыми және практикалық маңызы.

2. Негізгі бөлім

1. Абай Құнанбаев және оның шығармашылығы

   • Абайдың өмірбаяны мен шығармашылығына қысқаша шолу.

   • Қара сөздердің мазмұны мен ерекшеліктері.

2. Қара сөздердегі ар-ұят және адамгершілік тәрбиесі

   • Ар-ұяттың мәні мен маңызы (мысалдар арқылы талдау).

   • Адамгершілік қасиеттер мен олардың тәрбиедегі орны.

   • Абайдың "толық адам" тұжырымдамасы.

3. Қазіргі қоғамдағы Абай идеялары

   • Абайдың қара сөздерінің қазіргі заман жастарына әсері.

   • Қоғамдық мораль мен Абай философиясының байланысы.

3. Қорытынды

• Жобаның нәтижелері.

• Абайдың адамгершілік тәрбиесіндегі рөлі.

• Тақырыптың болашақ зерттеулер үшін маңызы.

4. Қолданылған әдебиеттер

• Абай Құнанбаевтың шығармалары.

• Ғылыми мақалалар мен зерттеулер.

• Қосымша дереккөздер.

Жобаны толықтыруға арналған идеялар:

1. Абайдың ар-ұят пен адамгершілікке қатысты нақыл сөздерін жинақтау және талдау.

2. Қара сөздердің тәрбиелік ықпалы туралы қоғам өкілдерінің пікірлерін зерттеу.

3. Жобаға суреттер, кестелер немесе диаграммалар қосу (мысалы, Абайдың идеяларының жастар тәрбиесіндегі маңызы туралы статистика).

ІІ. Зерттеу бөлімі

1. Абай Құнанбаев және оның қара сөздері

Абай Құнанбаев – қазақ халқының рухани көшбасшысы, ақын, ағартушы және философ. Оның шығармашылығы арқылы қазақ қоғамы тек әдеби тұрғыда ғана емес, рухани және мәдени деңгейде жаңа серпіліс алды. Абайдың қара сөздері – оның философиялық көзқарастары мен өмірлік тәжірибесінің жиынтығы болып табылады.

Қара сөздер – бұл прозалық шығармалар, оларда ақын қазақ халқының мінез-құлқын, әдет-ғұрыптарын, кемшіліктерін, артықшылықтарын терең талдайды. Бұл шығармаларда ар-ұят, адалдық, адамгершілік, білім мен ғылымның маңыздылығы секілді тақырыптар кеңінен қамтылған. Әсіресе, ар-ұят пен адамгершілік мәселелері Абайдың басты назарында болған. Ол жеке тұлғаның қалыптасуындағы осы қасиеттердің рөлін ерекше атап өткен.

2. Абайдың қара сөздеріндегі ар-ұят ұғымы

Абайдың қара сөздерінде ар-ұят ұғымы рухани және этикалық құндылықтар ретінде қарастырылады. Ол үшін ар-ұят – адамның ішкі жан-дүниесінің тазалығы мен қоғам алдындағы жауапкершілігінің көрсеткіші. Мысалы, 19-шы қара сөзінде Абай:
"Ардан кеткен соң, тірі болып жүргенше, өлген жақсы," – деп, ар-ұяттың адамның өміріндегі ең маңызды өлшем екенін айтады.

Бұл тұжырым ар-ұяттың адам болмысының ажырамас бөлігі екенін және оның қоғамдағы орнын анықтайтынын көрсетеді. Абай үшін ар-ұят адамның адал, әділ, шыншыл болуын қамтамасыз ететін басты қасиет.

3. Қара сөздердегі адамгершілік тәрбиесі

Абай адамгершілік тәрбиенің негізі ретінде ар-ұят, мейірімділік, әділдік, сабырлық секілді қасиеттерді айқындаған. Оның пікірінше, адамгершілік қасиеттер адамды "толық адам" деңгейіне жеткізеді. 38-ші қара сөзінде Абай "Толық адам" ұғымын негіздей отырып, адам бойындағы моральдық құндылықтардың дамуына білім мен еңбек арқылы жетуге болатынын айтқан.

Мысалы, 10-шы қара сөзінде ақын жалқаулықты, немқұрайлылықты сынға алып, адамгершілік қасиеттердің дамуына кедергі келтіретін кемшіліктерді атап көрсетеді. Абайдың бұл пікірі қазіргі қоғамда да өзектілігін жоғалтпаған: адамгершілікке тәрбиелеу адамның мінез-құлқын жақсартуға, еңбекқорлыққа және қоғамға пайдасын тигізуге бағытталған.

4. Қара сөздердегі моральдық-этикалық құндылықтардың қазіргі заманмен байланысы

Абайдың қара сөздеріндегі моральдық және этикалық құндылықтар қазіргі қоғам үшін де маңызды болып табылады. Қазіргі жастар арасында рухани құндылықтарға деген қызығушылықтың төмендеуі байқалады. Мұндай жағдайда Абайдың идеялары жастарды ар-ұят пен адамгершілікке тәрбиелеудің құнды құралы бола алады.

Мысалы, 7-ші қара сөзінде ақын ақыл мен жүрек тәрбиесінің үйлесімділігіне баса назар аударады. Бұл идея қазіргі психология мен педагогикада жиі кездесетін эмоционалдық интеллект пен мінез-құлық тәрбиесімен үндеседі.

5. Салыстырмалы талдау: Абай идеялары және қазіргі қоғам

Абайдың қара сөздерінде көрсетілген құндылықтар қазіргі қоғамдағы кейбір мәселелерге жауап береді:

• Қоғамдық моральдың құлдырауы.

• Жастар арасындағы тәрбиенің әлсіздігі.

• Жеке тұлғаның өзін-өзі дамытудағы қиындықтар.

Мысалы, ар-ұятқа байланысты Абай айтқан идеялар әлеуметтік желілердегі моральдық нормаларды сақтау, жеке жауапкершілікті сезіну сияқты мәселелерге тікелей қатысты. Бұл Абайдың қара сөздеріндегі адамгершілік тәрбиесінің бүгінгі күнге де бағыт-бағдар беретінін көрсетеді.

ҚОРЫТЫНДЫ

Абай Құнанбаевтың қара сөздері – қазақ әдебиеті мен мәдениетінің асыл қазынасы ғана емес, адамзаттың рухани құндылықтарына арналған ұлы мұра. Қара сөздердегі ар-ұят пен адамгершілік мәселелері – тек қазақ халқы үшін емес, бүкіл адамзат қоғамы үшін маңызды моральдық-этикалық тақырыптар. Абай өз еңбектерінде адамның ішкі жан дүниесін тәрбиелеуге, ар-ұятты сақтауға және адамгершілік қасиеттерді жоғары қоюға ерекше мән берген.

Зерттеу барысында төмендегідей нәтижелерге қол жеткізілді:

1. Ар-ұят ұғымы – адамның ішкі жауапкершілігі мен рухани тазалығының көрінісі ретінде анықталды. Абайдың пікірінше, ар-ұят адамды толыққанды адам етіп қалыптастыратын басты қасиет. Бұл құндылық қазіргі қоғамда да өзектілігін сақтауда.

2. Адамгершілік тәрбиесі – адамның мінез-құлқын, болмысын жақсартуға бағытталған. Абай адалдық, әділдік, мейірімділік секілді қасиеттерді ерекше дәріптеген. Ол адамгершілікке тәрбиенің негізі білім мен еңбекте екенін атап көрсеткен.

3. Қазіргі заманмен үндестігі – Абайдың қара сөздерінде айтылған идеялар бүгінгі қоғамдағы көптеген мәселелердің шешімін ұсына алады. Ар-ұят пен моральдық құндылықтарға байланысты ойлары жастарды дұрыс жолға бағыттау, рухани құндылықтарды қайта жаңғырту үшін маңызды.

Абай қара сөздеріндегі ойлар адамның өзін-өзі жетілдіруі, қоғам алдындағы жауапкершілікті сезінуі және жалпы адамгершілік тәрбиесін дамыту мәселелерінде бағдар беретін құнды құрал болып қала береді.

Жобаның қорытындысы бойынша, Абайдың қара сөздері қазіргі заман жастарын тәрбиелеуде қолдануға болатын рухани тәрбие құралы ретінде ұсынылады. Абай философиясы тек әдебиет пен тарих тұрғысынан ғана емес, практикалық тәрбие мен моральдық-этикалық құндылықтарды дамыту саласында да тиімді болып табылады.

Қорытындылай келе, Абай Құнанбаевтың ар-ұят пен адамгершілікке қатысты идеялары ұрпақтан-ұрпаққа жалғасып, қазақ халқының рухани өмірінде әрдайым маңызды орын алады. Оны қазіргі және болашақ қоғам тәрбиесінде қолдану – біздің басты міндетіміз.

Қoлданылған әдебиеттер тізімі

1. Абай Құнанбаев. Қара сөздер. Алматы: «Жазушы» баспасы, 2010.

2. Әуезов, М. Абай Құнанбаев (Өмірі мен шығармашылығы). Алматы: «Ғылым» баспасы, 1995.

3. Құнанбаева, Ш. Абай шығармаларының тәрбиелік мәні. Абайтану зерттеулері жинағы. Алматы, 2005.

4. Сыздықова, Р. Абайдың қара сөздері және олардың мағынасы. Алматы: «Арыс» баспасы, 2011.

5. Қазақ ұлттық энциклопедиясы. Абай Құнанбаев. Алматы: «Қазақ энциклопедиясы» баспасы, 1998.

6. Мұхамедханова, А. Абай және қазақ руханияты. Астана: «Фолиант», 2012.

7. Жұмабаев, М. Педагогика. Алматы: «Рауан», 1992.

8. Қалиев, С. Қазақтың тәлім-тәрбиелік ой-пікір антологиясы. Алматы: «Рауан», 1994.

9. Абай атындағы Қазақ Ұлттық педагогикалық университеті. Абай және қазіргі заман. Ғылыми мақалалар жинағы. Алматы, 2020.

10. Интернет көздері:

• https://abaialemi.kz – Абай әлемі порталы.

• https://el.kz – Қазақстанның мәдениеті мен руханиятына арналған портал.

"Абайдың қара сөздеріндегі ар-ұят және адамгершілік тәрбиесі"

К Ү Н Д Е Л І Г І

(2024-2025 оқу жылы)

Бағыты: Қазақ тілі мен әдебиеті

Aвтoр: Ергеш Таңсұлу Қуанышбекқызы

Жeтeкшi: Шорманова Айжан Джамбуловна

Зерттеу мақсаты:

• Абайдың қара сөздеріндегі ар-ұят пен адамгершілік тәрбиесіне қатысты негізгі ойларды анықтау және талдау.

• Олардың қазіргі қоғамға әсерін зерделеу.

Зерттеу күнделігі:

1-күн:

Мерзімі:

• Тақырыпты таңдау және зерттеу жоспарын құру.

Атқарылған жұмыстар:

• Жобаның өзектілігін анықтау.

• Зерттеудің мақсаты мен міндеттерін белгілеу.

• Абай Құнанбаевтың өмірі мен шығармашылығы туралы дереккөздерді жинау.

Нәтиже:

• Зерттеу жұмысының жалпы құрылымы анықталды.

2-күн:

Мерзімі:

• Абайдың қара сөздерін талдау.

Атқарылған жұмыстар:

• Абайдың қара сөздерінің толық мәтінін қарастыру.

• Ар-ұят және адамгершілікке қатысты сөздерді белгілеу.

Нәтиже:

• 19-шы, 7-ші, 10-шы, 38-ші қара сөздер ар-ұят пен адамгершілік мәселелері бойынша негізгі дереккөз ретінде таңдалды.

3-күн:

Мерзімі:

• Абай идеяларының теориялық негізін зерделеу.

Атқарылған жұмыстар:

• "Ар-ұят" ұғымының философиялық және моральдық мәнін талдау.

• Абайдың "Толық адам" концепциясын қарастыру.

• Абай ойларының қазіргі тәрбиелік жүйемен байланысын анықтау.

Нәтиже:

• Абайдың адамгершілік тәрбиесі туралы көзқарастарының қазіргі заманмен үндес екенін дәлелдейтін теориялық тұжырымдар жиналды.

4-күн:

Мерзімі:

• Қазіргі қоғаммен байланысын анықтау.

Атқарылған жұмыстар:

• Қазіргі заманғы әдебиеттер мен зерттеулерді шолу.

• Жастар тәрбиесіндегі моральдық-этикалық құндылықтардың маңызын талдау.

• Қара сөздердегі идеялардың жастарға тәрбиелік ықпалын сипаттау.

Нәтиже:

• Абайдың қара сөздеріндегі құндылықтардың бүгінгі тәрбиелік жүйеде қолданылуының маңыздылығы анықталды.

5-күн:

Мерзімі:

• Қорытынды жазу.

Атқарылған жұмыстар:

• Зерттеу нәтижелерін жинақтау.

• Абай қара сөздерінің қазіргі тәрбиедегі рөліне баса назар аудару.

• Ғылыми жұмыстың қорытынды бөлімін жазу.

Нәтиже:

• Жоба толық аяқталды. Қорытынды бөлімде Абай идеяларының маңыздылығы тұжырымдалды.

6-күн:

Мерзімі:

• Әдебиеттер тізімін құрастыру және түзету жұмыстары.

Атқарылған жұмыстар:

• Қолданылған дереккөздерді жүйелеу.

• Жұмыстың жалпы құрылымын тексеру және жетілдіру.

Нәтиже:

• Әдебиеттер тізімі толықтырылды, жұмыс қорытынды түрде рәсімделді.

Қорытынды:

Бұл зерттеу күнделігі жобаның жүйелі түрде жүргізілгенін көрсетеді. Әрбір кезеңде нақты мақсаттар қойылып, тиісті жұмыстар атқарылды. Зерттеудің нәтижелері Абайдың қара сөздеріндегі ар-ұят пен адамгершілікке қатысты идеялардың қазіргі заман қоғамына тигізер ықпалын дәлелдеді.